سرشناسه : ورعی، جواد، 1328 -
عنوان و نام پديدآور : حج 30: گزارشی از حج گزاری سال 1430 ھ.ق. برابر با سال 1388 ھ.ش./ جواد ورعی، جواد منصوری.
مشخصات نشر : تهران : مشعر، 1389.
مشخصات ظاهری : 239 ص.: مصور، نمودار.
شابک : 45000 ریال : 978-964-540-274-5
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
موضوع : بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت
موضوع : حج
موضوع : حج -- فلسفه
شناسه افزوده : منصوری، جواد، 1324 -
رده بندی کنگره : BP3 /ب6 و4 1389
رده بندی دیویی : 297/06
شماره کتابشناسی ملی : 2125291
ص: 1
حج، عبادتى است كه هر مسلمانى احكام و مقررات آن را به دقت پاس مى دارد و مسئول درستى و نادرستى اعمال و مناسك خويش است. هر كسى تلاش مى كند كه از معارف و اسرار معنوى حج جرعه اى بنوشد و جانش را با آن سيراب كند. هر مؤمنى در اين آيين با خداى خود راز و نياز مى كند و از او كمك مى خواهد. از سوى ديگر، حج عبادتى اجتماعى است، بلكه ويژگى اجتماعى آن بر ويژگى فردى اش مى چربد. گردآمدن ميليون ها مسلمان در زمانى معين و در مواقيت و مشاعر تعيين شده و اجراى اعمال و مناسك در قالب جمعى مانند طواف، سعى، رمى و وقوف، از نشانه هاى اجتماعى بودن اين پايه استوار دين است؛ چنان كه نام گذارى مكه به «بَكّه» كه در معناى «ازدحام و تراكم جمعيت» (1) به كار مى رود، نشانه ديگرى از اجتماعى بودن اين آيين مقدس است.
بزرگى اسلام با حضور اقوام، ملل، طبقات گوناگون اجتماعى، مرد و زن، پير و جوان، فقير و غنى، سياه و سفيد، عرب و عجم در اجتماع گسترده حج به نيكى حس
ص: 2
مى شود. ديدن اين صحنه ها در طواف، سعى، عرفات، مشعر و منا، شگفتى هر بيننده اى را برمى انگيزد و هر كسى حكمت خداوند سبحان را در تشريع مناسك حج به خوبى در مى يابد؛ فريضه اى كه پيروان مذاهب گوناگون را از گوشه و كنار جهان بر محور كعبه؛ يعنى كانون توحيد و يكتاپرستى گرد مى آورد و خود نماد وحدت امت اسلامى به شمار مى رود و مشكلات مسلمانان در پرتو آن حلّ و فصل مى شود.
اين عبادت با سياست نيز آميخته است تا مسلمانان در جبهه و صف واحد، به اعلام برائت از مشركان بپردازند و با پيروى از سياستى يكسان به انگيزه حفظ منافع و مصالح مسلمانان بينديشند و در پرتو اين اجتماع عظيم، توان و بزرگى مسلمانان را به دشمنان خدا و اسلام بنمايانند. دولت مردان و سياست مداران مسلمان نيز از اين گنج پايان ناپذير الهى و انسانى براى پيش بُرد هدف هاى متعالى اسلام و نمايش شكوه و عظمت اسلام بهره مى گيرند. مسلمانان با گرد آمدن در سرزمين وحى از تجربه هاى يكديگر در زمينه هاى گوناگون در راه رشد و پيش رفت سرزمين هاى اسلامى بهره مى برند و از اين رو، حج فريضه اى جامع به شمار مى آيد.
آنچه در پى مى آيد، نمودى است از برگزارى حج كه جامعيت اين فريضه سياسى، عبادى را ترسيم مى نمايد. حج سى ام كه به انگيزه تبيين برنامه ريزى ها و كارهاى مرتبط با آيين حج 1430 قمرى (1388 خورشيدى)، سامان يافته است، كارهاى آموزشى، پژوهشى، فرهنگى، عبادى، سياسى و اجرايى بعثه جمهورى اسلامى ايران را پيش از آغاز آن موسم تا پس از بازگشت حاجيان بيت الله الحرام به ايران گزارش مى كند. گفتنى است اين كتاب بر اساس موضوعات گزارش شده، از اين رو، ترتّب زمانى در آن مراعات نشده است و چه بسا رويدادى پس از حج انجام گرفته اما به خاطر تجميع موضوعى در جاى خود قرار گرفته است و افزون بر اين، به ديگر رويدادهاى هم سو با حج گزارى ايرانيان در آن هنگامه بزرگ مى پردازد. اميد است كه رشحه اى از دستاوردهاى هميشه جوشان آن را بازگو نمايد.
ص: 3
فريضه حج افزون بر نماز، زكات، روزه و ولايت، از پنج ركن اسلام (1)، تنها واجبى است كه ويژگى هاى گوناگون عبادى، سياسى و اقتصادى، مادى و معنوى، فردى و اجتماعى را در خود دارد و نماد توحيد، معاد، امامت و ولايت به شمار مى رود. گريز از دنيا و مظاهر آن و آهنگ خانه خدا و پاسخ گويى به نداى أَذِّنْ فِى النَّاسِ بِالْحَجِّ (حج: 27)، تلبيه و درآمدن به حريم امن خداوند و ترك كردن محرّمات حرم و احرام، گشتن بر گرد خانه دوست و بريدن از همه تعلّقات دنيايى و قربانى كردن خواسته هاى نفس بر درگاه او، راندن (رجم) شيطان ها و دورى كردن (برائت) از همه طاغوت ها و نمرودها، نمودهاى توحيد در اين فريضه بزرگند؛ چنان كه برون كردن جامه هاى رنگارنگ از تن و پوشيدن دو جامه سفيد، هم گون شدن با اهل محشر
ص: 4
در صحراى عرفات، حضور در مشعر و منا و نيايش با حق و تنها ديدن خود در ميانه جمع و هرولَه كردن در خوف و رجا، نمونه هايى از تجلّى معاد در حج به شمار مى روند.
بنابراين، «مهم آن است كه حاج بداند كه كجا مى رود و دعوت چه كسى را اجابت مى كند و ميهمان كيست و آداب اين ميهمانى چيست و بداند هر خودخواهى و خودبينى، با خداخواهى مخالف است و با هجرت الى الله مباين و موجب نقض معنويت حج است». (1) جستن امام زمان خويش و آرزوى ديدار او و انتظار كشيدن براى جان فشانى در خدمتش، شتافتن (2) به ديدار او براى كامل كردن حج خود نيز نمونه هايى از پيوند حج با امامت و ولايتند.
پاگيرى انقلاب اسلامى ايران به رهبرى فرزندى از تبار ابراهيم خليل الله و محمد حبيب الله، به مسلمانان بلكه مستضعفان جهان نويد داد كه دوران خوارى و بردگى آنان به سر آمده و جمهورى اسلامى؛ يعنى مهم ترين ثمره انقلاب به «كانون حمايت از مسلمانان، محرومان و مستضعفان» بدل گرديده است. امام خمينى/ كه در سوداى احياى عظمت مسلمانان بود، همواره به احياى حج ابراهيمى و محمدى مى انديشيد تا اين فريضه بزرگ از انحراف و غربت به در آيد و در جايگاه درخورى بنشيند و از اين رو، پيام هاى سالانه آن عبد صالح خدا در آيين حج، از معارف الهى و جلوه هاى حج ابراهيمى و راه هاى احياى دوباره آن پر بود و وى از پيوند معنويت و عبادت با اجتماع و سياست در حج سخن مى گفت و بر دو راه بُرد بنيادين در اين زمينه تأكيد مى كرد: «بيدارى اسلامى» و «وحدت و يكپارچگى مسلمانان». وى درباره
ص: 5
بيدار كردن مسلمانان جهان دغدغه داشت و مهم ترين منبر خطابه اش با مسلمانان، اجتماع عظيم حج بود:
«اى مسلمانان جهان كه به حقيقت اسلام ايمان داريد! بپاخيزيد و در زير پرچم توحيد و در سايه تعليمات اسلام مجتمع شويد و دست خيانت ابرقدرتان را از ممالك خود و خزائن سرشار آن كوتاه كنيد و مجد اسلام را اعاده كنيد». (1)
«اگر در اين كنگره عظيم جهانى كه همه اقشار ملت هاى مظلوم اسلامى از هر مذهب و ملت و داراى هر زبان و مسلك و هر رنگ و قشر، ولى با زىّ واحد و لباس مشابه، دور از هر آلايش و آرايش اجتماع نموده اند، مسائل اساسى اسلام و مسلمين و مظلومان جهان از هر فرقه حل نشود و حكومت هاى متكبر و زورگو سرجايشان ننشينند، از اجتماعات كوچك منطقه اى و محلّى كارى برنخواهد آمد و راه حل فراگيرى به دست نخواهيم آورد». (2)
«آنچه ريشه همه گرفتارى ها را قطع مى كند و فساد را از بن مى سوزاند، وحدت مسلمانان بلكه «همه مستضعفان و دربندشدگان جهان» است؛ وحدتى كه «اسلام شريف و قرآن كريم بر آن پاى مى فشارند و بايد «با دعوت و تبليغ دامنه دار به وجود آيد و مركز اين دعوت و تبليغ مكه معظّمه در زمان اجتماع مسلمين براى فريضه حج است كه ابراهيم خليل الله و محمد حبيب الله شروع و در آخرالزمان، حضرت بقيه الله (اروحنا لمقدمه الفداء) تعقيب مى كند». (3)
بزرگان اين روزگار به ويژه رهبر معظم انقلاب نيز از همين روى، بر پرهيز از اختلاف و تفرقه و تلاش براى وحدت اسلامى تأكيد مى كنند. ايشان در پيام خود به زوّار بيت الله الحرام (1370)، پس از محروميت چند ساله زائران ايرانى از سفر به
ص: 6
سرزمين وحى، اين سفر را هجرت از «منِ» قومى و نژادى و فرقه اى به «ما» ىِ اسلامى و قرآنى خوانده و ايرانيان را ملتى دانسته اند كه «حج ابراهيمى و محمدى 9 را در جاى حج ابوجهلى نشاندند. حج از ديد ايشان «مظهر وحدت و اتحاد مسلمانان» و فراخوانى همه آنان را به مكان و زمانى ويژه و اجراى كارها و حركاتى است كه خود نمودار هم زيستى و هماهنگى به شمار مى روند:
«حج با مشاهد و مناسك و شعائر خود بايد روح وحدت و ملائمت و جماعت و عظمت را در مسلمانان همه اقطار عالم زنده كند و از شعوب و قبائل مختلفه، امت واحده پديد آورد». (1)
تلاش براى وحدت مسلمانان، با پيوند «حج» با «انتظار فرج» معنادار مى نمايد؛ زيرا انبيا در هر زمانى براى ايجاد وحدت ميان موحدان عالم در برابر مشركان و كافران كوشيده اند و در آخرالزمان نيز امام عصر [اين كار را پى خواهد گرفت. پس وظيفه پيروان انبيا و اوليا و منتظران آن حضرت نيز، گام برداشتن در راه «وحدت امت اسلامى» است كه «افضل اعمال امّتى انتظار الفرج من الله». (2)
از اين رو، نماينده مقام معظم رهبرى، سى امين سال حج گزارى ايرانيان را «حج و انتظار» ناميد؛ زيرا انتظار منجى جهانى از باورهاى اديان و مذاهب گوناگون است و حج، خود گردهم آيى مسلمانان و پيروان مذاهب مختلف اسلامى است. بشر امروز و مسلمانان در كشورهاى گوناگون از مشكلات و گرفتارى هاى فراوانى رنج مى برند. انتظار فرج امام زمان 7 و گستراندن فرهنگ انتظار در ميان مسلمانان و تبيين صحيح آن در موسم حج، افزون بر اينكه آنان را از آسيب هاى طرح نادرست و انحرافى انديشه
ص: 7
انتظار بر كنار مى دارد، آنان را به آينده جهان و انسان اميدوار مى سازد. مسلمانان برپايه باور به اينكه انتظار فرج برترين عبادات است «انتظار الفرج بظهور المهدى [افضل العباده» (1)، و باور به حضور امام عصر (اروحنا له الفداه) در آيين حج، در سرزمين وحى و مشاعر مشرّفه همچون عرفات همواره به اميد ديدار او لحظه شمارى مى كنند و ديدار امام را موجب كامل شدن حج خود مى دانند كه «تمام الحج لقاء الامام». (2) آنان پيوسته در انتظار ظهور او در مكه مكرّمه و كنار كعبه مشرفه به سر مى برند و آرزو مى كنند كه در ركاب او سربازى كنند و از اين رو، بامداد و شام گاه دعاى فرج آن حضرت را زمزمه مى كنند.
نام گذارى حج امسال (1388) به «حج و انتظار»، خود پى آمد توجه ويژه به اين مسئله اعتقادى است. افزون بر اينكه توجه به حقيقت انتظار، شيعيان و اهل سنت را به «وحدت كلمه امت اسلامى» مى رساند؛ زيرا وحدت مسلمانان از زمينه هاى ظهور به شمار مى رود.
ظهور امام عصر و برپايى حكومت واحد جهانى و هدايت بشر به كلمه توحيد و اسلام ناب، با ابزارى غيرعادى يا جنگ و خون ريزى نخواهد بود؛ پس بدون آمادگى امت مسلمان و كسانى كه براى همكارى و كوشش در ركاب آن حضرت آماده اند، چنين آرزويى دست نيافتنى مى نمايد. بنابراين، طرح شعار «حج و انتظار»، زائران بيت الله الحرام را به مهم ترين مسئله امروز و فرداى امت اسلامى؛ يعنى «توحيد كلمه و وحدت و يكپارچگى مسلمانان» يادآورى مى كند تا از اين رو، هم مشكلات آنان حلّ شود، هم دشمنان از دستابى به هدف هاى ضد اسلامى خود نااميد شوند و هم زمينه ظهور آن
ص: 8
منجى جهانى فراهم آيد. (1)
اگرچه حج ابراهيمى خود مبدأ تحول و قيام در همه شئون فردى و اجتماعى مسلمانان است، هم چون آيينه اى تمام نما، افكار عمومى جهان اسلام را نيز نمايان مى سازد. مسلمانانى كه به قصد كعبه در موسم حج از گوشه و كنار دنيا براى تجديد ميثاق با معبود و استوار كردن پايه هاى وحدت و برادرى خويش گرد هم مى آيند، در نمايشى بسيار بزرگ، توانايى هاى خود را در مبارزه با شيطان ها و پيوستن به خداى بزرگ قوت مى بخشند و قدرت خود را به جهانيان مى نمايانند.
حاجيان همه كشورها در اجراى چنين فريضه باشكوهى با برقرارى ارتباطات دامنه دار با يكديگر، معضلات و مشكلات فراگير جوامع خود و سراسر جامعه اسلامى را با يكديگر در ميان مى آورند و به چاره جويى درباره آنها مى پردازند و راه هاى حل آنها را مى يابند. از اين رو، مى توان انتظار داشت كه برآيند افكار و گرايش هاى رفتارى مسلمانان گوشه و كنار جهان به گونه چشم گيرى در موسم حج آشكار شود.
رهبر كبير انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى/ و خَلف صالح ايشان مقام معظم رهبرى، بارها بر لزوم ايجاد ارتباطات فعال و پردامنه ميان مسلمانان در دوران اجراى مناسك حج تأكيد كرده و از بركات سياسى حج در كنار بركات عبادى آن سخن گفته اند. به فرموده امام راحل، «اهميت بعد سياسى حج كمتر از بعد عبادى آن نيست. بعد سياسى علاوه بر سياستش، خودش عبادت است». بنابراين، حج،
ص: 9
فرصت مغتنمى است كه در پرتو آن، مسلمانان با بهره گيرى فراوان از فيوضات سرشار اين واجب عبادى- سياسى، از مجموعه افكار و عقايد يكديگر آگاه مى شوند و براى رفع تنگناها و حل مشكلات فراگير جهان اسلام با هم به گفت وگو مى پردازند.
خداوند متعال را از اعماق وجود شاكر و سپاسگزاريم كه توفيق داد، فرصت داد، مهلت داد تا يك بار ديگر و يك سال ديگر مراسم حج را و عزيمت حجاج را به سمت آن مركز محبوب دل هاى مسلمانان در طول تاريخ شاهد باشيم. نگاه به حج بايد نگاه به يك نعمت و فرصت بزرگ الهى باشد. همه عبادات اين جور است؛ نماز هم يك فرصت است، يك نعمت است. اگر نماز بر ما واجب نمى شد، بيم آن بود كه در درياى غفلت محض غرق بشويم. اين نعمت بزرگ كه هر روزى چند نوبت ما كشانده مى شويم به سمت ملاقات با پروردگار، مكالمه با پروردگار، خشوع و تضرع در مقابل پروردگار، اين نعمت بسيار بزرگى است، اين فرصت عظيمى است؛ حج هم همين جور است. امتياز حج بر ساير واجبات و فرائض اسلامى، جهانى بودن آن است، بين المللى بودن آن است. اين تضرعى كه هر مسلمانى در دل خود به آن نياز دارد كه در مقابل پروردگار خضوع كند، خشوع كند، تضرع كند. اين در حج يك جلوه عمومى و بين المللى پيدا مى كند. همه مسلمانان با هم، با اختلاف لغاتشان، با اختلاف نژادهايشان، با اختلاف عاداتشان، آدابشان، آنجا كه مى رسند، همه خاشعند، همه متضرعند. اين خيلى پديده عجيبى است كه ما به آن عادت كرده ايم و اهميت و عظمت آن را درست متوجه نمى شويم. همه مسلمانان جمع بشوند، متوجه به يك مركز، به يك نقطه، خاشع در
ص: 10
مقابل اين نقطه؛ با اين چشم به حج نگاه كنيم؛ به عنوان يك فرصت.
اگر به چشم فرصت نگاه كرديم، آن وقت ديد ما باز خواهد شد، وظائف خودمان را بيشتر توجه خواهيم كرد. شما اين فرصت را پيدا مى كنيد كه در خانه خدا در كنار بقيه مسلمانان اظهار عبوديت كنيد. اين اولين نقطه اين فرصت است. اگر اين به چشم فرصت نگاه شود، آن وقت لازمه اش اين است كه انسان اين را به هيچ قيمتى از دست ندهد. حيف است كه انسان در مكه مكرمه يا مدينه منوره، در مجاورت مرقد پيامبراعظم (ص) و مراقد ائمه هدى (سلام الله عليهم اجمعين) و مرقد بزرگان صحابه و شهداى احد و بقيه بزرگانى كه در تاريخ مثل خورشيد مى درخشند، باشد و به جاى توجه و تذكر، به فكر دنيا باشد؛ آن هم دنياى حقير، دنياى شخصى؛ اين بازارگردى ها و سر زدن به اين گوشه و آن گوشه براى كارهاى كم ارزشى كه در طول زندگى متأسفانه ما به آنها مشغوليم؛ در آن قطعه زمانى اكسيرى كه هر دقيقه اش، هر ساعتش آن قدر ارزش دارد و آن قدر فرصت است- هر مثقالى از اين مايع اين قدر عظمت دارد- اين را ما صرف كنيم براى همين كارهاى روزمره كم ارزشى كه تو بازارهاى شهر خودمان و در هر نقطه اى هم آن را انجام مى دهيم؛ يا بقيه سرگرمى هاى بى جا. اين اولين نقطه است. در مكه و مدينه به فكر توشه گرفتن باشيم، به فكر افزودن بر سرمايه ايمان خود، معنويت خود، تذكر خود، خشوع خود در مقابل پروردگار باشيم. اين اولين قدم است.
يك جلوه ديگر از اغتنام اين فرصت بزرگ، فرصت تماس با بدنه دنياى اسلام است. دنيا مردمند، نه سياست مداران، نه فرماندهان زورگو، نه مستكبرين و متكبرين عالم. گاهى مى شنويد؛ همين متكبرين محصول ذهن فاسد خودشان را نسبت مى دهند به جامعه جهانى: جامعه جهانى اين جور مى خواهد! جامعه جهانى يعنى ميلياردها توده مردم. جامعه اسلامى هم همين است. امت اسلامى يعنى اين بدنه. امت اسلامى زيد و
ص: 11
عمروى نيستند كه به هر وسيله اى بر بخشى از اين بدنه عظيم تسلط پيدا كردند و حكمرانى مى كنند. امت، اين بدنه مردم است. بركات و خيرات در اين بدنه عظيم است و اراده آنهاست كه مى تواند كوه ها را جابه جا كند؛ حركت آنهاست كه مى تواند ارزش هاى اسلامى را جهان گير و همه گير بكند. اين در اختيار شماست. در حج هر سالى، انسانِ حاج با انبوه عظيمى از اين بدنه باعظمت امت اسلامى و دنياى اسلام مواجه مى شود. اين را بايد مغتنم شمرد. اين فرصت است و بايد مغتنم شمرد.
چه جور اغتنام فرصت بكنيم؟ خوب، طرق مختلفى دارد. يكى از آسان ترين طرق كه همه مى توانند او را انجام بدهند، اين است كه ايرانى مسلمان كه زير لواى جمهورى اسلامى و حاكميت اسلام دارد زندگى مى كند، با رفتار خود، با حركات خود، با منش خود، اسلامِ جمهورى اسلامى را معرفى كند؛ خود را معرفى كند؛ تأثير تربيت اسلامى بر خود را نشان بدهد. اين يكى از آسان ترين راه هاست.
حاجى اى كه در مسجدالحرام يا مسجدالنبى، يا در بقيع، يا در زيارت شهداى احد و امثال اينها- در منا، در عرفات- رفتارش رفتار انسان مؤدب به آداب اسلامى است؛ رفتار انسانى است كه مرباى به تربيت قرآنى است؛ اهل خشوع است، اهل تواضع است، اهل محبت است، اهل اهانت به اين و آن نيست، اهل جمع است، نه اهل تفرقه. اينقدر ما در روايات در ثواب شركت در نماز جماعت اهل سنت در زمان ائمه: داريم كه روايت دارد كه در مسجدالحرام پشت سر اينها نماز بخوانيد، مثل اينكه پشت سر پيغمبر نماز خوانده ايد. اين معنايش چيست؟ معلوم است كه امام صادق نماز آن امام جماعت را با نماز پيامبر مقايسه نمى كند. مقايسه با نماز يك پيرو خودش هم نمى كند، اما مى گويد پشت سر او نماز بخوانيد. اين يعنى چه؟ اين نمايش وحدت است. عملًا وحدت را نشان بدهيد. روى همين فكر بود كه امام بزرگوار ما (كه رضوان خدا بر او
ص: 12
باد) آن مرد بيدار، آگاه، به همه ماها، همه حاجى هاى ايرانى، توصيه كرد كه در نماز جماعت ها در مسجدالحرام، در مسجدالنبى شركت كنيد؛ در اين اجتماعات حضور داشته باشيد، كه يكى از مصاديقش اين است. اينجور نباشد كه وقت نماز جماعت كه همه مشغول نمازند، چشم كسى بيفتد به يك زائر ايرانى كه مشغول حمل بار- حمل وزر- به سمت مسافرخانه خود هست. اينها چيزهايى است كه مضر است. رفتار مؤدب به آداب اسلامى، يكى از بالاترين چيزهاست.
شما زبان هم بلد نباشيد، تماس هم نگيريد، همين قدر كه معلوم است كه شما زائر ايرانى هستيد و اين رفتار را داريد؛ مؤدبيد، محترميد، نظيفيد، اهل دعاييد، اهل ذكريد. اين دعاى كميلى كه بحمدالله سال هاست باب شده است، بزرگ ترين تبليغ همين هاست. اين از بسيارى از تبليغ ها مهم تر است. اين جمعيتِ عظيم مؤمن مى نشينند پيش خداى متعال تضرع مى كنند، استغفار مى كنند، اشك مى ريزند؛ اين مى شود تبليغ.
حضور در مراسم برائت تبليغ بزرگى است. نفس اين حضور، تبليغ است. اين نشان دهنده اين است كه حج را با همه ابعادش، به صورت يك بسته كامل، شما قبول كرديد. در حج توحيد است. توحيد خودش دو جزء است: يكى «الله» است، يكى «لا اله غير الله» است؛ يكى اثبات است، يكى نفى است. مظهر توحيد، حج است؛ اثبات ولايت الله و نفى ولايت غير الله. اين همان برائت است.
يك نكته ديگر در باب مسئله حج اين است كه به اقتضاى نيازهاى زمانه و امت اسلامى، مجموعه كاروان بزرگ حج ايرانى كه بحمدالله مايه افتخار جمهورى اسلامى است. كارهايى را كه پاسخِ به اين نيازهاست، انجام بدهد. هر سال ببينيم نياز چيست. احساس مى كند انسان كه در اين دوران، در همين چند سال و از جمله امسال، لااقل يكى از نيازهاى مهم، همين نياز اتحاد اسلامى است؛ وحدت بين فرقه هاى اسلامى است. ببينيد
ص: 13
دشمنان اسلام چه مى كنند؛ دشمنان امت اسلامى براى شقه شقه كردن و شكاف ايجاد كردن چه مى كنند، چه قدر خرج مى كنند براى اينكه اينها را در مقابل هم قرار بدهند. يكى از اهداف مسلم اين حوادث خونينى كه نمونه اش را شما ديروز در عراق شنيديد و نمونه هاى فراوان آن، در پاكستان و در نقاط ديگر اتفاق مى افتد، اين است كه جمع مسلمانى به صورت ترور كور نابود مى شوند، از بين مى روند، يا مجروح و مقطوع العضو مى شوند. بخش مهمى از اين كار، مربوط به همين ايجاد اختلاف بين شيعه و سنى است.
در كشور عراق، قرن هاى متمادى هم شيعيان بودند، هم سنى ها و اينها با همديگر زندگى كرده اند. همان كتاب ها، همان عقايد كه امروز هست، آن روز هم بود، غليظتر هم شايد بود. اين حوادثِ اين جورى در طول چندين قرن سابقه نداشت؛ اين جور عليه يكديگر اقدام كنند، اين جور به جان يكديگر بيفتند. اينها كِى اند؟ يا اين حوادث خونينى كه در بعضى از نقاط كشور ما گاهى در طول زمان و اين اواخر اتفاق افتاد، يا اين كارها در پاكستان اتفاق مى افتد؛ شيعه عليه سنى، سنى عليه شيعه. اينها شيعه و سنى نيستند. آن كسانى كه اين اقدام ها را مى كنند، يا مستقيماً يا غير مستقيم عوامل بيگانه اند؛ دست هاى بيگانه است. اينكه براى حاجى شيعى، حاجى ايرانى در كنار بقيع، در مسجدالحرام، در مسجدالنبى، يك عده آدم هايى كه معلوم نيست مال كجايند، از كجايند، ظاهر مى شوند و به مقدسات اهانت مى كنند و بعضاً حتّى به نواميس اينها تعرض و جسارت مى كنند، اينها كى اند؟ [در] اين باره بايد همه بيدار باشند، همه بايد هوشيار باشند. دولت ها وظيفه دارند؛ دولت سعودى وظيفه دارد؛ نگذارد كه زائر خانه خدا، حاج بيت الله الحرام، زائر مرقد مقدس پيامبر و ائمه: مورد تعرض قرار بگيرد؛ يك نفر بيايد حركتى يا عليه زائر يا عليه روحانى شيعى يا عليه چه و چه انجام بدهد و آن مأمور سعودى هم بايستد تماشا كند يا احياناً به نفع او وارد ماجرا بشود. اينها درست نيست؛ اينها درست ضد وحدت است؛ اين همان چيزى است كه امريكا مى خواهد؛ اين همان چيزى است كه سرويس هاى جاسوسى بيگانه مى خواهند. نمى تواند مجموعه
ص: 14
حجاج بيت الله الحرام از حوادث دنياى اسلام غافل بماند.
امروز كشور عراق، كشور افغانستان، كشور مظلوم فلسطين، بخشى از كشور پاكستان زير فشار سربازان خارجى، زير فشار كارهاى مستكبرانه قرار دارد. مگر مى تواند دنياى اسلام اينها را نبيند؟ اينها چيزهايى است كه در حج بايد به اينها توجه كرد. حج بايد مظهر بروز اراده و عزم راسخ امت اسلامى عليه اين كارهايى باشد كه به وحدت امت آسيب مى زند، يا به پيش رفت امت آسيب مى زند يا به پرچم برافراشته اسلام در ميان امت كه امروز بحمدالله جمهورى اسلامى اين پرچم را در دستان قوى خود دارد، مى خواهد ضربه اى وارد كند. بايد در مقابل اينها حساس بود. اينها وظائف است؛ اينها چيزهايى است كه برنامه ريزى هاى ما در اداره كاروان ها، در تبليغ و در امورى از اين قبيل، بايستى ناظر به اين چيزها باشد. ما برنامه ريزى فرهنگى مان، برنامه ريزى سياسى مان، برنامه ريزى مديريت كاروان هايمان، گزينش هايمان و مجموعه هاى حجاجمان همه بايد تابع اين نيازها باشند و اين نيازها حاكم باشد.
البته من از همه دست اندركاران محترم حج و كسانى كه اين سال ها زحمت كشيدند و اين كار بزرگ و اين وظيفه بزرگ را انجام دادند، تشكر مى كنم؛ از جناب آقاى رى شهرى، از جناب آقاى خاكسار و از بقيه مسئولين دولتى و وزراى محترم ارشاد كه در اين سال ها كمك كردند و بقيه بخش ها؛ از رؤساى كاروان ها، از روحانيان محترم، از همه شما صميمانه تشكر مى كنيم.
كار بزرگ است، هدف بسيار عظيم است، وظيفه هم بسيار سنگين است. اميدواريم كه خداوند متعال همه شما را موفق بدارد و دعاى حضرت بقيه الله الاعظم (ارواحنا فداه) شامل حال همه شما باشد والسّلام عليكم و رحمه الله و بركاته.
حجت السلام و المسلمين محمدى رى شهرى، نماينده رهبر معظم انقلاب و
ص: 15
سرپرست حجاج ايرانى در ديدار كارگزاران حج با رهبر انقلاب، از كارها وخدمات اين بعثه چنين گزارش داد:
بسم الله الرحمن الرحيم. الْحَمْدُ للهِ الَّذِى هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللهُ. [قال] الباقر (ع): إنما امر الناس أن يأتوا هذه الأحجار ليطوفوا بها، هُم يأتونا فيخبرونا لولايتهم و يعرضوا علينا نصرهم.
براساس روايتى كه به آن اشاره كردم، يكى از اصلى ترين وظايف كارگزاران فرهنگى حج «تقويت بصيرت و بينش» زائران خانه خدا نسبت به فلسفه اصلى حج و زمينه سازى براى آشنايى آنان با خاندان رسالت، گسترش فرهنگ انتظار در جهت تحقق وعده الهى در مورد جهانى شدن ارزش هاى اسلامى است. و به همين جهت، درسال جارى «حج و انتظار» به عنوان موضوع و محور فعاليت هاى فرهنگى و تبليغى تعيين گرديد. دست اندركاران امور فرهنگى حج براساس رهنمودهاى حضرت عالى براى بهره گيرى از ظرفيت هاى حج در طول سال گذشته فعاليت هاى گسترده اى داشته است. به چند نمونه آن در عرصه هاى مختلف اشاره مى كنم:
الف) نهايى شدن سرفصل هاى رشته كارشناسى و كارشناسى ارشد دوره تبليغ در حج بين المللى و ارسال آن براى تصويب نهايى توسط وزارت علوم؛
ب) فراهم شدن مقدمات تأسيس رشته تخصصى حج، سطح سه در حوزه علميه قم براى روحانيان كاروان ها؛
ج) برگزارى اولين دوره آموزشى روحانيان كاروان هاى حج؛
د) توليد لوح هاى فشرده آموزشى براى روحانيان حج و زيارت در پنج عنوان درسى (آموزش مجازى)؛
ص: 16
ه) برگزارى دوازدهمين دوره آموزش مكالمه عربى براى روحانيان كاروان ها؛
و) انتشار ده متن آموزشى براى دوره هاى آموزشى روحانيان در موضوعات فقه مقارن، حديث، سياست، تاريخ، كلام و اسرار و معارف حج.
الف) تدوين برنامه فرهنگى براى آموزش زائران در جلسات آموزشى با سرفصل هاى مشخص براى استفاده بيشتر از اوقات آنها؛
ب) تهيه لوح فشرده «مسافر قبله» براى آموزش مناسك، در اختيار كاروان ها قرار گرفته كه مورد استقبال واقع شده؛
ج) تهيه لوح فشرده پنجاه اثر در تلفن همراه كه زائران مى توانند به آسانى از آن بهره مند شوند؛
د) تهيه
DVD
جهت پاسخ گويى به شبهات وهابيت براى زائران و يك DVD شامل 26 سخنرانى در پاسخ به شبهات؛
ه) برگزارى جلسات آموزش متمركز زائران در مراكز استان ها؛
و) تهيه بسته هاى فرهنگى جهت انتقال منابع مورد نياز زائران با اهداف مختلف فرهنگى از جمله پركردن اوقات فراغت.
الف) در حوزه توليد محتوا، نزديك 750 اثر تاكنون توليد شده؛
ب) در مركز تحقيقات حج، هفت گروه پژوهشى تشكيل شده و نزديك به 150 پروژه را در دستور كار دارند؛
ج) دايره المعارف حج و حرمين در دست تدوين است و بخشى از جلد اول آن
ص: 17
تدوين شده است.
الف) برگزارى همايش منطقه اى؛ يكى در غرب آفريقا، يكى هند و يكى در آفريقاى جنوبى. منطقه غرب آفريقا كه بنده [در آن] شركت كردم، از نُه كشور حضور داشتند، بركات فراوانى، خصوصاً در وحدت كلمه مسلمانان داشت؛
ب) برگزارى جشنواره آثار روحانيان كاروان هاى حج و انتخاب نُه اثر علمى برتر؛
ج) برگزارى نشست هاى تخصصى حج با عناوين «حج و اقتصاد»، «حج و حقوق بين الملل»، «حج و مديريت فرهنگى»، «حج و مديريت استراتژيك»، «حج و روان شناسى» و «حج و سياست».
الف) زمينه سازى براى توليدات رسانه اى در رابطه با اصلاح الگوى مصرف در حج؛
ب) راه اندازى سامانه پيام كوتاه براى نظرخواهى از زائران و اطلاع رسانى به صورت تخصصى؛
ج) كارهاى لازم براى انعكاس اخبار و پيام هاى حج در رسانه هاى خارجى.
با روش هاى علمى در مورد آسيب شناسى حج و عمره و نيازشناسى زائران و مخاطبان نظرسنجى هاى صورت گرفته كه حاصل آن مى تواند براى برنامه ريزى هاى آينده بسيار كارساز باشد. اميدواريم در سايه لطف و عنايت خداوند متعال و ادعيه زاكيه امام عصر- ارواحنا فداه- به رغم دشوارى هايى كه پيش بينى مى شود در حج امسال وجود داشته باشد، بتوانيم در حد امكان از ظرفيت هاى حج براى ارتقاء سطح معنويت زائران و بهره گيرى جمهورى اسلامى و امت اسلام از اقامه فريضه استفاده كنيم و رهنمودهاى مقام معظم رهبرى را در اين زمينه تحقق يابد.
ص: 18
نخستين گروه حاجيان ايرانى، شامگاه يك شنبه با بدرقه آيت الله محمدى رى شهرى و وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى به سرزمين وحى رفتند. به گزارش اداره ارتباطات خبرى بعثه مقام معظم رهبرى، آيت الله محمدى رى شهرى در اين آيين گفت: «زائران ايرانى مى بايست با رفتار و كردار خود در كشور عربستان سعودى بهترين مروّج مكتب اهل بيت عصمت و طهارت و نظام جمهورى اسلامى باشند». وى همچنين به عوامل پروازى حج تمتع امسال سفارش كرد: «خدمت گزارى به حجاج، عبادتى بزرگ است كه
ص: 19
اين كار بايد با قصد قربت سامان گيرد. رفتار نيكوى زائران خانه خدا نيز خود بهترين تبليغ براى اهل بيت و مكتب اسلام است».
وى افزود: «هر زائر، سفير و نماينده اى از اهل بيت است و بهترين خدمتى كه به مكتب اهل بيت و نظام جمهورى اسلامى ايران مى تواند انجام دهد، اين است كه با رفتار خود مبلغ خوبى براى اهل بيت: باشد؛ به نوعى كه مسلمانان سراسر جهان در موسم حج ببينند زائران ايرانى در راه اطاعت حضرت حق تلاش مى كنند و اين طور نباشد كه آنان در نماز جماعت باشند و زائران ايرانى در بازارها سرگردان شوند. هر عملى كه ضد وحدت و هماهنگى با مسلمانان ديگر كشورها باشد، مطلوب نيست. مقام معظم رهبرى نيز تأكيد كرده اند كه الگوى برنامه هاى بعثه، انسجام اسلامى و وحدت كلمه باشد».
وى به مسئولان عربستان سعودى (ميزبان حجاج بيت الله الحرام) گفت: «زائران ايرانى در سال هاى گذشته نشان داده اند كه نمونه نظم و ادبند و مسئولان اين كشور نيز معترفند كه منظم ترين زائران، ايرانيانند و مطمئن باشيد كه كارى خلاف اين نظم از زائران ايرانى سر نمى زند». وى همچنين با اشاره به فتنه انگيزى هاى اخير درباره رفتار زائران ايرانى در آيين سى امين حج تمتع (1388)، افزود: «اين برنامه فتنه انگيزان و دشمنان اسلام است و ايرانيان امسال همان برنامه سال هاى گذشته را اجرا مى كنند و برنامه ديگرى ندارند. همچنين مقام معظم رهبرى به رعايت نظم و وحدت اسلامى سفارش مى كنند، اما رسانه هاى بيگانه مى كوشند مسائلى را براى حج امسال مطرح كنند كه مايه تفرقه مسلمانان از يكديگر شود».
آيت الله محمدى رى شهرى با اشاره به اينكه برخى از رسانه ها پيش از حضور زائران ايرانى در عربستان گفته اند ايرانيان امسال در موسم حج تمتع تظاهرات برپا مى كنند، اين سخنان را نشانه تفرقه آنان دانست و افزود: «ما اميدواريم حج امسال بدون تنش و با آرامش برگزار شود تا دشمنان اسلام و انقلاب نااميد شوند!»
آيين بدرقه نخستين گروه حجاج ايرانى كه از استان هاى لرستان و قزوين بودند، با
ص: 20
حضور آيت الله رى شهرى، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى، رئيس سازمان حج و زيارت، رئيس سازمان هواپيمايى كشورى، مدير عامل فرودگاه هاى كشور، سفير عربستان در ايران و جمعى از عوامل پروازى در پايانه پنجم فرودگاه مهرآباد، يك شنبه دهم آبان ماه برگزار شد.
نخستين نشست شوراى مسئولان بعثه در مدينه منوره با حضور آيت الله رى شهرى و آقاى خاكسار قهرودى رئيس شوراى برنامه ريزى بعثه، چهارشنبه سيزدهم آبان ماه در بعثه همان شهر برگزار شد. آقاى رى شهرى در آغاز اين نشست با سپاسگزارى از خداوند و كمك خواستن از او، توفيق مجريان حج را در خدمت رسانى بهتر به ميهمانان الهى از حق تعالى خواستار شد و به مسئولان و مجريان آيين حج گفت: در همين روزهاى اول بايد توجه داشته باشيم آنچه به كار ما بركت مى دهد، الفت و هم دلى و دوستى است. شيطان در هر كارى كه ارزش بيشترى دارد، به سراغ انسان مى آيد و وسوسه مى كند تا آن را خراب كند. تصور اينكه شيطان به ما كار ندارد، خود از وسوسه هاى شيطان است. بزرگ ترين عاملى كه به ا خلاص انسان لطمه مى زند، آن است كه او تنها به كار خودش توجه كند. همه ما بايد در كنار يكديگر، در خدمت ميهمانان خدا باشيم و به يكديگر حسن ظن داشته باشيم. اگر در كارى نقص و خللى هم ديده شد، دوستانه به كننده آن كار تذكر دهيم؛ چنان كه دوست داريم ديگران دوستانه به ما تذكر دهند. اختلاف هيچ گاه از اخلاص سرچشمه نمى گيرد. اگر بخواهيم در آيين حج منادى وحدت باشيم، بايد وحدت را از خودمان آغاز كنيم.
ص: 21
حاضران در اين نشست نيز پس از وى، از كارها و خدمات خود گزارش هايى عرضه كردند.
آقاى مسعود مجرّدى، رئيس ستاد حج، از كارهاى ستاد از چهارم آبان ماه 88 در مدينه گزارش كرد و از پى گيرى هاى صورت گرفته براى رفع مشكلات زائران سخن گفت و افزود: معطّلى فراوان زائران در هواپيما و روى باند فرودگاه مدينه، پى آمد نبود امكانات شايسته در اين فرودگاه است كه خود، مشكل مهم روزهاى اخير به شمار مى رود و با پى گيرى مقامات وزارت حج عربستان سعودى، اميدواريم وضع ترخيص زائران عادى شود. او همچنين از انصراف مسئولان سعودى از انگشت نگارى و تصويربردارى بانوان خبر دارد و اين تصميم را واكنشى به پى گيرى هاى آن ستاد خواند.
حجت الاسلام بيات نيز گزارشى كوتاه از كارهاى چند روزه بخش فرهنگى و تبليغى عرضه كرد و از برنامه ريزى براى برگزارى نشست هاى روزانه عمومى در هتل ها خبر داد و گفت: همچنين برگزارى برنامه هاى قرآنى و هم خوانى (تواشيح) از ديگر فعاليت هاى در دست اجرا در هتل هاى زائران ايرانى است.
آقاى آخوندزاده نيز در اين نشست از فعاليت هاى اجرايى گزارش داد و از هماهنگى با پليس عربستان براى برگزارى برنامه دعاى كميل و جلوگيرى از فعاليت هاى تخريبى افراطى ها و تبليغ بر ضد زائران ايرانى خبر داد و در اين باره گزارشى از ديدار با رئيس دايره امر به معروف و نهى از منكر مدينه و گلايه از رفتارهاى تند و زننده مأموران مستقر در قبرستان بقيع عرضه كرد و گفت: اميدواريم اين ديدار در تعديل رفتار مأموران اين دايره تأثير بگذارد.
وى همچنين سخنان جناب رى شهرى را در خنثاكردن تبليغات گسترده مطبوعات عربستان بر ضد حاجيان ايرانى و اينكه ايرانيان به دنبال آشفته كردن موسم حج نيستند،
ص: 22
بسيار مؤثر توصيف كرد و استقبال امروز مسئولان سعودى را از هيئت ايرانى، نشانه همين تأثيرگذارى برشمرد. آقاى عمرانى، كاردار ايران در رياض تحليلى از سطح روابط در كشور ايران و عربستان عرضه كرد و از دو عامل «مسائل داخلى ايران و مسئله انتخابات و حوادث بعدى آن» و «تحولات منطقه اى»، ياد كرد و آنها را عوامل ركود منفى در روابط دو كشور خواند و از تبليغات گسترده مطبوعات به پيشوايى شبكه «العربيه» بر ضد جمهورى اسلامى ايران و مسئولان بلندپايه آن سخن گفت. وى در زمينه فعاليت گسترده سعوديان در پرونده هسته اى ايران، براى عقيم ماندن آن در تعامل با غرب و نيز مسائل منطقه اى در عراق، فلسطين و لبنان نيز توضيحات مختصرى عرضه كرد. هيئتى براى پى گيرى مشكلات زائران در فرودگاه هاى ايران و مدينه و حلّ آنها نيز در پايان اين شورا معين و مأمور شد. مصوبه هاى اين نشست چنين اند:
هيئتى به رياست آقاى شريف مهدوى با نماينده وزير كشور عربستان براى حل مشكل ياد شده و برخى از ديگر مشكلات و تأثيرات منفى آن ديدار كند؛
آيين برگزارى دعاى كميل در مدينه منوره، بر پايه آيين نامه اجرايى ابلاغ شده و دستورالعمل هاى صادره شده، در ساعت 22 برگزار شود؛
آيين دعاى ندبه صبح هاى جمعه در محل بعثه مقام معظم رهبرى برگزار شود.
در اين نشست كه با حضور نماينده رهبرى و معاونان و مديران بعثه برگزار شد، گزارش هايى از فعاليت بخش هاى گوناگون در يك هفته اقامت در مدينه منورّه عرضه شد. دست گيرى سيزده نفر در فرودگاه ايران به دليل همراه داشتن مواد مخدّر و ممنوع الخروج كردن آنان، عادى شدن ترخيص زائران در فرودگاه مدينه، آغاز حركت
ص: 23
زائران مدينه به سوى مكه از هجدهم آبان، حركت گروه هاى پيش رو از كارگزاران حج و بخش هاى گوناگون بعثه در روزهاى بعدى به انگيزه آماده سازى بعثه و ستاد مكه هم زمان با آمدن حجاج به اين شهر، برگزارى دعاى كميل هفته پيش از اين و اظهار خشنودى مجريان و شركت كنندگان از برگزارى شايسته اين آيين و تأكيد بر برگزارى دومين مراسم دعاى كميل مدينه، از اخبار، گزارش ها و مسائلى بود كه مسئولان بخش هاى گوناگون بعثه درباره آنها سخن گفتند.
حجت الاسلام و المسلمين نوّاب، معاون امور روحانيان نيز در اين نشست، درباره چگونگى ارزيابى معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى درباره كارهاى روحانيان كاروان ها سخن گفت و افزود: طرح برخى از سؤالات در گفت وگو با زائران، با شأن روحانيان كاروان ها سازگار نيست و بايد به اصلاح آنها پرداخت. حجت الاسلام و المسلمين عرب، معاون برنامه ريزى و نظارت نيز براى دستيابى به نتيجه موفقيت آميز يا ناموفق روحانيان، بر اجراى اين طرح تأكيد كرد و آن را ناگزير برشمرد. از اين رو، مقرر شد اين موضوع در نشستى با حضور طرف هاى بحث و سرپرست حجاج ايرانى به صورت جزيى (مصداقى) مطرح و درباره اش بحث و نظرخواهى شود تا سرانجام بتوان در اين باره تصميم گرفت.
سومين نشست شوراى برنامه ريزى بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه منوره، جمعه 22 آبان (25 ذى القعده) برگزار شد. گزارش ديدار آقاى قهرودى، رئيس سازمان حج و زيارت با وزير حج عربستان، جمع بندى و ارزيابى برگزارى دومين آيين دعاى كميل و گزارش معاونت ها و بخش هاى ديگر از زمان رفتن به مكه مكرّمه، شمارى از موضوع هاى مطرح شده در اين نشست بود.
آقاى قهرودى در آغاز با اشاره به ورود زائران به مكه مكرمه و فقدان مشكل جدّى،
ص: 24
از پيدايى دو بيمار مشكوك به آنفولانزا خبر داد و گفت: خوش بختانه بيمارى آنان مهار شده است و از نوع حادّ آنفولانزاىِ «آ» نيست. وى همچنين از حل شدن مشكل زمان هفت پرواز بازگشت و ماندن 21 پرواز ديگر و پى گيرى آن تا حلّ شدن مسئله گزارش كوتاهى عرضه كرد و سپس چكيده اى از مذاكرات خود با وزير حج عربستان بدين شرح به آگاهى شورا رساند:
رفع سوء تفاهماتى كه براى دولت مردان سعودى از ديدار با كارگزاران حج پيش آمده بود؛
عرضه گزارش اعتراض آميز به برخوردهاى توهين آميز با زائران ايرانى و علما در بقيع و اينكه نگرانى رهبرى و علماى ما همين مسائل است و مردم و نمايندگان مراجع، در اين باره به آنان گزارش مى دهند و لازم است چاره انديشى شود؛
آنچه را ما در موسم حج اجرا مى كنيم، بر پايه توافقات صورت پذيرفته است و از اين رو، انتظار جوسازى و فضاسازى و نقض اين توافقات را نداريم.
هر يك از ديگر معاونان و مسئولان بخش هاى گوناگون بعثه نيز در اين نشست، درباره فرستادن بخشى از نيروهاى خود به مكه و ماندن شمارى از آنان در مدينه و زمان بندى اين اعزام توضيحاتى عرضه كرد. شورا همچنين بر اين مسئله تأكيد كرد: تا زمانى كه زائر ايرانى در مدينه است، بعثه رهبرى و بخش هاى گوناگون آن بايد فعال و در خدمت او باشند. همچنين مقررّ شد درباره تفسير نادرست برخى از زائران از تصاوير پخش شده دعاى كميل در سيماى جمهورى اسلامى كه روحانيانى با سن بيش از 65 سال به حج اعزام شده اند، به سرعت تكذيب شود؛ زيرا تنها يك روحانى با سنى بيش از 65 سال در بعثه يكى از مراجع عظام تقليد حضور دارد كه او نيز از طريق سوريه به عربستان آمده است و قانون مصوب شوراى عالى (1388) بدون استثنا اجرا شده است.
ص: 25
در بخش ديگرى از نشست، مجريان برگزارى حج ارزيابى خود را از قوت ها و ضعف هاى برگزارى دومين آيين دعاى كميل مدينه منوره در هنگامه حج سى ام عرضه كردند. ارزيابى شورا در اين باره چنين بود كه اين آيين بهتر از آيين هفته گذشته برگزار شده است. افزون بر اين تذكراتى براى رفع مشكلات جزيى داده شد. نماينده ولى فقيه با سپاسگزارى از همه مجريان برگزارى آيين دعاى كميل در دو هفته گذشته به ويژه حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر، معاون آموزش و پژوهش بعثه، درباره نكته هاى زير نيز تذكر داد:
كاروان هاى زائران توجيه شوند كه پيش از آغاز آيين در محل برگزارى آن حاضر باشند. حضور به هنگام براى كارگزاران بعثه ضرورت بيشترى دارد و هر كس دير مى رسد، در ميان جمعيت بنشيند؛
به مديران و روحانيان يادآورى شود كه مردم را از سر دادن هر گونه شعارى پرهيز دهند تا نظم نشست رعايت شود و اگر نيروهاى انتظامات كمتر از شمار آنان در آيين هاى ديگر باشند، راهكارى براى حضورشان انديشيده شود؛
مسئله امنيت مراسم را بايد مهم شمرد و با مأموران پليس مدينه كه مسئوليت امنيت مراسم را دارند، همكارى كرد تا از ورود افراد مشكوك جلوگيرى شود.
گفتنى است سرپرست حجاج ايرانى در پايان نشست با سپاسگزارى از حضور هماهنگ زائران ايرانى و همه مجريان برگزارى آيين دعاى كميل گفت: با عنايت خداوند و لطف رسول اكرم (ص) و ائمه معصوم:، دعاى كميل بسيار خوبى برگزار شد.
نخستين نشست شوراى برنامه ريزى در مكه مكرمه، در تالار همايش بعثه مقام معظم رهبرى برگزار شد. نماينده رهبرى در حج، در آغاز اين نشست با نقل حديثى از
ص: 26
رسول خدا (ص) ارزش انسان را در اختلافات اجتماعى، به رغم خطاهاى عملى او در اين زمينه، به ميزان بينايى او وابسته دانست. سپس كارگزاران حج را به هم دلى، هماهنگى، درستى و الفت و پرهيز از اختلاف در خدمت رساندن به زائران بيت الله الحرام فرا خواند و درباره رفع مشكلات و بهبود كارها، تذكراتى داد. سرپرست حجاج ايرانى همچنين بر صرفه جويى در فرستادن نيروى انسانى و بهره گيرى از امكانات به ويژه در سال اصلاح الگوى مصرف تأكيد كرد و در همين زمينه از معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى خواست كه با كم كردن نيروى انسانى اين معاونت ها و صرفه جويى در مصرف امكانات، زمينه صرفه جويى را در ديگر بخش ها نيز فراهم آورند. وى در همين زمينه با زائد شمردن هشتاد درصد گزارش ها و ناسودمندى آنها براى سرپرست بعثه، به معاونت ها و مديريت ها در بعثه رهبرى سفارش كرد كه از تهيه و ارسال گزارش هاى دراز بپرهيزند و تنها به ارسال گزارش هايى بپردازند كه اطلاع رسانى درباره آنها سودمند است. او در بخش ديگرى از يادآورى هاى خود به مديران يا روحانيان كاروان، آنان را از دست زدن به هرگونه كار تفرقه انگيز پرهيز داد و از مسئولان خواست كه آنان را در اين زمينه توجيه كنند.
آقاى خاكسار قهرودى نيز گزارشى از كارهاى سامان يافته اين سازمان به انگيزه حل مشكل پروازهاى برگشتى حاجيان ايرانى عرضه كرد و از تعامل مثبت با مسئولان محلّى سعودى خبر داد. وى همچنين به نگرانى سعودى ها درباره برنامه هاى گروه ايرانى بر اثر جوسازى رسانه هاى گروهى و كارهاى صورت پذيرفته براى از ميان بردن آنها اشاره كرد. رئيس سازمان حج و زيارت، وضع حجاج ايرانى را درباره بيمارى آنفولانزاى «آ» به سبب رعايت نكات بهداشتى، همراه با آرامش توصيف كرد.
پس از آن مسئولان معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى، مديريت امور فرهنگى- تبليغى، مديريت اهل سنت، حراست، امور روحانيان، اجرايى و پزشكى نيز
ص: 27
گزارش كوتاهى از كارهاى در دست اجراى خود در مكه مكرمه و انتقال نيروهايشان از مدينه عرضه كردند كه پاره هايى از آنها چنين گزارش مى شود:
سرانه هر زائر در زمينه كارهاى فرهنگى بر پايه مصوّبه بايد دوازده ريال سعودى باشد، اما اكنون سه ريال است؛
زائران اهل سنت در برخى از هتل ها، به كمبود امكاناتى مانند مكان مناسب براى برگزارى كلاس ها و دوره ها دچار شده اند؛
بخشى از نگرانى و اضطراب حجاج ايرانى درباره پروازهاى برگشتى، از شيوه رفتار مديران كاروان ها سرچشمه مى گيرد؛
بيمارى آنفولانزاىِ «آ» در بيماران ايرانى ديده نشده است و تنها يك فرد مشكوك به اين بيمارى وجود دارد كه او نيز به گمان قوى به آنفولانزاى «آ» دچار نيست. اطلاع رسانى درست در اين زمينه به انگيزه ايستادگى در برابر جو روانى ايجاد شده در ميان زائران، ناگزير مى نمايد؛
دفترهاى بخش هاى گوناگون بعثه رهبرى هنگام برپايى نماز بسته مى شود.
نشست شوراى هماهنگى بعثه با حضور نماينده ولى فقيه و كارگزاران حج، در آستانه عزيمت حجاج بيت الله الحرام به سرزمين عرفات، صبح سه شنبه ششم ذى الحجه در مكه مكرمه برگزار شد. در اين نشست مسئولان اجرايى و فرهنگى گزارشى از زمينه سازى براى مقدمات برگزارى آيين برائت از مشركان و دعاى عرفه در سرزمين عرفات و آيين هاى فرهنگى و سخنرانى و مداحى در منا عرضه كردند.
در اين نشست مقرّر شد كه به انگيزه جلوگيرى از سوء استفاده افراد تندرو و ايجاد تفرقه و آشفتگى در عرفات، از ورود افراد متفرقه به محوطه برگزارى مراسم برائت جلوگيرى شود. از بند آوردن خيابان هاى پيرامون محل برگزارى مراسم پرهيز شود و
ص: 28
نيروهاى انتظامات بايد اوضاع را بپايند و هر تحركى را در نظر بگيرند تا به مراسم آسيبى نرسد. مراسم نيز در صورت حضور به هنگام مردم در ساعت 30/ 9 آغاز مى شود. همچنين سرپرست حجاج ايرانى توصيه كرد: «از طولانى شدن زمان مراسم دعاى عرفه پرهيز كنيد».
نخستين نشست شوراى هماهنگى بعثه رهبرى پس از ايام تشريق، دوازدهم ذى الحجه (هشتم آذرماه) در محل بعثه برگزار شد. در اين نشست نخست نماينده مقام معظم رهبرى با سپاسگزارى از لطف هاى بى كران خداوند و عنايات حضرت ولى عصر [و اجرا شدن اعمال و مناسك حج بهتر از حد انتظار، از همه كاركنان اجرايى، فرهنگى و اطلاع رسانى بعثه و سازمان حج تشكر كرد و گفت: اميدواريم كه با پيوستگى عنايات الهى تا پايان حج بتوانيم كارنامه اى پذيرفتنى به رهبرى و مردم عرضه كنيم.
وى از كارگزاران حج خواست با تجربه حج سى ام (1388) و جوسازى هاى دشمنان درباره برگزارى آيين برائت از مشركان، از دست زدن به رفتارهاى تحريك كننده و گفتن سخنان تفرقه انگيز بپرهيزند. مسئولان بخش هاى گوناگون بعثه نيز در اين نشست، گزارشى از كارهاى خود در مشاعر مشرّفه عرضه كردند.
رئيس ستاد مكه با اشاره به باران سخت و طوفان شب عرفه و سقوط همه چادرها و آب گرفتگى محل اسكان زائران، از تلاش بى وقفه عوامل اجرايى در برپا كردن سريع چادرها و فراهم آوردن نيازهايى مانند نايلون براى پهن كردن در چادرها و آماده سازى آنها در پنج ساعت خبر داد. وى از نبود هر مشكلى در اين روزها خرسند بود.
معاون اجرايى، پيشنهادى درباره توسعه صوت عرضه كرد تا از پراكندگى در برگزارى مراسم دعاى ندبه جلوگيرى شود و همه زائران بتوانند از مراسم دعاى عرفه بعثه استفاده كنند.
ص: 29
به گفته حجت الاسلام و المسلمين جناب آقاى قاضى عسكر معاون آموزش و پژوهش بعثه در سال 88، به دليل واگذارى يك شماره تلفن به هر يك از اعضاى اين شورا و اطلاع رسانى به زائران، شمار مراجعات حضورى بسيار كاهش يافت و افراد فراوانى در ساعات مختلف شبانه روز با ارتباط تلفنى مسائل شرعى خود را مطرح مى كردند و پاسخ مى گرفتند.
مدير امور فرهنگى بعثه، برگزارى آيين عرفات و دو مراسم منا را ستودنى خواند و و پيشنهاد كرد مراسم يادمان در منا بهتر از اينها برگزار شود تا تنها از روحانيان تجليل نشود، بلكه از همه كارگزاران حج اعم از مديران و روحانيان سپاسگزارى شود. بر اين اساس مقرر شد در سال آينده مقدّمات برگزارى اين مراسم به صورت كامل تر فراهم آيد. همچنين مقرر شد در مدينه منوره براى زائرانى كه از مكه عازم مدينه مى شوند، مراسم دعاى كميل برگزار شود.
معاون برنامه ريزى، ارزشيابى و نظارت از نظرهاى گوناگون درباره سخنرانان مراسم منا خبر داد و خرسندى خود را از آيين هاى برگزار شده در عرفات و منا، اعلام كرد. وى از برخى از مشكلات حمل و نقل و قربانى نيز گزارشى عرضه و بر جداسازى كامل سرويس هاى مردان و زنان در آينده تأكيد كرد تا بانوان هنگام حَلق به بخش مردان وارد نشوند.
معاون امور روحانيان بعثه از نبود برنامه اى در موضوع انتظار در آيين هاى عرفات و منا، با توجه به نام گذارى حج امسال به «حج و انتظار» گله كرد و اين را كمبود شمرد.
معاون آموزش و پژوهش در پاسخ به برخى از نقدها درباره سخنرانى هاى مراسم منا، توضيح داد و درباره اجراى برخى از تصميم هاى سال گذشته (1387) درباره خدمات بهداشتى يادآورى كرد. عضو هيئت علمى معاونت بين الملل بعثه خواستار مطالعه بيشتر درباره فعاليت هاى فرهنگى در مشاعر شد تا با برنامه هاى اجرا شده در
ص: 30
سطح حسينيه ها و مساجد داخل كشور، متفاوت و متمايز باشد. او همچنين خواستار قرائت دعاى عرفه با لحن عربى شد تا زائران عرب زبان نيز بتوانند از آن بهره ببرند. وى بر آزارنده نبودن سامانه صوتى تأكيد كرد و درباره ساماندهى كارهاى بهداشتى و تكيه بيشتر بر قرآن تذكر داد.
مدير اهل سنت بعثه برقرارى ارتباط را با مسئولان سعودى درباره برگزارى مراسم برائت از مشركان ستود و از مؤثر بودن آن با تدبير نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى خبر داد و آن را تجربه اى براى حل مشكلات اهل سنت و شيعيان توصيف كرد.
وى با سپاسگزارى از برنامه هاى فراوان سيماى جمهورى اسلامى همزمان با موسم حج، خواستار مطالعه آثار منفى آن در مخاطبانى شد كه نمى توانند به اين سرزمين سفر كنند. او همچنين از نشريه «زائر» به دليل تحول در محتوا و شكل سپاسگزارى كرد.
مسئول بخش حفاظت بعثه، فضاى تبليغات را در ايران درباره بيمارى آنفولانزا منفى ارزيابى كرد و از نماينده رهبرى و رئيس سازمان حج و زيارت خواست براى مقابله با آن، تدبيرى بينديشند. وى پيشنهاد كرد مصاحبه مطبوعاتى سالانه، زودتر برگزار شود.
رئيس هيئت پزشكى حج نيز از صدور بخش نامه وزارت بهداشت ايران درباره قرنطينه حجاج در فرودگاه جدّه و ايران خبر داد و آن را اجراناشدنى دانست و صادركنندگان آن را از كسانى شمرد كه گويى هيچ گاه حج نگزارده اند. از جمله تصميمات وزارت بهداشت در كمتر از يك هفته به بازگشت حاجيان، صدور ابلاغيه ممنوع بودن واگذارى سالن هاى پذيرايى به زائران بيت الحرام بود.
سرپرست حجاج ايرانى چنين تصميماتى را كه زائران بدان ها بى توجهى مى كنند، سبُك توصيف كرد و آنها را برآمده از نادرستى پيش بينى هاى وزارت بهداشت پيش از موسم حج دانست. وى تأكيد كرد: «مسئوليت زائران در اين سرزمين با نماينده رهبرى
ص: 31
است و بدون هماهنگى نمى توان تصميمى را به زائران تحميل كرد».
او كاهش آمار بيماران را در سال 88 در تاريخ حج گزارى ايرانيان پس از پيروزى انقلاب استثنايى شمرد؛ چنان كه شمار بيماران عادى در عرفات يك دهم و بيماران منا، نيمى از شمار بيماران در سال هاى گذشته بوده اند. او گفت: تنها هفده بيمار در مركز پزشكى بسترى شده اند و نود درصد تخت ها خالى است.
كاردار ايران در رياض نيز با اشاره به فضاى ناآرام رسانه اى و مطبوعاتى در عربستان سعودى بر ضد زائران ايرانى و مراسم برائت از مشركان، مديريت خوب و هماهنگ را در بعثه مقام معظم رهبرى ستود و مصاحبه هاى روشنگرانه و تعامل مثبت را با مقامات سعودى و قانع كردن آنان را ارزشمند شمرد.
سرپرست حجاج ايرانى در پايان اين نشست درباره پاره اى از مسائل مطرح شده توضيحاتى عرضه كرد و برگزارى آيين ها را در عرفات از الطاف خداوند شمرد و گفت: با توجه به وضع چادرهاى ايرانى و باد و طوفان شب عرفه و جوسازى هاى موجود در اين سرزمين بر ضد اين مراسم، گمان مى رفت كه اين آيين برگزار نشود. من به دليل فراهم كردن محيط براى برگزارى مراسم، از عوامل اجرايى تشكر مى كنم كه به واقع كارى ستودنى صورت دادند.
وى درباره نبودن زائران غير ايرانى در مراسم برائت از مشركان توضيح داد: مشكلات جوّى موجب شد كه آنان نتوانند خود را در موعد مقرر به محل برگزارى مراسم برسانند. به ويژه در سال 88 اصل برگزارى اين مراسم اهميت داشت.
او از تأثر روحى زائرانى خبر داد كه زمان سفرشان كاهش يافته است و از رئيس سازمان حج و زيارت خواست كه اين مشكل را حلّ كنند تا زائران با دل شكسته اين سرزمين را ترك نكنند و بر اطلاع رسانى روزانه به زائران بيت الله الحرام تأكيد كرد.
ص: 32
در اين نشست مقرر شد جلسه اى با حضور كاروان هاى ايرانى حج گزار مقيم خارج برگزار و به مشكلاتشان رسيدگى شود.
در اين ديدار مسئولان واحدهاى گوناگون ستاد مدينه، گزارشى از فعاليت اين ستاد در هفته نخست اقامتشان در آنجا عرضه دادند. به گفته دكتر طالبيان، رئيس بيمارستان مستقر در مدينه، تا اين تاريخ گزارشى از ابتلاى زائران ايرانى به بيمارى آنفولانزاىِ «آ» نرسيده است. نماينده محترم ولى فقيه در اين ديدار با تشكر از زحمات مجريان ستاد مدينه، خواستار آمادگى كامل همه آنان براى عرضه بهترين خدمت به ميهمانان بيت الله الحرام شد و سپس با نقل روايتى از رسول خدا (ص) كه حضرت هر بنده اى را داراى دو چشم ظاهر و دو چشم باطن دانسته اند: «ما من عبد الّا و فى وجهه عينان يبصر بهما امر الدنيا و فى قلبه عينان يبصر بهما امر الآخره»، گفت: اميدوارم در كنار حرم شريف نبوى، چشم باطن ما گشوده شود و با بصيرتى كه پيدا مى كنيم برخى از حقايقى را ببينيم كه اولياى الهى آنها مشاهده مى كنند.
سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به تأكيد رهبر معظم انقلاب بر صرفه جويى و نام گذارى امسال (1388) به اين نام، به كارگيرى همه توان علمى و عملى و كمك خواهى از حق تعالى در اين زمينه مؤثر خواند و خواستار آن شد كه اين توصيه رهبرى تنها در حد شعار نماند.
آيت الله محمدى رى شهرى، در بخش ديگرى از سخنان خود انتقاد كردن را از كار ديگران آسان و كار اجرايى را دشوار توصيف كرد و خواستار اين شد كه بيش از يافتن
ص: 33
عيوب كار ديگران، به عيوب كار خود توجه كنيم؛ زيرا هيچ كس از وسوسه هاى شيطان تا لحظه مرگ مصون نيست.
در اين ديدار سرپرست گروه اعزامى صدا و سيما گزارشى از برنامه هاى در دست اجراى اين گروه عرضه كرد. سپس يكى از اعضاى گروه با شرح پاره اى از مشكلات هنگام آمدن به مدينه، خواستار تلاش آيت الله رى شهرى براى رفع آن شد.
نماينده محترم ولى فقيه با تشكر از فعاليت گروه فرستاده سازمان صدا و سيما به سرزمين وحى، با استناد به حديث نبوى «الحج جهاد»، حج را آزمايشگاهى توصيف كرد كه خداوند با مبتلا كردن انسان به مشكلات درصدد تربيت اوست. وى گفت: بنابراين، در عين آنكه بايد براى رفع مشكلات كوشش كنيم، توجه داشته باشيم كه اين سفر معنوى بدون مشكل نيست.
وى با اشاره به ويژگى حج امسال (1388) و پيوند آن با مفهوم انتظار، از گروه فرستاده صدا و سيما خواست كه در بازتاب پيوند حج با مقوله انتظار تلاش كنند. سپس در شرح مفهوم درست انتظار افزود: «انتظار منجى انتظار حل مشكلات جهان اسلام بلكه جهان بشريت است، اما برخلاف پندار عده اى كه گمان مى كنند مشكلات جهان با معجزه يا جنگ و خونريزى حل خواهد شد، ظهور منجى بشريت و حل مشكلات آن نيازمند زمينه سازى است و ما بايد زمينه آن را فراهم كنيم. با زور و اجبار نمى توان مردم را هدايت كرد و مشكلات را حل نمود؛ اگر بنابر اين بود كه با معجزه يا با زور مشكلات بشر حل شود، پيامبر اكرم 9 در زمان خود از اين طريق مشكلات را حل مى كرد، ولى مشيت الهى چنين نيست».
آيت الله رى شهرى در دنباله سخنان خود، «وحدت كلمه امت اسلامى» را از مهم ترين
ص: 34
زمينه هاى ظهور منجى برشمرد و با استناد به سخنان امام خمينى/ كه كليد حل مشكلات جهان اسلام وحدت كلمه است، فرازى از سخنان حضرت امام را به اين شرح نقل كرد: «اين وحدت كه اسلام شريف و قرآن كريم بر آن پافشارى كرده اند، با دعوت و تبليغ دامنه دار بايد به وجود آيد و مركز اين دعوت و تبليغ مكه معظمه در زمان اجتماع مسلمين براى فريضه حج است ...».
وى همه را از اختلاف و بدبينى درباره يكديگر پرهيز داد و با استناد به گفته امام صادق (ع) كه «افضلكم افضل معرفهً»، درباره اهميت معرفت و بينش و بصيرت يادآورى كرد و آن را براى جامعه حياتى دانست و مهم ترين ويژگى زمينه سازان حكومت جهانى حضرت مهدى [را بصيرت آنان برشمرد و از گروه فرستاده صدا و سيما خواست كه در اين زمينه كار كنند و با برنامه هايى كه در اين سرزمين مى سازند، به وحدت و دوستى و اتحاد كلمه بر محور رهبرى در جمهورى اسلامى و وحدت امت اسلامى در جهان كمك كنند.
سرپرست حجاج ايرانى در پايان سخنان خود تأكيد كرد: با كسب نور معرفت و بصيرت در كنار حرم نبوى (ص)، پيامى كه از حج ارسال مى شود در جهت تقويت دوستى و الفت و محبت باشد نه اختلاف و تفرقه و بدبينى؛ تا مبادا وحدت مردم و امت اسلامى آسيب بيند.
آقاى دكتر حلى ساز، رئيس گروه پزشكى در آغاز اين ديدار با قدردانى از نماينده مقام معظم رهبرى، از وضع مطلوب كادر پزشكى و مراجعان به بيمارستان مستقر در مدينه گزارش داد و از بهينه بودن وضع بهداشتى و درمانى زائران ايرانى، آمادگى تيم پزشكى در عرضه خدمات به زائران در صورت ابتلاى آنان به آنفولانزاىِ «آ» خبر داد. او همچنين خواستار تصميم گيرى مناسب درباره چگونگى پخش اخبار پزشكى شد تا
ص: 35
عوامل نگرانى در اين باره كاهش يابد.
سپس آيت الله رى شهرى با سپاسگزارى از گروه پزشكى فرستاده به مدينه منوره از اينكه وضع بهداشتى و درمانى زائران ايرانى در سنجش با سال گذشته بهتر شده و حتى بيمارى هاى عادى نيز كاهش يافته است، بسيار خرسند شد و اين را لطف و عنايت حضرت حق به ميهمانان خانه خويش خواند.
وى از امتياز بالاى كادر پزشكى در ارزيابى ها خبر داد و بر خدمت به زائران خانه خدا تأكيد و توصيه كرد كه مبادا از فضاى معنوى اين سرزمين محروم بمانيد.
سرپرست حجاج ايرانى در دنباله سخنان خود، از زبان حضرت عيسى 7 حاضران را موعظه كرد: چنان كه جسم مريض از غذاى مطبوع لذت نمى برد، روح و جان مريض هم از غذاى معنوى و عبادت خدا لذت نمى برد. نشانه بى ميلى به عبادت و مناجات با خدا و لذت نبردن از بركات اين سرزمين، نشانه بيمارى روح و روان انسان و منشأ آن علاقه به دنيا است. او همه را به ارزيابى روح و روان خويش فراخواند: اگر از لذات معنوى بهره نمى بريم، در فكر درمان بيمارى روح و روان خويش باشيم.
او در پايان اين ديدار افزود: اميدوارم پيش بينى وزارت بهداشت در ابتلاى درصد بالاى زائرانى ايرانى به بيمارى آنفولانزاىِ «آ» تحقق نيابد و زائران بيت الله الحرام در سلامت كامل در اجراى اعمال و مناسك خود موفق شوند، اما صحت يا بيمارى، هر دو براى آزمودن انسان است كه چگونه با آنها روبه رو مى شود.
مديران و كاركنان معاونت آموزش و پژوهش در اين روز با نماينده ولى فقيه در محل بعثه ديدار كردند. در اين ديدار صميمانه حجت الاسلام و المسلمين قاضى
ص: 36
عسكر، معاون محترم آموزش و پژوهش بعثه با معرفى چهره هاى جديد فعال در بخش هاى گوناگون اين معاونت (شوراى استفتا، وجوهات، امور فرهنگى و تبليغى، تدوين كتاب حج، دفتر معاونت) در سخنان كوتاهى از فعاليت مضاعف ايشان در مدينه منوّره بر اثر كاهش نيروها در سال 88 سخن گفت و از زحمات آنان سپاسگزارى كرد. وى در اين گزارش كوتاه از برگزارى روزانه جلسات آموزش مناسك، حضور در مسجد شجره براى پاسخگويى به پرسش هاى احتمالى روحانيان كاروان ها خبر داد.
در پايان آيت الله محمدى رى شهرى نيز به همه مديران و فعّالان در اين بخش خوشامد گفت و از زحمات آنان قدردانى كرد.
اعضاى بعثه هاى مراجع معظم تقليد مقيم قم و نجف اشرف، يكشنبه هفدهم آبان ماه (بيستم ذى القعده) با حضور در بعثه مقام معظم رهبرى، با نماينده رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند. نمايندگان بعثه هاى مراجع عظام آيات: اسحاق فياض، جعفر سبحانى، حسين نورى همدانى، سيد سعيد حكيم، سيد عبدالكريم موسوى اردبيلى، سيد عزالدين زنجانى، سيد على سيستانى، سيد موسى شبيرى زنجانى، سيدكاظم حائرى، شاهرودى، شيخ يوسف صانعى، عبدالله جوادى آملى، لطف الله صافى گلپايگانى و ناصر مكارم شيرازى در ديدارهاى جداگانه اى درباره مسائل مهم حج به عرضه نظرهاى خود پرداختند.
هيئت هاى نمايندگى مراجع عظام از كوشش هاى سرپرست حجاج ايرانى در آسان كردن كارها در فرودگاه مدينه سپاسگزارى كردند. همچنين برخى از اعضاى هيئت ها، آمادگى خود را براى اجراى كارهاى علمى به انگيزه پاسخگويى به اتهامات خطيب
ص: 37
جمعه مسجدالنبى بر ضد شيعيان اعلام كردند و خواستار اقدام عملى در اين زمينه شدند. بيشتر اعضاى بعثه ها از ايجاد نگرانى در مردم درباره آنفولانزا و دامن زدن به آن، اظهار ناخشنودى كردند.
آيت الله رى شهرى با اشاره به برخى از كارهاى نمايندگان وزارت خارجه در عربستان سعودى در اعتراض به رفتار نادرست با شيعيان، همه را از كارهاى تحريك آميز برخى از افراطيان براى دامن زدن به اختلاف ها پرهيز داد و بر «وحدت اسلامى» در موسم حج تأكيد كرد.
او در پايان نيز درباره ايجاد نگرانى در مردم، به نقد عملكرد وزارت بهداشت پرداخت و به انگيزه كاهش نگرانى مردم در اين باره به مسئولان آن وزارتخانه تذكر داد و گفت: به لطف خداوند، زائران در اين زمينه با مشكلى روبه رو نشوند.
مسئولان بخش هاى گوناگون ستاد مكّه با نماينده ولى فقيه در حج ديدار كردند. در آغاز اين ديدار، رئيس سازمان حج و زيارت از نگاه سامان مند (سيستماتيك) به همه كارها و اصلاح الگوى مصرف در سال 88 در اين سازمان خبر داد. به گفته وى با به كارگيرى اين روش روشن خواهد شد كه در كجا مصرف كاهش يافته و دركجا افزايش داشته است. وى افزود: اكنون مانند گذشته نيست كه اگر براى نمونه رئيس كاروانى اعلام كرد: براى پنجاه نفر غذا كم داريم، بدون بررسى مسئولان مناطق در اين باره كارى صورت گيرد. البته اشكالاتى در اين زمينه وجود دارد كه آرام آرام آنها نيز از ميان خواهند رفت.
رئيس ستاد مكه نيز در اين نشست از همكارانش درخواست كرد: «از عرضه
ص: 38
گزارش هاى تكرارى بپرهيزند و تنها به پرسش ها و ابهامات مطرح شده در نشست پاسخ دهند». وى در پاسخ به پرسش سرپرست حجاج ايرانى درباره مهم ترين مسائل و مشكلات گفت: «يكى از مهم ترين مشكلات در سال 88 سرقت هاست كه تاكنون هجده گزارش در اين باره رسيده و بر پايه برخى از آنها، پول هاى فراوانى دزديده شده، پنج دزدى در ساختمان ها صورت گرفته كه خوش بختانه پليس سارق را شناسايى و او را دستگير كرده است.
در بخش حمل و نقل با توجه به افرايش زائران، تعداد اتوبوس ها هم افزايش خواهد يافت. در بخش تداركات مشكلى وجود ندارد و اوضاع در بخش مسكن خوب است. زائران توجيه شوند كه امسال به دليل كاهش حجاج فرستاده به اين سرزمين، سرانه مسكن آنان افزايش يافته است».
معاون برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى در دنباله نشست يادآورى كرد: اگر برآيند كارهاى امسال در اصلاح الگوى مصرف، كمبود غذا در كاروان ها باشد، بازتاب خوبى ندارد. از اين رو، از افراط و تفريط در اين زمينه بايد بركنار بود؛ زيرا دست كم سه گزارش از كمبود غذا در هتل ها آمده است.
آقاى عرب همچنين خواستار بررسى بخش مسكن و جلوگيرى از پراكندگى زائران در سطح شهر شد و گفت: منطقه نُه بسيار دور است و اين دورى مشكلاتى در پى دارد.
در پايان آيت الله محمدى رى شهرى با سپاسگزارى از مجريان حج و تأكيد بر افزايش توان و اخلاص براى خدمتگزارى بيشتر به حجاج، دهه ذى الحجه را از نگاه قرآن «ايام معلومات» توصيف كرد: وَ اذْكُرُوا اللهَ فِى أَيَّامٍ مَعْدُود اتٍ كه ذكر خدا در آن بسيار مهم است و افزود: «هر چند ياد خدا در هر حالى خوب است، ولى در اين ايام اثر بيشترى در روح و روان انسان دارد. البته ذكر خدا تنها ذكر لسانى نيست، بلكه ذكر
ص: 39
عملى و ذكر قلبى نيز از اقسام ذكر خداست كه همه آنها مكمّل يكديگرند».
وى از كارگزاران اجرايى حج خواست: «در عين خدمت به زائران خانه خدا، همواره در اعمال و رفتار و گفتار به ياد خدا باشند كه موجب صفا و نورانيت قلب آدمى است».
سرپرست حجاج ايرانى در پايان سخنان خود با استناد به روايتى از امام (ع) يادآور شد: «اصلاح الگوى مصرف به معناى كم مصرف كردن نيست، بلكه به معناى درست مصرف كردن از امكاناتى است كه خداوند در اختيار ما نهاده است؛ به ويژه در اموال دولتى كه دقت در اين زمينه حائز اهميت است».
هيئت پزشكى مكه مكرّمه با سرپرست حجاج ايرانى ديدار كرد. در آغاز اين ديدار دكتر حلّى ساز رئيس هيئت پزشكى فرستاده به حج، با معرفى اعضاى آن هيئت، از افزايش چهل درصدى تخت هاى بيمارستانى در مكه مكرمه خبر داد و گفت: بر آنها تا چهل تخت ديگر مى توان افزود و از اين رو، امسال صد تخت در بخش تخصصى و فوق تخصصى آماده عرضه امكانات به بيمارانند.
وى با توجه به عواملى مانند هواى مناسب، نظافت بيشتر در مكان هاى مقدس مكه و مدينه، آمدن نيروى انسانى مجرّب و مهم تر از همه لطف و عنايت خداوند، وضع سلامت و بهداشت زائران را در سنجش با سال گذشته بهتر ارزيابى كرد.
دكتر نادرى، رئيس بيمارستان مكه نيز در اين ديدار گزارشى كوتاه عرضه كرد و از دقت بيشتر درباره بيماران سال 88 و از افزايش سيصد درصدى داروهاى منتقل شده و راه اندازى بيست تخت آى. سى. يو و دو دستگاه آمبولانس آى. سى. يو در مكه مكرمه خبر داد.
ص: 40
نماينده ولى فقيه در حج در پايان با تشكر از هيئت پزشكى و همكارانشان در كاروان ها، سنگين ترين كارها و خدمات پزشكى را در ايام «تشريق» پيش بينى كرد. وى خواستار بهره گيرى بهتر از ايام بافضيلت ذى الحجه شد و از پزشكان خواست، چنان كه به ميهمانان بيمار خداوند رسيدگى مى كنند- كه از بهترين خدمات و مصاديق ذكر عملى حق تعالى است- از ياد خدا و ذكر زبانى او غافل نشوند كه اين نيز در زندگى انسان بسيار مؤثر است.
ناظران و ارزيابان معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى با نماينده ولى فقيه در حج در مكه مكرمه ديدار كردند. در اين ديدار كه رئيس سازمان حج و زيارت نيز در آن حاضر بود، حجت الاسلام و المسلمين عرب، گزارشى كوتاه از كارهاى اين معاونت در حج سى ام عرضه كرد كه سومين سال تجربه اين معاونت با ساختار جديد بود. وى از همكارى دويست تن از صاحب نظران و كارشناسان ارشد نظام با اين معاونت خبر داد كه به تناوب در موسم حج حاضر مى شوند و پشتوانه فكرى فعاليت هاى آن معاونت به شمار مى روند و در هر ماه 25 ساعت وقت خود را براى اين نهاد صرف مى كنند.
آقاى عرب برگزارى نشست را با حضور هر سه گروه پس از موسم حج، از برنامه هاى معاونت برشمرد و افزود: در امور تخصصى حج و زيارت از تجارب ايشان استفاده كنيم.
وى همچنين كاهش نيروهاى اين معاونت را از 82 نفر به هفتاد نفر در سال 88 و فرستادن آنان را به مناطق مدينه و مكه از ديگر تصميم هاى حج سى ام ياد كرد.
معاون بعثه رهبرى از رضايت زائران از خدمات اجرايى و به ويژه خدمات روحانيان كاروان ها نيز گزارش داد.
ص: 41
آيت الله رى شهرى نيز در اين ديدار با تشكر از زحمات مجريان اين معاونت و يادآورى اهميت ياد خدا در اين ايّام و ارزش تسبيح خدا، «افزايش كيفيت و كاهش كميت» را سياست بعثه رهبرى و سازمان حج و زيارت در سال 88 دانست و افزود: البته كاهش كميّتى كه به كيفيت كار لطمه اى نزند. او موفقيت اين سياست را با برنامه ريزى امكان پذير خواند و بر نكات زير در كار ارزشيابى و نظارت تأكيد كرد:
دقت نظر در عرضه گزارش و پرهيز از دخالت عنصر احساس در عرضه گزارش ها؛
سرعت انتقال در عرضه اخبار و گزارش ها كه در بهبود روش ها مؤثر است؛
نظارت در امور كاروان ها بدون دخالت در كار مدير يا روحانى كاروان؛
رعايت شأن روحانى و مدير كاروان.
سرپرست حجاج ايرانى در پايان از ناظران و ارزشيابان خواست چنانچه كمبودهايى در فعاليت فرهنگى كاروان ها ديدند، با توجه به نو بودن اين فعاليت ها، در اين باره گزارش دهند تا كارها اصلاح شود.
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در ديدار با گروه فرهنگى و تبليغاتى حج و اعضاى كاروان قرآنى كشور در حج، بر پرداختن به قرآن تأكيد كرد و اين كار را از مهم ترين مسائل فرهنگى دانست و گفت: هر قدر به موضوع قرآن پرداخته شود و قرآن در سطوح مختلف و اشكال گوناگون در زمينه هاى فرهنگى استفاده شود، باز هم كافى نيست.
آيت الله محمد محمدى رى شهرى تأكيد كرد: هيچ گاه گنجينه عظيم قرآن به پايان نمى رسد و به هر ميزان تلاش كنيم باز هم مى توانيم از ذخائر اين گنجينه بزرگ بيشتر استفاده كنيم. آيت الله بهجت مى فرمودند: «يكى از نكات بسيار آموزنده و فوق العاده
ص: 42
مهم براى همه كسانى كه در عرصه فرهنگ كار مى كنند به ويژه براى قاريان و حافظان قرآن اين است كه افزون بر حفظ قرآن احساس كنند قرآن زنده است و نكات جديدى را از آن مى فهمند». وى افزود: «زنده بودن قرآن در احاديث اهل بيت: نيز آمده است. امام باقر 7 برپايه نقلى مى فرمايند: قرآن زنده اى است كه هيچ گاه نمى ميرد. عمر قرآن به درازى عمر نازل كننده آن است و همچون خدا حى لايموت است».
نماينده ولى فقيه به اين پرسش كه «چه بايد كرد كه حس كنيم قرآن زنده است؟» چنين پاسخ داد: «بايد معتقد بود و باور داشت قرآن زنده است. افزون بر اين بايد از نظر علمى و عملى براى شكوفايى اين حس تلاش كرد. بايد اين باور تبلور پيدا كند و اين حس در وجود زنده شود كه قرآن شامل عبارات، اشارات، لطائف و حقايقى است. عبارات براى خواندن عوام، اشارات براى خواص، لطائف براى اوليا و حقايق مختص انبياست. اگر اين حس پيدا شود، در همه زمينه ها مى توان از آن استفاده كرد. اينجاست كه لحن قارى قرآن و گوينده تفسير، اثر ديگرى خواهد داشت. وى افزود: در كار فرهنگى هم با باور به زنده بودن قرآن مى توان در همه زمينه ها هنرنمايى كرد».
نماينده ولى فقيه كار فرهنگى را كارى بسيار دشوار و اثرگذار دانست و گفت: هر اندازه از ظرفيت هاى حج براى عرضه كارهاى فرهنگى و فرهنگ سازى استفاده شود، باز هم كم است. بايد برنامه ريزى ها به گونه اى باشد كه هر سال يك يا چند گام به جلو باشيم كه بحمدالله همين گونه است. وى با تشكر از همه مجريان كارهاى فرهنگى حج افزود: اميدوارم خداوند توفيق تلاش بيشتر و برنامه ريزى بهتر را براى بهره گيرى از ظرفيت هاى بى نهايت حج به ما عنايت فرمايد».
حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاى قاضى عسكر، معاون آموزش و پژوهش بعثه نيز در اين ديدار با تشكر از قاريان قرآن و اعضاى گروه فرهنگى و تبليغى گفت:
ص: 43
«قاريان فرستاده به حج و همكاران فرهنگى در حج سال 88، برنامه هاى نيكويى را اجرا كردند و خوش درخشيدند».
اعضا و ميهمانان بخش مديريت اهل سنت بعثه رهبرى، نهم آذرماه با نماينده مقام معظم رهبرى ديدار كردند. در اين ديدار حجت الاسلام و المسلمين عطاران پس از معرفى همكاران خود از حضور ميهمانان سال 88 و تلاش فراوان آنان در كاروان هاى اهل سنت به ويژه در ايام تشريق تشكر كرد.
وى از انتشار ده شماره نشريه «زائر» ويژه اهل سنت در سال 88 و مذاكره با شوراى استفتاء به انگيزه استخراج احكام ويژه بانوان بر پايه مذاهب فقهى اهل سنت و بومى سازى برنامه فرهنگى تدوين شده به همت معاونت آموزش و پژوهش خبر داد.
مولوى اسحاق مدنى نيز با تشكر از برگزارى نشست و تقدير از اعضا و ميهمانان، آنان را سرچشمه خدمات ارزنده در كشور و در موسم حج براى زائران اهل سنت خواند و خرسندى اش را از بهبود وضع حجاج اهل سنت در سال 88 ابراز كرد. وى افزود: «وحدتى را كه امام راحل پايه ريزى كرده و مقام معظم رهبرى آن را دنبال كردند، به نفع نظام و به نفع شيعه و سنى است و در آخر براى جمهورى اسلامى در خدمتگزارى به مسلمانان شيعه و سنى آرزوى موفقيت بيشتر كرد».
شمارى از علماى اهل سنت نيز در اين نشست به عرضه نظرهاى خود پرداختند و از نماينده ولى فقيه براى پيگيرى امور زائران اهل سنت و از آقاى عطاران براى مديريت شايسته اين بخش تشكر كردند و خواهان تعامل اهل سنت و شيعه در سطح كشور همچون تعامل آنان در موسم حج شدند.
همچنين يكى از سخنرانان با استناد به كهولت سن بيشتر كسانى كه از استان
ص: 44
كردستان به حج مى روند و با اشاره حذف پنجاه درصدى سهم آنان در حج سال 88، خواستار افزايش شمار حجاج اين استان در سال هاى آينده شد.
حجت الاسلام و المسلمين حسينى، از روحانيان شيعى اين مديريت، از ارتقاى سطح علمى و توانايى روحانيان كاروان هاى اهل سنت خبر داد و از تأثيرگذران در اين روند رو به كمال سپاسگزارى كرد.
در پايان آيت الله رى شهرى با تقدير از زحمات علما، ميهمانان و بزرگان اين بخش و جناب آقاى عطاران، گفت: «از آغاز تشكيل اين جمع تصور بر اين بود كه هر چه اين بخش قوى تر و گسترده تر و كامل تر باشد، آثار و بركات آن در داخل و خارج از كشور گسترش مى يابد و الگويى براى تعامل شيعه و سنى در سطح بين المللى خواهد شد. خوش بختانه هر ساله رشد و پيشرفت كيفى كار بيشتر مى شود».
وى در بخش ديگرى از سخنان خود از علماى اهل سنت كه اوضاع جهانى و توطئه هاى استكبار جهانى را بر ضد اسلام و مسلمانان درك مى كنند و موضع گيرى مناسبى دارند و در راه وحدت شيعه و سنى گام هاى مثبتى برمى دارند، بسيار تقدير كرد و پيشنهاد كرد: «سخنرانى دو تن از علماى اهل سنت در موسم حج از سيماى جمهورى اسلامى پخش شود». او با اشاره به پيام رهبرى، شيعه و سنى را از سوءظن به يكديگر بپرهيز داد و اين بدگمانى ها را سرچشمه بسيارى از كينه ها و دشمنى ها دانست و آنان را به همدلى، وحدت و مهربانى به يكديگر فراخواند.
سرپرست حجاج ايرانى افراد تفرقه افكن را يا جاهل يا بيمار يا مزدور دانست و گفت: «بايد بيماران را دعا، مزدوران را افشا و براى آگاه كردن جاهلان تلاش كرد». وى در پايان سخنرانى خود از تلاش مسئولان براى حلّ مشكلات همه زائران و زائران اهل سنت در حد توان خبر داد.
ص: 45
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج، نهم آذرماه 88 در ديدار با مسئولان مناطق بعثه مقام معظم رهبرى در مكه و مدينه، از عملكرد نمايندگى هاى بعثه كه براى نخستين بار در موسم حج سى ام تشكيل شدند، بسيار خرسند بود و گفت: «همه گزارش ها نشان مى دهند كه تشكيل نمايندگى ها يك تجربه موفق بوده است كه با قوت، عمق و توسعه بيشترى بايد كار كنند.
وى خواستار تشكيل جلسه اى در تهران براى جمع بندى نظرات و ديدگاه هاى مسئولان مناطق شد. بعثه مقام معظم رهبرى براى نخستين بار در سال 88 در كنار دفترهاى ستادى مكه و مدينه نمايندگى هايى برپا كرد تا هماهنگى ميان ستاد و بعثه و دسترسى زائران و روحانيان بيشتر و آسان تر شود. حجت الاسلام و المسلمين فضل الله ذاكرى، مسئول دفتر نمايندگى بعثه مقام معظم رهبرى در مناطق دوازده گانه مكه و مدينه در گزارشى در اين باره گفت: «تشكيل مناطق تأثير بسيارى در تعامل ستاد و بعثه داشته و جلسات كارى سودمندى با معاونت هاى بعثه در بخش هاى نظارتى و فرهنگى برگزار شده است».
شمارى از رؤساى مناطق، فرستادن مبلغه ها به مناطق و برگزارى جلسات روزانه، برگزارى جلسات هم انديشى، دسترسى زائران به مسئولان بعثه، مسئوليت پذيرى مديران، رضايت مديران كاروان ها، وارسى شدن كاروان ها و رسيدگى سريع به شكايات را از جمله دستاوردهاى تأسيس مناطق برشمردند.
از برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى همايش مجريان برنامه هاى حج در مدينه و مكه به ضيافت ناهار با حضور نماينده رهبرى بود. دعوت شدگان به اين آيين عبارتند
ص: 46
از:
رابطان روحانيان در مدينه منوّره؛
معاونت آموزش و پژوهش، شوراى استفتاء، وجوهات، فرهنگى و بخش هاى ديگر اين معاونت در مدينه منوره؛
خادمان فعّال در معاونت اجرايى بعثه رهبرى در مكه مكرمه؛
روحانيان برتر كاروان ها در مكه مكرّمه.
در هر يك از ديدارهاى كارگزاران حج با سرپرست حاجيان ايرانى، معاون هاى بعثه با معرفى افراد مجموعه خود، درباره فعاليت آنان توضيح مى دادند و در حضور نماينده ولى فقيه در حج از آنان تشكر مى كردند.
در نشست روحانيان برتر كاروان ها، شمارى از روحانيان، نقطه نظرها، پيشنهاد و انتقادهاى خود را درباره كارهاى اجرايى و فرهنگى مطرح كردند و خواستار حل مشكلات موجود در كاروان ها شدند و رئيس سازمان حج و زيارت و معاونان بعثه نيز به عرضه توضيحاتى در اين باره پرداختند. برخى از نكات روحانيان برتر چنين است:
وضعيت بى سامان نقل و انتقال شهرى و اتوبوس هاى حامل زائران؛
وجود مشكل در اتوبوس هاى بدون سقف به اين معنا كه رديف هاى نزديك پنجره زير سقف قرار مى گيرند و از ديد مراجع عظام تقليد «استظلال» درباره آنها صدق مى كند و زائران موظف به پرداخت كفاره خواهند بود؛
مسئوليت شوراى فرهنگى كاروان ها برعهدهِ كاروان، اما بودجه آن در دست مديريت است و اين مسئله مشكلاتى پديد مى آورد؛
روحانيانى كه داراى صلاحيت سياسى نيستند، نبايد در چرخه روحانيان كاروان ها باشند.
ص: 47
نماينده ولى فقيه، رئيس سازمان حج و زيارت و معاونان بعثه نيز درباره اين نكته ها، سخن گفتند:
در وضع موجود حمل و نقل زائران مشكلات فراوانى دارد و تنها راه حل، انتقال تدريجى حجاج ايرانى به هتل هاى نزديك مسجدالحرام است كه اميد داريم در چند سال آينده اين كار تحقق يابد. البته اگر راهكار مناسب ترى در اين باره در وضع كنونى عرضه شود، از آن بهره مى گيريم؛
سازمان موظف است به همه زائرانى كه بر اثر سوار شدن اتوبوس هاى غير مسقّف بايد كفاره بدهند، هزينه كفاره آنان را بپردازد تا اينكه مشكل در سال آينده حلّ شود؛
با توجه به اينكه مدير وظيفه دارد با بودجه اى كه سازمان به او مى دهد، مصوبات شورا را اجرا كند، شورا مى تواند براى اجراى مصوبات خود از اين بودجه استفاده كند. سپردن بودجه به روحانى مشكلاتى مانند درخواست از سازمان و مانند آن در پى دارد كه شايسته جايگاه وى نيست؛
روحانيان كاروان ها افزون بر صلاحيت علمى و اخلاقى، صلاحيت سياسى دارند و هنگام فرستادن آنان، صلاحيتشان احراز مى گردد، اما روحانى را تنها به دليل يك حرف يا موضع گيرى از اين چرخه حذف نمى كنيم. بعثه بر پايه رهنمودهاى رهبرى، به جذب حداكثرى افراد و دفع حداقلى آنها خواهد پرداخت. اگر كسى ده درصد با نظام مشكل دارد، نبايد او را طرد كرد تا در نود درصد همكارى اش با نظام نيز به مشكل دچار شود.
گروهى از روحانيان كاروان هاى ايرانى مقيم خارج از كشور با آيت الله رى شهرى ديدار و گفت وگو كردند. به گزارش پايگاه اطلاع رسانى حج، در اين ديدار، چند تن از
ص: 48
روحانيان حاضر در نشست به طرح پيشنهادهاى خود براى بهتر شدن شيوه اجراى مناسك حج ايرانيان مقيم خارج از كشور پرداختند. آموزش مجازى حجاج ايرانى مقيم خارج از كشور از اين پيشنهادها بود كه معاونت آموزش و پژوهش به آماده سازى فرايند آن مى پردازد. نماينده ولى فقيه در اين ديدار، پس از شنيدن سخنان روحانيان كاروان ها، از برگزارى جلسه اى براى هماهنگى و بررسى پيشنهادهاى آنان و تصميم گيرى براى بهينه شدن عمليات حج ايرانيان مقيم خارج از كشور خبر داد.
نماينده ولى فقيه، كار همكاران معاونت اجرايى بعثه را سنگين و بسيار اثرگذار دانست و از همه مجريان اين معاونت قدردانى كرد و گفت: «معاونت اجرايى بعثه چه در مؤسسه مشعر و چه در بخش چاپ نشريه «زائر»، نوآورى هايى داشته است كه بايد آنها را در سال هاى آينده نيز پى گرفت».
وى افزود: «معاونت اجرايى بايد كارهاى تازه اش را در همه بخش ها دنبال كند و در آينده با كيفيت بهتر و نوآورى بيشترى به توليد بپردازد».
سرپرست حجاج ايرانى از معاونت اجرايى بعثه خواست كه براى چاپ رنگى همه صفحات نشريه «زائر» به بررسى بپردازد».
مجيد آخوندزاده، معاون اجرايى بعثه مقام معظم رهبرى در اين ديدار گزارشى از نوآورى هاى صورت گرفته در بخش هاى گوناگون اين معاونت عرضه كرد.
نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت در جمع خبرنگارانى كه براى پوشش خبرى آيين حج سى ام در مكه حاضر شده بودند، از خدمات آنان قدردانى كرد و كار خبرنگارى را به دليل تأثير مثبت و منفى آن در افكار عمومى به ويژه از ديد وضع
ص: 49
سياسى كنونى كشور بسيار ظريف، دقيق و مهم توصيف كرد.
وى تنها، انتقال خوب اخبار و رويدادهاى حج را به كشور كافى ندانست و گفت: «خبرنگار حج» بايد در رسانه خود تحول آفرين و تأثيرگذار باشد و حج امسال كه با عنوان «حج و انتظار» ناميده شده است، در رسانه اش بازتاب داشته باشد.
نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت همچنين بر بصيرت در عملكرد خبرنگاران اشاره كرد و داشتن انگيزه حق مدارى را بر حق بينى و حق گفتن مقدم دانست و افزود: «خيلى ها حق را مى بينند و به خيال خودشان حق را مى گويند، اما انگيزه آنان در گفتن حق، حق نيست». وى با ذكر حديثى از امام على (ع) در اين باره توضيح داد: «اشكالى كه اميرالمؤمنين 7 به مخالفان خود مى گرفت نيز همين بود؛ آن حضرت مى فرمود: «كلمهُ حقٍ يراد بها الباطل»؛ يعنى حق را مى گويند، اما انگيزه شان باطل است و به تعبير امروزى حق را با انگيزه سياسى مى گويند».
سرپرست حجاج ايرانى با تأكيد بر ضرورت برخوردارى خبرنگاران از انگيزه الهى گفت: «ممكن است انسان در هر جناحى كه هست، حق را بگويد، اسم مقدسى را بر زبان براند، مطلب با ارزشى را به قلم بياورد، اما انگيزه اش الهى نباشد. رعايت اين نكته مهم مى تواند از سويى خبرنگار را به خبرنگار الهى بدل كند و او را در خدمت گزارى به اسلام و نظام و انقلاب توفيق بخشد و عدم رعايت آن هم خبرنگار را به ابزار شيطان بدل گرداند».
وى تصريح كرد: «اگر در گفتن حق، انگيزه خبرنگار الهى باشد، تنظيم و ويرايش و صدر و ذيل خبر متفاوت مى شود». نماينده ولى فقيه با بيان اينكه نداشتن انگيزه الهى، خطرى است كه خبرنگاران را تهديد مى كند، چنين گفت: «اگر خبرنگاران و رسانه ها بخواهند به فرمايش مقام معظم رهبرى عمل كنند نه اينكه شعار بدهند، بايد حق را با انگيزه حق و با انصاف بيان كنند نه اينكه خواسته سياسى خودشان را در لاى زرورقى از حق بپيچند. آنچه براى كشور مشكل درست مى كند، همين
ص: 50
است».
آيت الله رى شهرى بيان باطل را به زبان حق خطرناك توصيف كرد و به جناح هاى سياسى گفت: «مبادا زبان شيطان شوند؛ زيرا كسى خريدار باطلى نيست كه از زبان باطل گفته مى شود». وى براى خبرنگارانى كه براى گزارش خبرهاى حج در مكه حاضر شده بودند، بصيرت را واجب عينى و مهم ترين نياز خبرنگارى شمرد و گفت: «بايد اين پيام را به رسانه هاى خود منتقل كنيد كه براى تداوم انقلاب هيچ چيز مؤثرتر از بصيرت نيست».
غلامحسين اسلامى فرد، مدير ارتباطات و اطلاع رسانى بعثه، نمايندگان خبرگزارى ها و مطبوعات فعال در موسم حج امسال مانند ايرنا، ايسنا، ايكنا، مهر و فارس و روزنامه هاى اطلاعات، ايران، جمهورى اسلامى و خراسان نيز در اين ديدار گزارش هايى از تلاش هاى رسانه هاى خود درباره حج تمتع 1388 به نماينده ولى فقيه عرضه كردند.
آيت الله محمد محمدى رى شهرى، نماينده ولى فقيه با حضور در بعثه هاى مراجع عظام تقليد در مدينه منوره با اعضاى محترم اين بعثه ها و نمايندگان فرستاده آنان ديدار و گفت وگو كرد. در اين ديدارهاى دوستانه، درباره برخى از مسائل مهم حج و كوشش هاى وهابيان تندرو سخن رفت.
گفتنى است هر سال ارتباط قوى و تعامل صميمانه اى ميان بعثه هاى مراجع معظم تقليد و بعثه مقام معظم رهبرى برقرار مى شود و اين ارتباط موجب مى شود كه
ص: 51
گفت وگوهايى درباره مشكلات صورت بگيرد و گام هاى مؤثرترى براى حل آنها برداشته شود.
هيئت نمايندگى عراق در حج با حضور در بعثه جمهورى اسلامى ايران با نماينده ولى فقيه ديدار كرد. در آغاز اين ديدار آيت الله رى شهرى، با اشاره به آيه شريفه لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللهِ فِى أَيَّامٍ مَعْلُوماتٍ، به هيئت بعثه عراقى خوشامد گفت و از خداوند متعال توفيق آنان را در خدمت رسانى به زائران خانه خدا و رسيدن به اهداف بزرگ حج خواستار شد و ياد شهيد آيت الله سيد محمدباقر حكيم و برادر بزرگوارش، مرحوم سيد عبدالعزيز حكيم را كه پس از دوره بلند بيمارى و خدمات فراوان به انقلاب عراق درگذشت، بسى گرامى داشت و با اشاره به تصريح قرآن كريم افزود: «حج بايد تأمين كننده منافع همه جوامع اسلامى باشد و همه منافعى كه در زمينه هاى سياسى، اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى دارد، در صورت هشيارى مسلمانان تأمين شدنى است. قرآن اين منافع را در كنار ذكر خود مى آورد؛ يعنى منافع جامعه اسلامى از طريق حقيقت توجه به خدا در اين سرزمين تأمين مى شود. ياد خدا در اين سرزمين نه تنها دل ها و قلب هاى زائران را صفا مى دهد و انسان را به خدا نزديك مى كند، مشكلات جهان اسلام را نيز از ميان خواهد برد».
سرپرست حجاج ايرانى افزود: «پس از پيروزى انقلاب با الهام از رهنمودها امام خمينى/ و بعد از ايشان با رهبرى هاى داهيانه خلف صالحش، حج در جمهورى اسلامى به مقصد اصلى خود نزديك مى شود». او بزرگ ترين هدف حج را كه امام و رهبر همواره بدان سفارش مى كنند، «وحدت امت اسلامى» دانست و با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در جمع كارگزاران حج درباره اينكه با توجه به اوضاع كنونى جهان و
ص: 52
تلاش دشمنان اسلام و انقلاب اسلامى، مهم ترين وظيفه ما «اخوّت اسلامى» است، تحركات دشمن را در ايجاد تفرقه كه موجب هوشيارى مسلمانان و وحدت بيشتر آنان مى شود، نشانه حركت رو به رشد اسلام در جهان ارزيابى كرد.
نماينده ولى فقيه در حج از «وحدت كلمه ملت عراق» در پيروى از مرجعيت و ناكام گذاشتن دشمنان در ايجاد تفرقه ميان شيعه و سنى و اقوام گوناگون، به بزرگى ياد كرد.
حجت الاسلام و المسلمين شيخ مولا، سرپرست بعثه عراقى نيز در اين ديدار با سپاسگزارى از جمهورى اسلامى ايران و بعثه ولى امر مسلمين و آيت الله محمدى رى شهرى، كوشش هاى فراوان ايران را در آگاهى بخشيدن به ملت هاى اسلامى و خدمت رسانى به حجاج و مستضعفان جهان، مايه اطمينان قلب دانست و حج را كنگره سالانه عظيم اسلامى براى اطلاع از مشكلات ملت هاى مسلمان و زمينه اى براى تبادل افكار و اطلاع يافتن از راه حل مشكلات برشمرد.
وى عراق را كشور مقدسات توصيف كرد و به جمهورى اسلامى ايران، چه در زمان امام راحل و چه در زمان آيت الله العظمى خامنه اى كه به ويژه به عراق و عراقيان توجه مى كنند و آنان را كه هيچ جاى جهان جايى جز ايران نداشتند، در آغوش خود گرفتند و به شيعه و سنى، عرب و كرد و تركمن عنايت و خدمت كردند، بسيار سپاس گزارد. او جمهورى اسلامى را كشورى خواند كه در دوران شكنجه و زندان و اعدام در رژيم پيشين به يارى مردم عراق شتافت و نخستين كشورى بود كه عراق تازه را به رسميت شناخت و ملت عراق هرگز آن را فراموش نخواهد كرد.
سرپرست بعثه عراق همچنين از مشكلات و دشمن مشترك بيدراى اسلامى در الجزاير تا فلسطين، لبنان، عراق و افغانستان سخن گفت و تنها راه رويارويى را با آن، وحدت مسلمانان با يكديگر دانست و خواستار همبستگى بيشتر براى ايجاد
ص: 53
قدرتى بزرگ در برابر هر حمله نظامى، تبليغاتى و اقتصادى بر ضد اسلام و مسلمانان شد.
او از وحدت ملت هوشيار عراق در برابر استعمارگران و منافقان و زمينه سازان جنگ فرقه اى و اختلاف افكنان ميان شيعه و سنى و عرب و كُرد و تُرك نيز سخن گفت و عمليات تروريستى را در عراق دردناك توصيف كرد و آن را نه دشمنى با مذهب يا قوم ويژه اى، بلكه هدف آن را ملت عراق دانست و گفت: ملت صبور و فرهيخته و مؤمن عراق ايستاده و تلاش هاى تفرقه آميز دشمن به شكست انجاميده است؛ زيرا همه علماى اهل سنت و شيعه نداى وحدت سر داده اند.
وى القاعده و حزب بعث را دشمنان وحدت ملت عراق برشمرد و درباره تلاش استكبار جهانى در ايجاد تفرقه ميان ملت ها از لبنان تا ايران و عراق سخن راند و افزود: اميدوارم كه با هوشيارى ملت ها، اين تلاش ها ناكام بماند.
وى در بخش ديگرى از سخنان خود از حضور بيش از 32 هزار زائر عراقى در موسم حج خبر داد كه با مشكلات فراوانى با عشق به حج و در قالب كاروان هايى كه هر كدام يك پزشك و يك روحانى دارند، به اين سرزمين آمده اند و با مذاهب و قوميت هاى گوناگون، مناسك حج را ادا و در سرزمين عرفات دعاى امام حسين (ع) را زمزمه مى كنند.
هيئتى از علما و زائران شيعه تايلندى در بعثه جمهورى اسلامى با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند. اين ديدار با حضور معاون بخش بين الملل بعثه رهبرى برگزار شد. نماينده ولى فقيه با تقدير و تشكر از هيئت تايلندى و يادآورى خاطره حضور خود در جمع مسلمانان تايلند در سال گذشته، گفت: اميدوارم سفر حج براى همه زائران تايلندى پربار و پربركت بوده باشد و زمينه تكامل روحى و معنوى
ص: 54
آنان را فراهم سازد و از فرصت كم نظيرى كه خداوند براى ميهمانانش فراهم آورده است، به بهترين شيوه استفاده كنند.
سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به آغاز دهه ذى الحجه كه قرآن از آن به ايام معلومات ياد مى كند، فلسفه حج را دستيابى به منافع مادى و معنوى، فردى و اجتماعى مسلمانان دانست كه تأمين آنها به همّت و تلاش مسلمانان وابسته است.
وى مسئوليت هاى فردى و اجتماعى مسلمانان را يادآور شد و رفتار و منش زائر بيت الله الحرام را پس از بازگشت به جمع خانواده و دوستان و آشنايان بسيار مهم توصيف كرد و افزود: بايد تحول روحى و معنوى انسان را پس از بازگشت از سفر در گفتار و كردار او ببينند.
آيت الله رى شهرى با يادآورى سخنان رهبرى در ديدار با كارگزاران حج درباره الگو بودن پيروان مكتب اهل بيت: از نظر اخلاق و رفتار و تلاش براى «وحدت امت اسلامى»، كوشش دشمن را در ايجاد اختلاف و تفرقه ميان آنان، مهم توصيف كرد و خواستار ايستادگى در برابر اين تلاش ها شد.
وى در پايان گفت: اميد است نشست علماى شيعه و سنى تايلند كه از سال گذشته پايه گذارى شد، همچنان پايدار باشد.
رئيس هيئت تايلندى نيز در اين ديدار با تشكر از نماينده ولى فقيه، با گزارشى كوتاه از وضع مسلمانان و شيعيان تايلند خواستار كمك هاى فرهنگى جمهورى اسلامى و ارسال كتب اسلامى براى شيعيان تايلند شد.
نزديك به ده درصد جمعيت تايلند مسلمان و ده درصد مسلمانان اين كشور شيعه اند كه بيشتر در جنوب تايلند و هم مرز با كشور مالزى زندگى مى كنند. چهارده هزار نفر از آنان در سال 88 به زيارت بيت الله الحرام رفتند كه تنها 22 نفر از آنان شيعه بودند. افسوس كه سهم اين شيعيان در سنجش با آمار آنان بسيار ناچيز است.
ص: 55
هيئت نمايندگى حزب الله لبنان در حج با حضور در بعثه جمهورى اسلامى ايران در مكه مكرمه با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كرد. در آغاز اين ديدار، نماينده ولى فقيه در حج با خوش آمدگويى به هيئت و برادران مجاهد حزب الله لبنان، انتخاب دوباره سيد حسن نصرالله، اين مدير بسيار لايق و شايسته را به دبير كلّى حزب الله تبريك گفت. وى با اشاره به نام گذارى حج امسال به «حج و انتظار» با استناد به فرمايش امير مؤمنان على 7 در نهج البلاغه، مهم ترين خصلت ياران حضرت ولى عصر [را «بصيرت» آنان دانست كه مهم ترين عامل پيروزى قيام آن حضرت خواهد بود. چنان كه عامل شكست حكومتى چون حكومت علوى با رهبرى مانند على 7 كه نظيرش در جهان وجود نداشته، بى بصيرتى يارانش بوده است.
آيت الله محمدى رى شهرى، انقلاب اسلامى ايران و برپايى جمهورى اسلامى را به رهبرى فرزندى از سلاله رسول الله، حكومتى بر پايه آموزه هاى اهل بيت: و بر محور ولايت فقيه ارزيابى كرد و اين گفته امام خمينى را كه «مردم زمان ما بهتر از مردم عصر پيامبر 9 و ائمه: هستند»، نشانه بصيرت و آگاهى ملت ايران شمرد كه با رشادت در دفاع از جمهورى اسلامى و ولايت فقيه تاكنون پايدار مانده اند. سرپرست حجاج ايرانى، پيروزى حزب الله لبنان و دبير كل شجاع و فرماندهان آن را پى آمد بصيرت و آگاهى آنان دانست و افزود: اگر آنان تقويت شوند، نه تنها رژيم صهيونيستى، بلكه همه قدرت هاى استكبارى، بر پايه وعده الهى در برابرش شكست خواهند خورد؛ چنان كه امام خمينى/ در پيام حج سال شصت، خود اين سده را «قرن پيروزى حق بر باطل و مستضعفان در برابر مستكبران» ناميدند و در پيام حج سال 66 اعلام كردند: «اسلام همه قله هاى كليدى جهان را فتح خواهد كرد» و موسم حج و اربعين كليمى، بهترين فضا
ص: 56
براى تقويت معرفت و بصيرت است.
نماينده گروه لبنانى نيز در اين ديدار با تشكر از جناب آقاى رى شهرى به دليل سخنان ارزشمندش كه فضايى معنوى را بر آن نشست حاكم كرد، از امام خمينى/ تجليل كرد و حاضران را به خواندن فاتحه اى براى روح بزرگ آن حضرت فرا خواند. رئيس بعثه حزب الله لبنان، عزت و شرف لبنان را وامدار پيروزى انقلاب اسلامى ايران و پيروى از مكتب اهل بيت: دانست و بر گام زدن در راه اصيل ولايت براى رسيدن به پيروزى نهايى تأكيد كرد و شهداى مقاومت لبنان، سيد عباس موسوى، شيخ راغب حرب تا عماد مغنيه و ديگر شهدا را شهيدان راه ولايت اهل بيت رسول خدا (ص) شمرد؛ زيرا آنان به گفته امام خمينى/ به تكليف الهى شان كه جهاد با اسرائيل بود، به خوبى عمل كردند.
وى با اشاره به ثمر دادن خون شهيدان مقاومت، افزود: دشمن صهيونيستى از دنبال شدن همين راه اصيل خائف است و هيچ قدرتى را توان ايستادگى در برابر آن نيست؛ زيرا اين راه، راه سيدالشهدا 7 است و خداوند به بركت خون شهدا، ما را كرامت بخشيد و روشن ساخت كه رژيم صهيونيستى از خانه عنكبوت سست تر است. او در پايان سخنان خود، صبر و استقامت و ايستادگى گروه مقاومت را در برابر مشكلات، موجب پيروزى آنان شمرد و نتيجه انتخابات را در لبنان لطف الهى ارزيابى كرد كه فراتر از ديد و تدبير ماست. وى با دريغ خوردن از حوادث مربوط به انتخابات ايران گفت: اميدوارم كه جمهورى اسلامى ايران بر پايه ولايت فقيه همچنان استوار بماند.
هيئت نمايندگى چين در حج با حضور در بعثه جمهورى اسلامى با نماينده ولى فقيه در حج ديدار كرد. در اين ديدار كه جمعى از معاونان بعثه نيز در آن حاضر بودند، نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به تفاهم نامه نُه ماده اى امضا شده ميان دو دولت ايران و چين گفت: اميدواريم تبادلات فرهنگى به همكارى هاى
ص: 57
بيشتر اقتصادى و سياسى دو طرف نيز بينجامد. وى با تشكر از مواضع دولت چين درباره مسئله انرژى صلح آميز هسته اى ايران، انتظار جمهورى اسلامى را از دولت چين با توجه به جايگاه مهم اين كشور در شوراى امنيت، دفاع از دولت ها و ملت هاى مظلوم مثل ايران دانست تا مستكبران عالم بيش از اين نتوانند حقوق آنان را پايمال كنند.
آيت الله رى شهرى، مهم ترين نكته بايسته توجه زائران بيت الله الحرام را «آگاهى و معرفت» دانست كه بدون آن تلاش هاى مسئولان به نتيجه نمى رسد؛ چنان كه امام خمينى بنيانگذار جمهورى اسلامى مى فرمود: «حاجى بايد بداند كه كجا مى رود و دعوت چه كسى را اجابت مى كند و ميهمان كيست؟ و آداب مهمانى چيست؟» سرپرست حجاج ايرانى، وظايف حجاج را در استفاده از فضاى نورانى حج سه چيز دانست:
1. تلاش براى خودسازى در اين فضاى معنوى با رعايت دقيق احكام و مناسك حج و با عنايت به باطن و اسرار آنها كه همان توجه به خداست؛
2. انتقال منافع حج به هم وطنان خود با گفتار، رفتار و كردار خود كه اثر رفتار از گفتار بيشتر است؛
3. تلاش براى تأمين منافع مسلمانان در پرتو وحدت اسلامى كه به فرموده امام راحل با فعاليت گسترده از كنار خانه خدا شروع مى شود.
آقاى رى شهرى با اشاره به تلاش و فعاليت دشمنان در ايجاد تفرقه و دشمنى بين پيروان مذاهب اسلامى، به ويژه در سال 88، هوشيارى را در اين زمينه مهم توصيف كرد و چنين ديدارهايى را در تفاهم هر چه بيشتر و خنثا شدن توطئه هاى دشمن مؤثر دانست.
نماينده ولى فقيه با تقدير از سياست صحيح دولت چين در آزادى دادن به پيروان مذاهب اسلامى براى اجراى فرائض دينى و مذهبى خود بر پايه مذهبشان، از رفتار گروه هاى افراطى در برخى از كشورهاى اسلامى انتقاد كرد و سلوك آنان را موجب
ص: 58
مشوّه شدن چهره نورانى اسلام دانست و مسئوليت انجمن هاى اسلامى را با توجه به سياست دولت چين مهم توصيف كرد.
سرپرست حجاج ايرانى، آمادگى خود را براى همكارى در دو زمينه حج و انتقال تجربيات جمهورى اسلامى به حجاج چينى و همكارى با انجمن هاى اسلامى در نشر متون اسلامى شيعه و سنى كه مؤسسه علمى- فرهنگى دارالحديث عهده دار آن است، به گروه چينى اعلام و از آنان دعوت كرد با سفر به ايران از اين مؤسسه فرهنگى در شهررى و قم ديدار كنند.
آقاى مصطفى يانگ شيهو، رئيس هيئت نمايندگى چين نيز در اين ديدار با تشكر از محبت دولت و ملت ايران، تقارن اين ديدار را در روز جمعه كه روز بركت و رحمت الهى است، به فال نيك گرفت و ديدار ساليانه خود را از بعثه حج جمهورى اسلامى ايران به انگيزه همكارى دو دولت چين و ايران، پربار ارزيابى كرد. وى از وجود اشعار و عبارات فارسى در آموزش هاى دينى مسلمانان چين خبر داد و آن را نشان دهنده روابط مستحكم و ديرين دو كشور دانست.
سرپرست بعثه چين با سپاسگزارى از سازماندهى حجاج ايرانى، تجربيات ايران را در اين زمينه مغتنم شمرد و برخوردارى همه ملت ها و مسلمانان را از انرژى صلح آميز هسته اى، حق مسلّم آنان برشمرد و گفت: سياست دولت چين بر اين پايه استوار است.
وى در پايان افزود: اميدوارم مسلمانان كه داراى خدا، قبله، كتاب و پيامبر واحدند و در اين عبادت جمعى شركت كرده اند، وحدت خود را حفظ كنند. گفتنى است 700/ 12 مسلمان چينى براى زيارت خانه خدا به عربستان سعودى سفر كردند.
آمار مسلمانان چين بر پايه اعلام رسمى دولت بيش از 21 ميليون نفر است. هزينه اقامت هر زائر چينى در اين سرزمين بدون احتساب هزينه غذا، حدود 3500 دلار
ص: 59
است. (1)
هيئت حماس در حج با حضور در بعثه جمهورى اسلامى با نماينده مقام معظم رهبرى ديدار كرد. در اين ديدار نماينده رهبرى با خوشامدگويى صميمانه به برادران فلسطينى از حماس و خدمتگزار مردم غزّه، مقاومت جوانمردانه حماس و مردم غزه را در جنگ 22 روزه، موجب مباهات و عزّت فلسطين و امت اسلامى شمرد: «مردم دنيا ديدند كه چگونه يك جمع كوچك مؤمن بر قدرت هاى بزرگ تا دندان مسلح پيروز شد؛ چنان كه قرآن كريم مى فرمايد: كَمْ مِنْ فِئَهٍ قَلِيلَهٍ غَلَبَتْ فِئَهً كَثِيرَهً بِإِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ ال صَّابِرِينَ. مردم مظلوم غزه با آن همه فشار سياسى، اقتصادى، نظامى و تبليغاتى توانست در برابر رژيم صهيونيستى مقاومت كند».
سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به سياست راهبردى جمهورى اسلامى در پشتيبانى از ملت مظلوم فلسطين، نام گذارى روزى را از ايام حضور حجاج در مكه مكرّمه به روز قدس و برگزارى همايش قدس را با حضور علما و انديشمندان جهان اسلام در دو دهه اخير، از كارهاى مؤكَّد رهبر معظم انقلاب دانست و گفت اين كارها صداى مظلوميت فلسطين را به گوش جهانيان مى رساند.
آيت الله رى شهرى در بخش ديگرى از سخنان خود با استناد به نظرات امام خمينى/ و رهبر معظم انقلاب، وحدت امت اسلامى را كليد حل مشكلات جهان اسلام، بلكه مستضعفان عالم شمرد كه بايد با تبليغات دامنه دار از مكه مكرمه در موسم حج آغاز شود و در جهان گسترش يابد.
ص: 60
وى بر همين اساس وحدت كلمه احزاب و گروه هاى فلسطينى و ملت فلسطين را رمز پيروزى و پايدارى مقاومت در برابر رژيم صهيونيستى شمرد و ايجاد تفرقه و اختلاف را در صفوف فلسطينيان از سياست هاى برنامه ريزى شده دشمن دانست و افزود: «آزادى قدس يك راه بيشتر ندارد و آن مقاومت متكى بر وحدت است».
دكتر احمد ابوحلبى، عضو شوراى حماس سپاسگزارى نخست وزير دولت فلسطين، اسماعيل هنيه را به ملت ايران و امام خامنه اى، رهبر انقلاب اسلامى، آقاى احمدى نژاد رئيس جمهور و آقاى على لاريجانى، رئيس پارلمان ايران و همه شخصيت هاى ايرانى ابلاغ كرد و گفت: از حضور در بعثه جمهورى اسلامى و ديدار با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى بسيار خرسندم.
وى با اعلام تشكر ملت فلسطين به ويژه مردم غزه از جمهورى اسلامى براى حمايت آنان از ملت مظلوم فلسطين و پشتيبانى از مستضعفان جهان در برابر استكبار جهانى به سركردگى امريكا و صهيونيسم، حمايت مستمر و آشكار ايران را از قدس شريف و مسجد الاقصى (عروس جهان عرب و اسلام) در برابر توطئه يهودى خواندن آن در تبليغات رژيم صهيونيستى و مجامع بين المللى خواستار شد.
اين عضو حماس تلاش استعمارگران را براى برهم زدن روابط دولت هاى اسلامى و ايجاد تفرقه ميان آنان را در راستاى سركوبى ملت فلسطين برشمرد و بر لزوم هوشيارى دولت هاى اسلامى تأكيد كرد.
وى حمله رژيم صهيونيستى را به ملت مظلوم غزه در تاريخ شصت ساله تصرف فلسطين از نظر شدّت بى سابقه خواند و هدف آن را ايجاد رعب و وحشت در مجاهدان فلسطينى دانست و گفت: به حول و قوه الهى نه تنها مقاومت فلسطين عقب نشينى نكرد، بلكه برپايه ايمان و صبر و مقاومت پرچم فلسطين را در جهان به اهتزاز درآورد و اسرائيل را در نفوس جوانان فلسطين تحقير كرد».
ص: 61
وى در پايان راهبرد دولت حماس را «وحدت كلمه ملت فلسطين» شمرد و افزود: اميدوارم جريانات سياسى خواستار مذاكره با اسرائيل به اين نتيجه رسيده باشند كه اين رژيم به دنبال اعطاى حق فلسطينى ها نبوده و آن مذاكرات جز بازى سياسى چيزى نيست.
بعثه حج بحرين با حضور در بعثه جمهورى اسلامى ايران با نماينده ولى فقيه ديدار كرد. سرپرست حجاج ايرانى اين ديدارها را در فضاى معنوى موسم حج موجب تقويت روابط فرهنگى، سياسى و اقتصادى كشورهاى اسلامى دانست و يكى از رهنمودهاى رهبر معظم انقلاب را به كارگزاران حج سى ام، تقويت روابط با ديگر مسلمانان و تأكيد بر وحدت امت اسلامى برشمرد.
نماينده ولى فقيه در حج افزايش تلاش هاى دشمن در ايجاد تفرقه و دشمنى ميان مسلمانان، نشانه قدرت و قوّت اسلام و افزايش نفوذ آن در دنيا و پيدايى وحشت دشمنان از امت و فرهنگ اسلامى و خوف از قطع نفوذ آنان در كشورهاى اسلامى دانست.
آيت الله رى شهرى ترساندن كشورهاى خاورميانه را از ايران و انرژى صلح آميز هسته اى آن از توطئه هاى دشمنان اسلام به انگيزه انحراف اذهان مسلمانان از خطر رژيم صهيونيستى ارزيابى كرد و گفت: «يكى از سياست هاى اصولى جمهورى اسلامى، محبت و الفت و برادرى با همه كشورهاى اسلامى به ويژه دولت هاى همسايه است و حج بايد پيام آور الفت و اخوت مسلمانان به ويژه كشورهاى همسايه باشد».
وى بينش و بصيرت را خصلتى مهم براى امت اسلامى برشمرد كه در صورت افزايش وحدت و يكپارچگى مسلمانان، آن نيز افزايش مى يابد. مهم ترين منفعت نيز وحدت امت اسلامى است كه با ياد خدا و طرد شيطان هاى جن و انس به وجود
ص: 62
خواهد آمد.
رئيس مؤسسه علمى- فرهنگى «دارالحديث» از علماى بحرين دعوت كرد كه از اين مؤسسه و فعاليت هاى آن به انگيزه وحدت مسلمانان با يكديگر ديدار كنند.
رئيس بعثه بحرين نيز از حضور در بعثه جمهورى اسلامى و حسن استقبال سرپرست حجاج ايرانى سپاسگزارى كرد و اسلام را مهم ترين نعمت خداوند شمرد كه همه مسلمانان را فرا گرفته است. او الفت موجود را ميان پيروان مذاهب اسلامى، ديگر نعمت خداوند خواند؛ زيرا خداوند به پيغمبرش فرمود: «اگر تو مى خواستى ميان آنان الفت ايجاد كنى، نمى توانستى اما خداوند ميان آنان الفت ايجاد كرد».
وى چنين ديدارهايى را موجب گسترش الفت و دوستى و همكارى كشورهاى اسلامى با يكديگر دانست و از انگيزه مندى مملكت بحرين درباره توسعه روابط فرهنگى، سياسى و اقتصادى با ايران خبر داد. گفتنى است بحرين نيز در سال 88 به انگيزه جلوگيرى از ابتلاى زائران به بيمارى آنفولانزا، از فرستادن سالخوردگان و بيماران به سرزمين وحى جلوگيرى كرد. از اين رو، شمار حجاج بحرينى از چهارده هزار نفر به هفت هزار نفر كاهش يافت.
دبير كل ديوان عمومى حج و عمره الجزاير، همراه با هيئتى در بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه با نماينده ولى فقيه ديدار كرد. در اين ديدار آيت الله رى شهرى با خوشامدگويى به هيئت حج الجزاير گفت: «اميدوارم ديدار مسئولان حج دو كشور به تقويت روابط جمهورى اسلامى ايران و الجزاير بينجامد».
وى تأكيد رهبر انقلاب را بر وحدت امت اسلامى، از نكات برجسته پيام ايشان به
ص: 63
حج گزاران و كارگزاران حج دانست و گفت: «در شرايط كنونى جهان اسلام، دشمنان اسلام و قرآن و ديو استعمار، همه توان خود را براى ايجاد تفرقه و تشتت در ميان مسلمانان به كار گرفته اند».
سرپرست حجاج ايرانى در پايان اين ديدار، خواستار ابلاغ سلام به رئيس جمهورى و وزير حج و اوقاف الجزاير شد.
شيخ برباره، دبير كل ديوان عمومى حج و عمره الجزاير نيز با ابراز خرسندى اش از حضور در بعثه ايران گفت: «روابط دو ملت ايران و الجزاير، مستحكم و بر پايه قرآن و اعتلاى «كلمه الله» استوار است». وى افزود: «مردم الجزاير پيوند عميقى با مردم ايران دارند». اين مقام حج الجزاير درباره بيمارى آنفلوآنزاى جديد گفت: «تبليغات درباره اين بيمارى كار هدفمند غربيان و توطئه اى براى كسب درآمدهاى ميلياردى است». او افزود: «ما براى اعزام زائران الجزايرى محدوديتى ايجاد نكرديم و باعث افزايش اعتماد عمومى شديم و امروز شاهديم حتى آنفلوآنزاى عادى نيز در بين حجاج كمتر مشاهده مى شود. ما محدوديت سنى نداشتيم و تنها مبتلايان به امراض مزمن را منع كرديم». گفتنى است 35880 زائر الجزايرى در آيين حج شركت كردند.
رئيس و اعضاى بعثه تاجيكستان با حضور در بعثه جمهورى اسلامى با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند. نماينده رهبرى در امور حج در اين ديدار آمادگى سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبرى را براى انتقال تجربه هاى خود در حج گزارى به بعثه حج تاجيكستان اعلام كرد. وى در اين ديدار كه معاونان امور بين الملل، روحانيان، برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى و اجتماعى و رئيس ستاد مكه مكرمه نيز در آن حاضر بودند، اين ديدارها را عامل توسعه روابط سياسى، اقتصادى، فرهنگى و علمى ارزيابى كرد و با توجه به توطئه هاى فراوان استكبار جهانى بر ضد مسلمانان در
ص: 64
ايجاد تفرقه ميان آنان، بر وحدت بيش از پيش مسلمانان تأكيد كرد و آن را تنها راه اعتلاى عظمت امت اسلامى دانست.
دكتر عبدالغفار يوسف اف، نماينده رئيس جمهور تاجيكستان و رئيس بعثه اين كشور در پاسخ به پرسش هاى سرپرست حجاج ايرانى توضيحاتى از روند اعزام حجاج تاجيك به عربستان و حج گزارى آنان عرضه و آمادگى خود را براى استفاده از تجربه هاى جمهورى اسلامى اعلام كرد.
وى شمار زائران تاجيك را در سال 88 بيش از پنج هزار نفر شمرد كه سى درصد آنان زن و هفتاد درصدشان مردند. او افزود: در سال 88 هيچ محدوديتى براى اعزام زائران وجود نداشت، اما در زمان سلطه شوروى هر جمهورى تنها پنج سهميه براى رفتن به آيين حج داشت.
وى از حضور يك راه بلد كه بيشتر از خطيب ها و استادان و دانشجويان دانشكده اسلامى اند، در هر گروه 45 نفره خبر داد و گفت: همه آنان با نظارت مسئول بخش فتوا، مناسك حج را برپايه مذهب حنفى به زائران مى آموزند. اقامت زائران تاجيك در مكه و مدينه حداكثر يك ماه است كه بيش از 3300 دلار هزينه دارد.
رئيس حجاج مدينه بعثه تاجيكستان نيز اهانت دشمنان اسلام را به مقدسات مسلمانان، نشانه عظمت اسلام دانست و اهانت آنان را به رسول خدا 9، نشانه ضعف و زبونى اهانت كنندگان ارزيابى و بر وحدت مسلمانان با يكديگر تأكيد كرد. وى با اشاره به سخنان رئيس دولت تاجيك در جشن ميلاد ابوحنيفه، گفت: آن آيين، نه تنها بزرگداشت رئيس يك مذهب كه تجليل از اسلام، پس از هفتاد سال محروميت و محدوديت در كشورهاى آسياى ميانه در سلطه شوروى بود.
اين مقام تاجيك پيوند دين و دولت و حضور دين را در عرصه هاى مختلف دولت مانند عرصه فرهنگى، تفاوت امروز اين كشور با ديروز آن برشمرد. به گفته وى امروز
ص: 65
بر منبرهاى بزرگ دولتى از اسلام سخن مى رود و اين دين تبليغ مى شود. گفتنى است تاجيكستان نزديك به 5/ 7 ميليون جمعيت دارد.
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى و هيئت همراه از بعثه كشور عمان ديدار كردند. در اين ديدار شيخ دكتر كهلان الخروسى، رئيس بعثه عمّان از حضور آيت الله رى شهرى و هيئت همراه او در بعثه كشور عمّان تشكر كرد و گفت: اميدوارم مسلمانان با وحدت و يكپارچگى اعمال و مناسك حج را اجرا كنند.
نماينده ولى فقيه در حج نيز بر توجه به مشكلات جهان اسلام به ويژه مسئله فلسطين تأكيد كرد و با توجه به توطئه هاى رنگارنگ دشمنان اسلام در تهاجم فرهنگى به جهان اسلام و ايجاد تفرقه ميان امت اسلامى، حلّ مشكلات را با تقويت پايه هاى وحدت اسلامى امكان پذير دانست و از سفارش رهبر معظم انقلاب به تلاش پيگيرانه بعثه جمهورى اسلامى براى وحدت امت اسلامى سخن گفت.
وى همچنين فلسفه حج را بهره مندى امت اسلامى از منافع مادى و معنوى، عبادى و سياسى و اجتماعى آن توصيف كرد و به نقد اين رويكرد پرداخت كه اعمال و مناسك، خشك و بى روح اجرا و روح و معنويت و فلسفه حج فراموش شود. او اين كشور برادر و دوست (عمّان) را در تأمين منافع امت اسلامى مؤثر دانست.
رئيس مؤسسه علمى- فرهنگى دارالحديث با اشاره به فعاليت علمى اين مؤسسه در راه وحدت امت اسلامى، از رئيس بعثه عمان دعوت كرد تا براى بازديد از فعاليت هاى آن به ايران سفر كند.
رئيس بعثه عمّان در پايان اين ديدار با تأييد بر سخنان سرپرست حجاج ايرانى، توطئه هاى گوناگون دشمنان را در ايجاد تفرقه و تكه تكه كردن مسلمانان، نشانه قدرت
ص: 66
و قوت جهان اسلام برشمرد و خواستار شناسايى ضعف هاى مسلمانان و تلاش براى رفع آنها شد.
نماينده ولى فقيه در ديدار با رئيس بعثه عراق گفت: اميدوارم به كمك خداوند متعال و هدايت مرجعيت و تصميم رهبران سياسى و دينى عراق، مردم اين كشور در همه زمينه ها به وحدت كلمه برسند.
آيت الله محمدى رى شهرى كه با هيئتى از علما و مسئولان بعثه مقام معظم رهبرى به بعثه عراق رفته بود، فريضه حج را تأمين كننده منافع امت اسلامى دانست و گفت: بزرگ ترين منافع امت اسلامى، وحدت كلمه است كه با نفى شرك و كلمه توحيد تحقق پيدا مى كند.
نماينده ولى فقيه مشكلات فردى، اجتماعى و خانوادگى انسان را برآمده از دور شدن او از ذكر خدا دانست و گفت: «انبياى الهى آمدند تا با يادآورى خداوند به انسان او را در راه منافع حقيقى اش قرار دهند. حج و دهه ذى الحجه (ايام معلومات) و ايام تشريق (ايام معدودات)، بهترين فرصت براى اين است كه انسان در مسير اصلى تأمين منافع حقيقى خود گام بردارد».
وى با دريغ خوردن از بى توجهى بيشتر مسلمانان به حقيقت حج گفت: «بسيارى از حج جز از ظواهر بهره اى ندارند. در قرن اخير امام خمينى به عنوان احياگر حج ابراهيمى، حج را در جهت منافع امت اسلامى تعريف كرد و خلف صالح امام راحل (رضوان الله عليه) مقام معظم رهبرى نيز راه امام را ادامه داده است».
وى با اشاره به رهنمودهاى مقام معظم رهبرى در ديدار با كارگزاران حج افزود: «در سال جارى كه پيش از هر وقت دشمن براى تفرقه جهان اسلام تلاش مى كند، تمام كسانى كه در ايران، عراق و ديگر كشورها به ارزش هاى اسلامى فكر مى كنند، بايد بيش
ص: 67
از هميشه در پى تحكيم وحدت امت اسلامى باشند».
وى با بزرگداشت از آيت الله شهيد صدر، شهيد سيد محمدباقر حكيم و مرحوم عبدالعزيز حكيم گفت: «در اين سرزمين وحى و در ايام پيش رو، براى همه امت اسلامى به ويژه برادران و خواهران عراقى كه سال ها در بند ستم صدام بودند و براى اين كشور كه هنوز در بند است، از خداوند متعال مى خواهيم كه اشغالگران نتوانند اشغالگرى كنند و دشمنان آرامش و امنيت مردم عراق نابود شوند و نظام ارزشى و مورد علاقه مردم بر اين كشور حاكم شود».
نماينده ولى فقيه در پايان اين ديدار در مصاحبه با شبكه هاى تلويزيونى عراق، وحدت كلمه را نياز اصلى مردم عراق دانست و افزود: «اميدوارم به بركت سرزمين وحى و نورانيتى كه زائران عراقى به ويژه نخبگان از اين سرزمين به عراق منتقل مى كنند، وحدت كلمه بيشتر شود و با اتحاد و مقاومت همه اقوام و مذاهب، مردم عراق بر مشكلات خود چيره شوند».
حجت الاسلام و المسلمين شيخ مولا، رئيس بعثه عراق نيز در اين ديدار با خوشامدگويى به آيت الله رى شهرى و همراهان وى، از حمايت هاى دولت و ملت ايران از دولت و مردم عراق سپاسگزارى كرد و گفت: «ما از تجربيات ارزشمند ايران در حج استفاده كرده ايم و همچنان آماده بهره گيرى از اين تجربيات هستيم. اميدوارم مناسبات دو كشور در تمامى زمينه ها افزايش يابد».
گفتنى است رئيس بعثه عراق پيش از اين همراه با هيئتى از علماى اين كشور در بعثه رهبرى در مدينه منوره با اميرالحاج جمهورى اسلامى ايران ديدار كرده بود.
نماينده ولى فقيه و هيئت همراه وى با حضور در بعثه حج قطر با رئيس آن بعثه ديدار كردند. نماينده ولى فقيه در حج، رفت و آمد كارگزاران حج كشورهاى اسلامى و
ص: 68
ديد و بازديد آنان را با يكديگر، موجب الفت و همدلى و زمينه ساز همكارى هاى بيشتر اقتصادى، فرهنگى و سياسى كشورهاى اسلامى خواند و وحدت امت اسلامى را از خداوند سبحان خواستار شد.
رئيس بعثه حج قطر نيز با اظهار خشنودى اش از ديدار هيئت ايرانى از بعثه قطر، تجربه هاى فراوان بعثه حج جمهورى اسلامى را در زمينه حج گزارى ارزشمند توصيف و آمادگى كشورش را براى استفاده بيشتر از آنها اعلان كرد.
نماينده ولى فقيه و هيئت همراه او با هيئت فرستاده حزب الله لبنان به موسم حج، در محل استقرار اين هيئت ديدار كرد. رئيس هيئت حزب الله نيز از حضور نماينده ولى فقيه و هيئت همراه او در محل بعثه حزب الله لبنان سپاسگزارى كرد.
وى از رهبر فقيد انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى و رهبر معظم انقلاب امام خامنه اى به بزرگى ياد كرد و از حمايت هاى جمهورى اسلامى از حزب الله لبنان تشكر كرد و سيد حسن نصرالله را سربازى از سربازان ولى امر مسلمين شمرد و بر ايستادگى و مقاومت حزب الله در برابر توطئه هاى دشمن صهيونيستى تأكيد و ظهور امام عصر (ارواحنا فداه) را آرزو كرد.
آيت الله محمدى رى شهرى نيز در اين ديدار با خواندن پاره اى از دعاى افتتاح «اللهم انا نرغب اليك فى دوله كريمه تعزّ بها الاسلام و اهله و تذلّ بها النفاق و اهله و تجعلنا فيها من الدعاه الى طاعته»، حضور خود را در جمع برادران مجاهدى كه عطر مقاومت و جهاد در برابر سرسخت ترين دشمنان اسلام را به آن مكان شريف برده بودند، بسيار مغتنم شمرد.
سرپرست حجاج ايرانى دعاى پيروان مكتب امام خمينى/ را فراتر از مسائل شخصى دانست و مهم ترين دعاى مسلمانان را در اين ايام حل مشكلات جهان اسلام، وحدت
ص: 69
امت اسلامى و نابودى رژيم صهيونيستى و فرج صاحب الزمان [شمرد. آيت الله رى شهرى تأثير سيد حسن نصرالله، رهبر شجاع و حكيم حزب الله را در اين پيروزى بسيار مهم دانست و پيروزى ملت ها و تحقق حكومت جهانى حضرت ولى عصر [را پيامد قانون «همراهى دعا با مسئوليت» خواند و گفت: ان شاء الله در زمان حيات خويش تحقق اين آرزو را به چشم خود ببينيم.
سرپرست حجاج ايرانى و هيئت همراه او از آشپزخانه هاى متمركز «الدخيل» و «زين» و انبار تداركات در حومه مدينه بازديد كردند و از نزديك روند اجرايى تهيه تداركات و ملزومات و مواد غذايى و طبخ غذاى حجاج ايرانى را بررسى كردند. مدير آشپزخانه دخيل نيز گزارشى از روند كار در چهار بخش ادارى، آماده سازى گوشت، خورش و سوپ، و برنج آشپزخانه عرضه كرد. استفاده از تجهيزات جديد و تجربه صنعتى- بهداشتى در چند سال اخير فضاى مناسبى را در سالن هاى طبخ غذا براى كاركنان فراهم كرده است و از گرماى شديد گذشته خبرى نيست. نزديك به 110 نفر در اين دو آشپزخانه به كار مى پردازند و تا سقف سى هزار عدد، غذا آماده مى كنند.
شور و اشتياق و نشاط و تعهد كاركنان اين آشپزخانه ها هنگام ديدار سرپرست حجاج ايرانى آشكار بود. آنان با شعار صلوات بر پيامبر و آل طاهرينش هيئت را در اين بازديد همراهى مى كردند. گفتنى است يك روحانى در هر يك از آشپزخانه ها براى آموزش اعمال و مناسك حج به كاركنان آن وجود دارد.
آيت الله رى شهرى از كاركنان بخش هاى گوناگون آشپزخانه و تداركات به دليل ارتقايافتن كيفيت غذاى زائران حرم نبوى سپاسگزارى كرد و پاداش الهى را براى آنان خواستار شد.
ص: 70
حضرت آيت الله رى شهرى از بخش هاى مختلف ستاد مدينه منوره مستقر در قصرالدخيل بازديد كردند. در اين بازديد آقاى مسعود مجرّدى رئيس ستاد مدينه و مسئولان بخش هاى مختلف ستاد (حمل و نقل هوايى، حراست، بازرسى و ارزشيابى، روابط عمومى، حمل و نقل درون شهرى و برون شهرى، وزارت امور خارجه، امور مالى، رايانه ستاد، مسكن، دبيرخانه، پشتيبانى، پست و مخابرات) گزارشى از فعاليت خود از زمان استقرار در مدينه منوره عرضه دادند. سرپرست حجاج ايرانى از كاركنان ستاد در بخش هاى ياد شده به دليل فعاليت شبانه روزى آنان تشكر و بر لزوم خدمت گزارى بيشتر و خالصانه تر به زائران حرم نبوى و حل مشكلات آنان تأكيد كرد.
سرپرست حجاج ايرانى با حضور در بيمارستان پزشكى مدينه از بخش هاى گوناگون ارتوپدى، قلب، آى. سى. يو، آزمايشگاه، راديولوژى، اورژانس و ... بازديد كرد و از روند رسيدگى پزشكان و پرستاران به بيماران فرستاده پزشكان كاروان ها به اين مركز درمانى آگاهى يافت. در اين بازديد دكتر حلى ساز، رئيس هيئت پزشكى و دكتر طالبيان، رئيس بيمارستان از فراهم كردن امكانات ويژه براى جلوگيرى از شيوع بيمارى آنفولانزاىِ «آ» خبر داد و گزارشى از فعاليت همكاران خود عرضه كرد و افزود: «از وضع بهداشتى و درمانى زائران بيمى نداريم. اين مركز با پنجاه تخت بيمارستانى و بيست تخت آى. سى. يو در مدينه به كار مى پردازد».
نماينده ولى فقيه در حج و رئيس سازمان حج و زيارت از بخش هاى گوناگون مركز پزشكى و بيمارستانى در مكه مكرمه بازديد كردند و از نزديك با روند عرضه خدمات
ص: 71
هيئت پزشكى حج به زائران ايرانى آشنا شد. دكتر حلّى ساز، رئيس هيئت پزشكى جمهورى اسلامى در حج نيز با عرضه توضيحاتى درباره فراهم كردن داروها و مواد پزشكى براى زائران خبر داد كه 35 درصد آن در مدينه و 65 درصد آنها در مكه موجود است.
وى آمادگى كامل گروه پزشكى و بيمارستانى را براى عرضه خدمات به ميهمان خانه خدا اعلام كرد و وضع بهداشتى و درمانى زائران را در سال 88 بهتر از سال گذشته دانست. بيشتر تخت هاى اين مركز خالى بود و گزارش قطعى از ابتلا به آنفولانزاىِ «آ» تا آن هنگام نرسيده بود. وى از ايثار اكثريت اعضاى گروه پزشكى خبر داد كه از حج تمتع باز مى مانند و عمره مفرده به جاى مى آورند تا خدمات بهترى به زوار عرضه كنند.
آيت الله رى شهرى با تشكر از هيئت پزشكى به دليل زحمات شبانه روزى آن، بر آمادگى صد در صد آنان در عرضه خدمات به زائران بيت الله الحرام، به ويژه در مشاعر تأكيد كرد؛ زيرا مشكلات در آنجا بيشتر مى شود و كارهاى آنان را عبادت و خدمتى بزرگ خواند.
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى با حضور در محل استقرار اتوبوس ها در ايستگاه ها، از نزديك، روند حمل و نقل زائران بيت الله الحرام را ديد. ازدحام زائران ايرانى در سوار شدن به اتوبوس ها و پياده شدن از آنها و ناخرسندى شمارى از زائران از آن وضع و بيان مشكلاتشان در اين باره موجب شد فرداى آن روز مسئولان و مجريان سازمان حج و زيارت، ستاد مكه مكرمه و حمل و نقل در جلسه اى اضطرارى با حضور نماينده ولى فقيه به بررسى مشكلات اين بخش بپردازند. آنان علت هايى از ازدحام را چنين برشمردند:
ص: 72
تعويض شيفت رانندگان، اشتياق زائران به زيارت خانه خدا در ساعات 21 تا 23، تفكيك نكردن مردان و زنان هنگام سوار شدن به اتوبوس ها، نبود مديريت در صحنه و توقف اتوبوس ها در ايستگاه مبدأ يا مقصد.
آيت الله رى شهرى در اين نشست با ابراز تأسف از مشكلاتى كه براى زئران در اين بخش وجود دارد، خواستار حل آنها شد و براى رفع آنها راه حل هايى كوتاه مدت و بلندمدت عرضه كرد:
اول- اطلاع رسانى گسترده تا زائر بداند برخى از مسائل از حوزه اختيارات سازمان حج و زيارت خارج است. وضع كنونى با وضعيت گذشته مقايسه شود؛
دوم- با مديران و روحانيان كاروان ها هماهنگى صورت گيرد تا زائران را در ساعات مختلف شبانه روز براى زيارت خانه خدا بياورند. با توجه به محدوديت امكانات بديهى است كه اگر همه زائران در ساعت معينى به سوى خانه خدا بروند، تراكم جمعيت و ازدحام پديد مى آيد؛
سوم- براى جداسازى خواهران و برادران در اتوبوس ها ناگزير بايد چاره اى انديشيد تا در ازدحام جمعيت، خواهران محترم در مضيقه قرار نگيرند. هيچ فرد باغيرتى نبايد بپذيرد كه در ازدحام جمعيت، زنان و مردان درهم آميخته شوند؛
چهارم- براى آينده برنامه ريزى شود كه حتى الامكان از هتل هاى نزديك تر به حرم استفاده شود تا نياز به حمل و نقل با مشكلات فراوانش نباشد و زائران مكه همچون زائران مدينه به آسانى به مسجد دسترسى داشته باشند.
رئيس سازمان حج و زيارت از برنامه ريزى و توافقات اوليه با سعودى ها خبر داد كه به تدريج به هتل هاى نزديك تر منتقل مى شوند. وى افزود: در پنج سال آينده از حمل و نقل به حرم بى نياز مى شويم.
در اين نشست همچنين مقرّر شد درباره برخى از گزارش ها از كمبود غذا در چند جا، مدير كاروان ها توجيه و در صورت لزوم مؤاخذه شوند؛ زيرا هيچ كمبودى از نظر
ص: 73
شمار غذا وجود ندارد و رفع مشكل نيازمند اطلاع رسانى مديران و اعلام آمار غذاى كاروانشان است.
نماينده ولى فقيه و هيئت همراه وى در محل اقامت شمارى از كاروان هاى ايرانيان مقيم خارج كشور حاضر شدند و آيت الله شيخ محسن اراكى و ايرانيان زائر بيت الله الحرام كه از انگليس و امريكا در قالب دو كاروان به سرزمين وحى سفر كرده بودند، از آنان استقبال كردند. در اين ديدار صميمى ايرانيان مقيم خارج كشور از نزديك نظرهاى خود را با سرپرست حجاج ايرانى و رئيس سازمان حج و زيارت در ميان گذاشتند.
گفتنى است در سال 88 بر اثر مشكلات اقتصادى اروپا و امريكا و گران شدن هزينه سفر و بيمارى آنفولانزاىِ «آ»، آمار زائران ايرانى مقيم خارج كشور به دو سوم كاهش يافت و به 1200 نفر رسيد.
نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى و هيئت همراه او با حضور در محل اقامت كاروان جانبازان با اين عزيزان و خانواده هايشان ديدار كردند. در اين ديدار كه در فضايى معنوى و باصفا صورت گرفت، پس از خوشامدگويى روحانى محترم كاروان و گزارش آمارى مدير كاروان، آيت الله رى شهرى، با سپاس از خداوند سبحان براى حضور در جمع بهترين ميهمانان خدا در سرزمين وحى، از جانبازان عزيز خواست قدر خود و تلاش و مجاهدت خويش را بدانند كه خداوند در آنان ارزش ويژه اى مى بيند و در اين ضيافت بى گمان از آنان بيش از ديگران پذيرايى مى كند.
وى با اشاره به آيه كريمه فَاذْكُرُونِى أَذْكُرْ كُمْ، از اهميت قدر و منزلت ياد خدا
ص: 74
در اين سرزمين و در اين ايام كه قرآن از آن به ايام معلومات (دهه اول ذى الحجه) و ايام معدودات (ايام تشريق) ياد مى كند، نيز سخن گفت و همه را به ياد خدا فراخواند.
سرپرست حجاج ايرانى با استناد به روايتى از امام صادق 7 اهميت فرصت حج را براى كسانى كه از اين جهان رخت بربسته اند و به زندگى دنيا اشراف دارند، درك شدنى دانست و افزود: «آنان آرزو مى كنند به بهاى آنچه در دنياست، يك بار به زيارت خانه خدا بيايند».
وى در بخش ديگرى از سخنان خود بركات و دستاوردهاى ياد خدا را از ديدگاه قرآن و روايات فراوان توصيف و به شمارى از آنها اشاره كرد: آرامش دل، شرح صدر، روشنايى و نورانيت دل، درمان بيمارى هاى اخلاقى، سليم شدن قلب، گشايش در امور، روزى پيش بينى ناپذير، نجات از گرفتارى ها، حسن اعمال، خوشنامى، تقويت ايمان، خير دنيا و آخرت، نزول فرشتگان، تبديل سيّئات به حسنات.
حجت الاسلام و المسلمين رى شهرى، ياد ولىّ خدا را نيز در مسير ياد خدا ارزيابى كرد و ايثار و فداكارى جانبازان عزيز و شهيدان گرانقدر و امام راحل عظيم الشأن را كه به پيروزى انقلاب اسلامى بر محور ولايت فقيه انجاميد، زمينه ساز ظهور حضرت ولى عصر (ارواحنا فداه) در اين سرزمين دانست و براى مجد و عظمت اسلام و مسلمانان، علوّ درجات شهيدان، شفاى جانبازان و صبر و اجر خانواده هاى شهيدان دعا كرد.
بنا بر گزارش مدير كاروان، بيشتر جانبازانى كه در قالب اين كاروان به سرزمين وحى آمده بودند، جانبازان بالاى هفتاد درصد و شمار اندكى از آنان بيش از شصت درصد و 55 درصد بودند كه شانزده نفر از آنان، از خانواده هاى شهدا، چهار نفرشان پزشك، سه نفرشان روحانى و چهارده نفرشان از عوامل اجرايى به شمار مى رفتند و در اين كاروان به خدمتگزارى مى پرداختند.
ص: 75
در پايان اين ديدار يكى از جانبازان با اظهار اينكه از ميان بيش از صد نفر جانباز بالاى هفتاد درصد از شهر محل سكونتش تنها او توفيق اين سفر معنوى را پيدا كرده است، خواستار افزايش سهميه حج جانبازان شد. رئيس سازمان حج و زيارت از افزايش آمار سهميه خانواده هاى شهدا، جانبازان، ايثارگران و آزادگان در سال هاى اخير از چهار هزار به شش هزار نفر خبر داد كه توزيع آن برعهده بنياد شهيد است.
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى، از ستاد مكه مكرمه در هتل «دار هادى» بازديد كرد و از نزديك به روند فعاليت بخش هاى گوناگون ستاد در خدمت رسانى به حجاج بيت الله الحرام آگاه شد. در اين بازديد كه معاون برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى نيز او را همراهى مى كرد، حسن سقّايى، رئيس ستاد مكه در هر يك از بخش هاى اين ستاد توضيحات كوتاهى عرضه كرد. نماينده ولى فقيه در امور حج در بازديد از اين بخش ها از مسئولان و كاركنان آنها تشكر كرد.
شش- آشپزخانه هاى مكه مكرمه (سيزدهم آذر)
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى با حضور در آشپزخانه هاى متمركز «قحطانى» و «ابوجدائل» از روند آماده سازى و پخت غذا بازديد كرد. در اين ديدار كه رئيس ستاد مكه مكرمه نيز حضور داشت، توضيحاتى در بخش هاى گوناگون عرضه شد. سرپرست حجاج ايرانى با حضور در اين بخش ها از كاركنان آنها تشكر و براى قبولى اعمال، مناسك، عبادات و خدمت رسانى آنان به زائران بيت الله الحرام دعا كرد.
آشپزخانه قحطانى با هشتاد كارمند، از ظرفيت پخت 25 هزار عدد غذا و آشپزخانه ابوجدائل با 160 نفر كارمند از ظرفيت پخت شصت هزار عدد غذا برخوردار است و كاركنان آنها در چند نوبت فعاليت مى كنند.
ص: 76
به گفته مسئولان اين دو آشپزخانه در مدت حضور زائران ايرانى خانه خدا در مكه، بيش از 000/ 100/ 3 غذا پخته مى شود.
اين مراسم با حضور كارگزاران حج و با حضور نماينده رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى برگزار شد. پس از قرائت قرآن كريم و اجراى تواشيح «حج و انتظار»، آقاى عمرانى كاردار سفارت جمهورى اسلامى در سخنان خود به اهميت موقعيت دو كشور ايران و عربستان، و تأثير روابط آنان در جهان اسلام، فصل حج را با اهميت توصيف كرد و چگونگى برگزارى آن را در اين روابط مؤثر خواند. وى در بخش ديگرى از سخنان خود از مديريت مطلوب حج كه در بهبود روابط دو كشور در سال هاى اخير بسيار مفيد بوده است، بسيار تشكر كرد.
سپس جناب آقاى محمدى رى شهرى، نماينده ولى فقيه با سپاس از الطاف بيكران خداوند در خدمتگزارى به زائران بيت الله الحرام، حج را «آزمون بزرگ الهى» توصيف كرد كه هم زائران و هم كارگزاران در معرض آنند.
او به بخشى از خطبه قاصعه مولاى متقيان، على 7 درباره امتحان مردم از زمان حضرت آدم 7 با مشتى سنگ كه خود به خود نه ضرر دارند، نه فائده، نه مى شنوند و نه مى بينند، استناد كرد و گفت: آنچه در موسم حج زائران و كارگزاران با آن روبه رو مى شوند، وسيله آزمايش براى جلب رحمت الهى و تصفيه جان آدمى است.
«ألا ترون انَ الله سبحانه اختبر الاولين من لدن آدم صلوات الله عليه إلى الآخرين من هذا العالم باحجار لاتضرّ و لاتنفع و لاتبصر و لاتسمع فجعلها بيته الحرام الذى جعله للنَاس قياماً ... ولكن الله نختبر عباده بانواع الشدائد ... اخراجاً للتكبّر من قلوبهم و اسكاناً
ص: 77
للتذللّ فى نفوسهم و يجعل ذلك ابواباً فتُحُاً إلى فضله و اسباباً ذللًا لعفوه». (1)
سرپرست حجاج ايرانى با استناد به احاديث نعمت و نقمت، خير و شر، دشوارى و آسانى، هر دو را وسيله آزمون شمرد و از زائران و كارگزاران حج خواست تا با توجه به جايگاهى كه در آن قرار دارند، براى موفقيت در اين آزمون تلاش كنند.
او در بخش ديگرى از سخنان خود افزايش خضوع و خشوع در پيشگاه خداوند و كاهش منيّت ها را از نشانه هاى پذيرفته شدن حج توصيف كرد و به تفكر و تأمل در وظايف، به كارگيرى همه توان خود و استمداد از خداوند در اداى وظيفه سفارش كرد و آنها را شروط موفقيت در اين آزمون الهى دانست.
آيت الله محمدى رى شهرى در همايش «منزلت زن» كه در تالار اجتماعات بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه منوره برگزار شد، به حكومت منتظَر اشاره كرد و گفت: هر يك از ما در انتظار تحقق نمونه برتر و والاتر آن در زمان ظهور مهدى منتظر [به سر مى بريم و حق زنان در چنين حكومتى پاس داشته مى شود و موجب رشد و شكوفايى آنان خواهد شد؛ چنان كه آنان نيز در زمينه سازى براى ظهور آن حضرت و برپايى حكومت عادلانه وى تأثير خواهند گذارد.
وى خداى بزرگ را براى توفيق مندى در اداى مناسك حج سپاس گفت و آرزو كرد كه بر پايه آيه شريفه لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللهِ فِى أَيَّامٍ مَعْلُوماتٍ، منافع دنيوى و اخروى آن به همه زائران به ويژه خواهران مؤمن حج گزار برسد. وى به آنان توصيه كرد كه فرصت حج گزارى و حضورشان را در كنار ديگر مسلمانان جهان در آن سرزمين مقدس، براى بهره گيرى از بركت هاى حج مغتنم بشمرند كه تأكيد بر وحدت و مبارزه با اختلاف ها و تفرقه در گروه مسلمانان، از آنهاست تا افزون بر دفع فتنه، راه را
ص: 78
بر دشمن مذهب و نژاد و وابستگى خود ببندند.
سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به اهميت اين ديدگاه در نظرات رهبرى گفت: حضرت آيت الله خامنه اى در اين باره مى فرمايد: در اسلام، براى فعاليت زنان، سه عرصه معين شده است. اول عرصه تكامل و رشد معنوى خود زن است ... دوم، عرصه فعاليت هاى اجتماعى است؛ يعنى فعاليت اقتصادى، سياسى و اجتماعى ... و سوم كه آن هم بسيار مهم است، بخش خانواده است. از اين رو، ما بايد بر ضرورت تقويت امنيت اجتماعى و اخلاقى زنان در فضاى كار و در محيط بزرگ تر؛ يعنى جامعه و امنيت روانى، فرهنگى و تربيتى در خانه و خانواده تأكيد كنيم تا فرايند تربيت كودكان با سلامت و تعهد و همراه با محبت صورت پذيرد.
بنابراين، بايد راه حل هايى براى پايان دادن به اين آسيب ها و محنت ها يافت. زنان نيز تأثير فراوانى در فرايند تغيير دارند كه بايد از درون جامعه آغاز شود. خداوند متعال مى فرمايد: «خدا ويژگى هاى ملتى را تغيير نمى دهد، مگر آن كه درون خود را دگرگون كنند».
حضرت آيت الله خامنه اى در اين زمينه نيز مى فرمايد: «امروز شما زنان، سنگربان ارزش هاى اسلامى در مقابل وضع جاهلى دنياى غرب هستيد. شما هستيد كه داريد از اين حصار مستحكم فرهنگ اسلامى محافظت مى كنيد. در علم، در فرهنگ، در سياست و در همه چيز، زن بايد پرورش اسلامى پيدا كند؛ در ميدان هاى اجتماعى و اقتصادى و سياسى و همه جا برود و پيشتاز باشد».
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در پايان تأكيد كرد: حج نيز بايد فرصتى براى تحول باشد كه از خود آغاز مى شود و به جامعه مى رسد. تحقق اين هدف نيز جز از راه ذكر حقيقى خداوند متعال، عمل صالح و حركت براى آبادى زمين و توسعه جوامع ممكن نخواهد بود. در چنين فضايى، زنان كه عامل اصلى فرايند توسعه اند، بايد مسئوليت پذير باشند. جوامع نيز بايد امنيت آنان را تأمين كنند تا حركت به سوى تحقق
ص: 79
عدالت و مشاركت در ايجاد حكومتى مبتنى بر ارزش ها، كرامت انسانى و اعلاى كلمه الله و تكامل انسان آغاز شود.
خانم لاله افتخارى، دبير اين همايش نيز بررسى تأثير زنان و خانواده را در آماده سازى جامعه براى ظهور حضرت مهدى [از اهداف برپايى اين رويداد فرهنگى اجتماعى خواند.
در همايش امسال كه متناسب با برنامه بعثه حج جمهورى اسلامى ايران «حج و انتظار» برپا شد، انديشمندان فراوانى از كشورهاى اسلامى (آفريقايى، ترك زبان، عرب زبان و فرانسوى زبان) با محوريت ياد شده سخن راندند.
آيت الله رى شهرى در مدينه در پاسخ به خبرنگار نشريه «زائر» به حاجيان سفارش كرد: با رفتار خودشان ارزش هاى اسلامى را در مهبط وحى به نمايش بگذارند. به گزارش «زائر»، نماينده وزارت كشور عربستان، كاردار جمهورى اسلامى ايران و كارگزاران حج، در فرودگاه مدينه به استقبال نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت آمدند و سرپرست حجاج ايرانى، در اين آيين كه با حضور رئيس سازمان حج و زيارت، برخى از مديران اين سازمان و خبرنگاران شبكه هاى گوناگون ايرانى و عربى و كارگزاران حج برگزار شد، خداوند را براى توفيق مندى در خدمت رساندن به زائران خانه خدا و ضيوف الرحمان سپاس گفت و با اشاره به مهم ترين برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى افزود: برنامه اى كه بعثه مقام معظم رهبرى دارد، همان رهنمودهايى است كه مقام معظم رهبرى در ديدار با كارگزاران حج فرمودند كه مهم ترين آنها تأكيد بر وحدت كلمه امت اسلام است. همه برنامه هايى كه ما داريم به انگيزه تقويت معرفت و معنويت زائران خانه خدا و دوستى، همدلى، هماهنگى و الفت با ديگر مسلمانان صورت مى گيرد. ما چيزى جز دوستى، محبت مسلمانان و قوت جوامع اسلامى در برابر
ص: 80
دشمنان اسلام نمى خواهيم.
وى با اشاره به تأكيد مقام معظم رهبرى بر بصيرت حجاج گفت: هر چه بصيرت و بينش جامعه قوى تر شود، آمادگى آن جامعه براى حكومت جهانى اسلام، بيشتر خواهد شد. از همين روى، به همه مديران و مجريان فرهنگى حج توصيه شده است كه براى تقويت بينش و بصيرت زائران تلاش كنند. دوستى، وحدت و همدلى با ديگر مسلمانان از ويژگى هاى انسان هاى بابصيرت است. اولين نكته اى كه انسان هاى بابصيرت، چه در داخل و چه در خارج كشور بر آن تأكيد مى كنند اين است كه وحدت و همدلى، هم در داخل كشور و هم در ارتباط با همه كشورهاى اسلامى تقويت شود. مهم ترين نكته اى كه همه زائران خانه خدا و حرم نبوى و كارگزاران حج براى بهتر برگزار شدن حج بايد بدان توجه كنند، اين است كه با رفتار و سلوك خوب و توجه به اسرار عبادات و پيام هايى كه حج دارد به ديگر كشورها نشان بدهند كه پيرو مكتب اهل بيتند.
وى با اشاره به سال «اصلاح الگوى مصرف» تأكيد كرد: هم سازمان حج و زيارت و هم بعثه مقام معظم رهبرى بر پايه رهنمودهاى مقام معظم رهبرى برنامه ريزى كرده اند كه در حوزه هاى اجرايى و فرهنگى بيش از پيش صرفه جويى صورت گيرد. وى از رسانه هاى داخلى و خارجى خواست كه در موسم حج، با اطلاع رسانى خود جامعه را هر چه بيشتر به آرامش، اتحاد، الفت و نزديك شدن مسلمانان كشورهاى اسلامى فراخوانند و به موضوعات رسانه هاى بيگانه و مخالف جمهورى اسلامى توجه نكنند.
گفتنى است اين آيين با حضور نماينده وزارت كشور عربستان، رئيس سازمان حج و زيارت و مسئولان اجرايى و فرهنگى حج در مكه مكرمه نيز برگزار شد. سرپرست حجاج ايرانى هنگام ورود به مكه مكرمه، مهم ترين رويكرد حج امسال را رهنمودهاى مقام معظم رهبرى درباره تقويت وحدت، همدلى و الفت با ديگر مسلمانان جهان خواند. آيت الله محمد محمدى رى شهرى با تأكيد بر وحدت امت اسلامى افزود: همه
ص: 81
برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى براى تحقق همدلى جهان اسلام سامان خواهد يافت. برخى از افراد آگاهانه و يا از سر ناآگاهى براى ايجاد شكاف بين صفوف به هم پيوسته مسلمين تلاش مى كنند و ما اميدواريم با توجه به اينكه شعار حج امسال «حج و انتظار» است، توطئه دشمنان اسلام و جمهورى اسلامى را كه به دنبال تفرقه افكنى ميان مسلمانانند، با عنايات حضرت ولى عصر [از ميان ببريم.
او با اشاره به مسئوليت سنگين حج بر دوش همه خدمت گزاران فرهنگى و اجرايى، گفت: ان شاءالله بر پايه رهنمودهاى رهبرى بتوانيم حجى با عزت و متناسب با شأن جمهورى اسلامى برگزار كنيم. نماينده ولى فقيه بر همدلى، هماهنگى و همكارى همه كارگزاران حج براى عرضه خدمات به ميهمانان خداوند و به انگيزه تحقق رضاى او تأكيد كرد و در نخستين نشست شوراى هماهنگى بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه افزود: بركتى كه در همدلى است در اختلاف نيست؛ اختلاف جز زيان و خسارت نتيجه اى بر فرد و كار ندارد. وى با اشاره به روايتى از پيامبر اسلام 9 افزود: ارزش انسان ها هنگام اختلافات اجتماعى، با اندازه بينش آنان درباره حق سنجيده مى شود؛ هرچه انسان حق بين تر باشد، از ارزش و دانش بيشترى برخوردار است. رى شهرى همچنين از مجريان آيين حج خواست كه در سال اصلاح الگوى مصرف بيش از هر زمان ديگر صرفه جويى كنند.
مصطفى قهرودى، رئيس سازمان حج و زيارت نيز در گزارشى درباره فعاليت هاى اجرايى حج گفت: در حمل و نقل، مشكلات جزيى وجود دارد كه در پى حل آنهاييم. چند سرقت نيز گزارش كرده اند كه در اين باره همكارى خوبى با مقامات محلى برقرار شده است. وى افزود: براى حل مشكل پروازهاى بازگشت، با مقامات عربستان مذاكره مى كنيم و اميدواريم اين مشكل نيز حل شود. او همچنين بر اجراى مصوبه «دوازده ريال سرانه فرهنگى براى هر زائر» همچون سال گذشته تأكيد كرد.
محمدتقى حلى ساز، رئيس گروه پزشكى حج جمهورى اسلامى ايران نيز از وضع
ص: 82
بهداشتى و پزشكى زائران گزارش داد و گفت: خوش بختانه در سنجش با سال گذشته وضع بهترى در اين زمينه ديده مى شود.
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى رحلت عالم ربانى مرحوم حجت الاسلام و المسلمين آقاى سيد محمدرضا طباطبايى تبريزى را از اعضاى محترم بعثه حضرت آيت الله اردبيلى در حج امسال به ايشان تسليت گفت. متن پيام وى چنين است:
حضور محترم حضرت آيت الله جناب آقاى حاج سيد عبدالكريم موسوى اردبيلى دامت بركاته
با ابلاغ سلام و تحيت
بدين وسيله رحلت عالم ربانى مرحوم حجت الاسلام و المسلمين آقاى سيد محمدرضا طباطبايى تبريزى از اعضاى محترم بعثه حضرت عالى در حج سال جارى را تسليت گفته، از خداوند متعال براى ايشان رحمت و رضوان الهى و براى جناب عالى و خانواده و اخوان معظم و كليه بستگان آن مرحوم صبر جميل و اجر جزيل از خداوند متعال مسئلت دارم.
محمد محمدى رى شهرى
نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت مكه مكرمه
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در نامه اى به رئيس سازمان حج و زيارت از كوشش هاى معاونان و عوامل اجرايى و خدمت گزاران بى نام و نشان
ص: 83
ضيوف الرحمن سپاسگزارى كرد. متن نامه وى بدين شرح است:
رياست محترم سازمان حج و زيارت
جناب آقاى مصطفى خاكسار قهرودى با سلام و تحيت فراوان
بدين وسيله از تلاش هاى جناب عالى جهت برگزارى آبرومندانه حج سال 88 صميمانه سپاسگزارم. سلام و تقدير و تشكر اينجانب را به همه معاونان و عوامل اجرايى كه بى نام و نشان در خدمت ضيوف الرحمن هستند، ابلاغ فرماييد! قبول خدمات همه عزيزان را از خداوند منان مسألت دارم.
محمدى رى شهرى
نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى
آيت الله محمدى رى شهرى در بازگشت از سفر حج كه با استقبال رئيس دفتر مقام معظم رهبرى همراه بود، در فرودگاه مهرآباد گفت: به رغم اوضاع ويژه حج امسال، خداوند به بهترين شيوه از ميهمان هاى خود پذيرايى كرد. وى افزود: همه برنامه هاى فرهنگى بدون استثنا در چارچوب سياست هاى مقام معظم رهبرى، بهتر، منظم تر و كامل تر از سال هاى گذشته برگزار شد.
وى به برخى از مشكلات حج سى ام اشاره كرد و افزود: رسانه هاى بيگانه بر ضد نظام مقدس جمهورى اسلامى به ويژه آيين برائت از مشركان بسيار تبليغ كرده بودند و براى نخستين بار خطباى مسجدالنبى و مسجد الحرام در خطبه هاى نماز جمعه به شدت بر ضد اين آيين سخن گفتند. وى همچنين با اشاره به تبليغات بر ضد حضور زائران ايرانى در آيين حج سى ام گفت: آنان موضوع تكرار حج خونين سال 66 را مطرح كردند و نزديك به هشتاد درصد از مسائل مطرح ميان زائران ديگر كشورها سياسى بود. مسائل سياسى در نخستين جايگاه در چارچوب ارتباطهاى زائران خارجى
ص: 84
با زائران ايرانى جاى داشت.
سرپرست حجاج ايرانى گفت: بعثه مقام معظم رهبرى به رغم نبودن سفير ايران در عربستان، با مسئولان تأثيرگذار اين كشور مستقيم ارتباط داشت و سوءتفاهم ها جاى خود را به حسن تفاهم ها داد و همكارى آنان بهتر از سال هاى گذشته بود.
وى با اشاره به اينكه موضوع بيمارى آنفلوآنزا، حج گزاران امسال را بسيار نگران كرده بود، در اين باره افزود: به لطف خدا همه پيش بينى هايى كه در اين باره صورت گرفت، نادرست بود و حجاج سالم تر از هرسال ديگر به وطن باز مى گردند. در سال هايى كه در خدمت زائران خانه خدا بوده ام، امسال شمار مرگ و مير زائران كمتر بود. وى با قدردانى از نيروى انتظامى در جلوگيرى از فرستادن زائران معتاد به حج گفت: نيروى انتظامى مانع اعزام 89 نفر شد و تنها يك زائر معتاد را پليس عربستان دستگير كرد.
آيت الله رى شهرى افزود: برگشت زائران نيز نگران كننده است و تأخير پروازها باعث معطلى فراوان زائران مى شود و پرواز امشب ما نيز با تأخير همراه بود. پيش بينى شده بود كه برخى از زائران بر اثر بيمارى آنفلوآنزا زودتر برگردند كه اين موضوع باعث شد سفر گروهى از زائران در مدينه كوتاه تر شود و اين مسئله موجب دلخورى هايى شد و دوره سفر برخى از حج گزاران نيز بلندتر شد. اميدوارم زحمات همه مجريان حج با فضل و عنايت خداوند پذيرفته شود.
حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر جانشين نماينده ولى فقيه، با گروه فرستاده صدا و سيما به حج ديدار و گفت وگو كرد. در اين ديدار و گفت وگو كه در فضايى صميمى برگزار شد، نخست آقاى خزاعى مسئول گروه صدا و سيما در مدينه، گزارش
ص: 85
كوتاهى از عملكرد اين گروه عرضه كرد و گفت: به رغم اينكه شمار حج گزاران ثابت مانده، توليدات امسال صدا و سيما در حج از رشد مناسبى برخوردار شد.
آقاى خزاعى افزود: 73 برنامه توليدى، هشتصد گزارش راديويى، 1500 دقيقه تصاوير ضبط شده، 350 گزارش مكتوب و دو برنامه توليدى «روضه رضوان» و «طواف دل» كه از برنامه هاى پرمخاطب اند، در اين مدت توليد شد و افزون بر اينها، همه آيين هاى دعاهاى كميل، همايش ها و آيين برائت از مشركان ضبط و پخش شدند.
فرزاد جمشيدى، مجرى توانمند برنامه هاى تلويزيونى و برنامه «طواف دل» و خرمشاهى تهيه كننده برنامه «روضه رضوان» گزارشى از اين برنامه ها و برخى از مشكلات موجود عرضه كردند.
حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر با تشكر از تلاش هاى گروه فرستاده صدا و سيما گفت: رشد كمى و كيفى برنامه هاى صدا و سيما در سنجش با چند سال پيش، مقايسه شدنى نيست و كسى كه با كار توليد برنامه هاى تلويزيونى آشنا باشد، به نيكى مى داند كه با توجه به كارهاى صورت گرفته، تحول مهمى در توليد آثار مرتبط با حج و زيارت روى داده است. وى با اشاره به تأثير بسيار برنامه هاى كيفى صدا و سيما در زمينه حج در مردم گفت: گاهى برنامه اى ده دقيقه اى تأثير شگرفى در مخاطب دارد كه اين تأثيرگذارى با ابزار ديگر امكان پذير نيست. حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر شأن خدمتگزارى را در حج، شأن اولياى خدا دانست و افزود: شايسته است كسانى كه تجربه خوبى در اين سفرها كسب كرده اند، آن را براى انتقال به ديگران مكتوب و ثبت كنند. وى درباره برخى از مشكلات طرح شده در اين نشست نيز گفت: برخى از انتقادات افراد درباره روند توليدات حج در صدا و سيما، پيامد بى توجهى و ناآشنا بودن به كار است و خوب است پس از موسم حج تمتع، جلسه اى با حضور دو طرف تشكيل و كارهاى سامان يافته گزارش شود تا اين ابهام ها از ميان بروند و اهميت كارها نمايان شود.
ص: 86
نخستين نشست شوراى هماهنگى بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه برگزار شد. مسئولان در اين نشست مقدمات برگزارى دعاى كميل را بررسى و آرزو كردند كه با همكارى زائران ايرانى سومين دعاى كميل مدينه با شكوه و با نظم ويژه اى برگزار شود. مسعود مجردى، رئيس ستاد مدينه نيز گزارشى از عمليات ورود حجاج از مكه به مدينه عرضه كرد و گفت: مجريان بخش هاى گوناگون اجرايى از آمادگى خود براى عرضه خدمات به حجاج بيت الله الحرام و زائران حرم نبوى در مدينه بعد برخوردارند. وى افزود: هرگاه مشكل اجرايى گزارش شده، دستور حل سريع آن نيز صادر شده است. رئيس ستاد مدينه گفت: نخستين گروه از زائران «مدينه بعد»، دوشنبه آينده از فرودگاه مدينه به ميهن اسلامى بازخواهند گشت و كار بازگرداندن همه حجاج در شش روز به سرانجام خواهد رسيد.
حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر كه به نمايندگى از آيت الله محمدى رى شهرى سرپرستى حجاج ايرانى را در «مدينه بعد» به عهده داشت، با تشكر از همه مجريان اجرايى و فرهنگى «مدينه بعد» گفت: «با توجه به نظر نماينده ولى فقيه لازم است مسئولان اجرايى و فرهنگى، درباره برنامه هاى گوناگون خود اطلاع رسانى كنند و رضايت حجاج ايرانى خانه خدا را به دست آورند».
شوراى استفتاء، بخشى از بعثه مقام معظم رهبرى در حج است كه با حضور گروهى از استادان و فضلاى حوزه علميه، به پرسش هاى فقهى زائران در موسم حج پاسخ
ص: 87
مى دهد. شماره تلفن هر يك از اعضاى اين شورا در آيين حج سى ام، در نشريه «زائر» به آگاهى زائران رسيد تا آنان بتوانند براى مسائل شرعى خود در هر ساعت از شبانه روز پاسخ يابند. خوش بختانه روحانيان كاروان ها و زائران، اين كار را كه از رفت و آمد به بعثه رهبرى مى كاست، بسيار پسنديدند. معاونت آموزش و تحقيقات همچنين نشانى و شماره تلفن بعثه هاى مراجع عظام تقليد را نيز در هتل هاى زائران نصب كرد تا مقلّدان آنان نيز به پاسخ مسائل شرعى خود دست يابند.
حجت الاسلام و المسلمين، محمدحسين فلاح زاده كه بيش از دو دهه در آيين حج شركت كرده و با فتاواى فقهاى بزرگ از گذشته تا كنون درباره مسائل حج آشنا شده، فهرست مهم ترين پرسش هاى زائران را در مدينه و مكه چنين عرضه كرده است:
نيابت افرادى كه معذورند؛ مانند كسى كه نمازش صحيح نيست و به نيابت از ديگرى آمده است؛
نيابت افرادى كه با فيش ميّت به حج آمده اند و خودشان مستطيعند يا شبهه استطاعت دارد.
شك در طواف؛
نقص و اضافه و خلل در طواف، مثل هُل خوردن و برگشتن شانه از مدار كعبه؛
بيرون رفتن از مكه (اختيارى مانند خدَمه كه بايد به عرفات و منا بروند يا غير اختيارى مانند اينكه ماشين از منا بگذرد)؛
آيا جبل النور، جبل ثور و منا از مكه بيرونند؛
مشكلات بانوان مانند قرص خوردن براى جلوگيرى از حيض و ديگر مسائل دوران قعود؛
ص: 88
تمام يا شكسته بودن نماز در عرفات، مشعر و منا؛
شك در شمار ريگ هاى جمره در رمى؛
نيابت در رمى؛ مانند كسانى كه هنگام انبوهى جمعيت بدان جا رفته و به ديگرى نيابت داده، اما بعد دريافته اند كه وقت خلوتى نيز وجود داشته است؛
شك در اشواط طواف و خلل در طواف و سعى در عمره تمتع؛
به جاى آوردن عمره مفرده پس از اعمال حج براى كسانى كه عمره تمتع را در ذى الحجه گزارده اند.
در سال 88، 51 كتاب در اين مركز به چاپ رسيده و سيزده كتاب در دست چاپ و 68 كتاب در روند سامان دهى قرار گرفته است. 166 طرح پژوهشى در گردونه انعقاد قرارداد يا تهيه و بررسى طرح نامه جاى گرفته اند كه شمار آنها در قالب بخش هاى گوناگون بدين شرح است:
گروه كودك و نوجوان، هجده جلد؛
گروه ترجمه، 21 جلد؛
گروه كلام و معارف،
ص: 89
گروه تاريخ و سيره، 33 جلد؛
گروه سياسى و اجتماعى، قرارداد درباره تأليف دو جلد كتاب و هفت طرح در دست بررسى و ارزيابى؛
گروه اخلاق و اسرار، 48 جلد؛
نشريات (فصل نامه ها)، هفت شماره؛
سيزده تفاهم نامه و توافق نامه با مراكز آموزشى- پژوهشى و نهادها.
ص: 90
برگزارى آيين دعاى كميل در دو هفته؛
برگزارى يك نشست با نماينده ولى فقيه با كارگزاران حج؛
برگزارى چهارده نشست درباره مناسك حج؛
برگزارى 36 نشست عمومى با زائران در هتل ها؛
برگزارى شش نشست هم انديشى با روحانيان در قصرالدخيل؛
برگزارى چهارده نشست علمى صبح گاهى با مديريت اهل سنت؛
برگزارى پانزده نشست با حضور رابطان مدينه.
جداسازى و دسته بندى 48 بسته كتاب اهدايى، قرآن كريم، مفاتيح الجنان، ادعيه، آداب الحرمين، مناسك حج و ...؛
رفع مشكلات فنى رايانه ها؛
گشايش كتابخانه پس از عمره تمتع (21/ 8/ 88) تا هنگام حركت براى اجراى مناسك حج (3/ 9/ 88)؛
عرضه كتاب ها در دو بخش چاپى و ديجيتالى به زبان هاى فارسى، عربى، انگليسى، فرانسوى و اردو و گردش آنها در چارچوب مطالعه، امانت و اهدا؛
سامان دهى لوح هاى فشرده بانك نرم افزارهاى اسلامى؛
مشاوره و راهنمايى سخنرانان و مداحان.
گفتنى است بر پايه دستور معاونت محترم آموزش و پژوهش، بخشى از كتاب ها در بخش امور بين الملل، امور روحانيان و شوراى استفتائات بعثه پخش شد.
ص: 91
امانت كتاب به كاركنان بعثه (67 نفر)، زائران ايرانى (150 نفر)، روحانيان، معين ها و معينه هاى كاروان ها (86 نفر)؛
اهداى كتاب به زائران غير ايرانى (110 نفر) و زائران ايرانى مقيم كشورهاى خارجى مانند استراليا، امريكا، ايتاليا، كانادا (چهارده نفر)؛
ص: 92
عرضه خدمات رايانه اى به 65 نفر.
گفتنى است زائران غير ايرانى از كشورهاى پاكستان، افغانستان، عراق، عربستان، اردن، اندونزى، آذربايجان، نيجريه، ساحل عاج، هندوستان و لبنان در آيين حج شركت كردند.
كتاب ها بر پايه موضوع ها فهرست نويسى شود و رمزينه (باركد) داشته باشد تا جست وجوى آنها آسان تر گردد؛
مُهر ويژه اى براى درج بر كتاب ها فراهم آيد تا مشكل گم شدن يا جابه جايى آنها از ميان برود؛
برنامه هاى نرم افزارى و لوح هاى فشرده، در بخش هاى ويژه حافظه رايانه ذخيره و فهرستى از آنها براى استفاده آسان كاربران فراهم شود؛
نسخه هاى كتاب هاى كم شمار افزايش يابد؛
شمار كتاب هايى مانند قرآن، مفاتيح، رساله و مناسك حج حضرت امام و مقام معظم رهبرى، افزايش يابد؛
به انگيزه پاسخ گويى بهتر به زائران، سخت افزار رايانه ها بهينه شوند؛
جايگاه جغرافيايى كتابخانه گسترده تر شود؛
درباره امكانات و خدمات كتابخانه اطلاع رسانى شود.
ص: 93
فراهم آوردن چهار صفحه ميانى نشريه «زائر»؛
برگزارى نشست هماهنگى با معاون محترم اجرايى و گروه چاپ نشريه «زائر»؛
برگزارى نشست هماهنگى با مدير محترم اهل سنت درباره نشريه «زائر» اهل سنت؛
انتشار ويژه نامه تمتع؛
هماهنگى با سازمان حج و زيارت براى تهيه و توزيع نشريه حاجى سلام و پخش آن در پايان موسم حج هنگام بازگشت زائران؛
برگزارى نشست هماهنگى با معاون امور بين الملل براى تهيه نشريه «زائر» ويژه ايرانيان؛
برگزارى نشست هماهنگى براى تقويت پايگاه اينترنتى حج؛
تعيين و معرفى كارشناس مجرب فنى براى سامان دهى نشريات و پايگاه اينترنتى حج؛
تشكيل ستاد خبرى با حضور افراد مجرب؛
تهيه تفاهم نامه همكارى با رسانه هايى كه در حج شركت كردند؛
هماهنگى براى گزينش و معرفى خبرنگاران رسانه ها؛
برگزارى نشست هماهنگى با گروه خبرى صدا و سيما؛
هماهنگى براى حضور خبرنگاران در نشست ويژه صدا و سيما با نماينده ولى فقيه؛
هماهنگى با رئيس محترم هيئت پزشكى براى تهيه ويژه نامه آنفلوآنزاىِ «آ»؛
معرفى سه تن از استادان و كارشناسان حوزه ارتباطات براى همكارى با معاونت «مبنا»؛
هماهنگى براى افزايش خبرهاى توليدى پايگاه اينترنتى؛
فرستادن اخبار توليدى به رسانه ها و پى گيرى براى انتشار آنها در مطبوعات؛
ص: 94
فرستادن كارت هاى شناسايى براى تأييد معاونت ها.
گفتنى است با بررسى فراوان درباره برپايى سامانه پيام كوتاه در مديريت ارتباطات و اطلاع رسانى، شركت توان مندى براى اين كار گزينش و قراردادى در اين زمينه بسته شد.
و) واحد نظارت و ارزيابى
ابلاغ آيين نامه ها و سياست ها به واحدهاى گوناگون درباره برگزارى دعاى كميل، آيين برائت از مشركان و ...)؛
نظارت محتوايى بر فعاليت هاى عوامل و ارزيابى عملكرد آنها؛
نظارت بر شعرها و مرثيه ها مداحان در مناسبت هاى گوناگون؛
فراهم كردن متن هاى آغازين و پايانى آيين هاى دعاى كميل، ندبه، مراسم برائت از مشركان، دعاى عرفه و ...؛
فراهم كردن قطع نامه پايانى آيين برائت از مشركان و شعارهاى آن؛
تأمين منابع محتوايى تبليغات فرهنگى بعثه (شبكه اى از آيات، روايات، متون ادبى، سخنان بزرگان درباره حج و انتظار براى مجريان و تراكت هاى تبليغاتى)؛
ارزيابى عملكرد عوامل فرهنگى از ديد كيفى (فعاليت، اثرگذارى، تعاملات) با نگاه فرآيندى؛
پاسخ گويى به واحدهاى نظارتى و ارزيابى بعثه؛
ص: 95
تهيه و تنظيم گزارش توصيفى، آمارى و تصويرى از عملكرد امور فرهنگى تبليغى.
ز) واحد دفتر و ارتباطات
برگزارى هفت نشست پيش از موسم حج در ايران براى هم انديشى، تعامل و بازخوانى شرح وظايف مجريان؛
بررسى و پاسخ گويى به درخواست هاى معاونت ها و مديريت ها از امور فرهنگى تبليغى؛
ص: 96
پى گيرى پيش از 35 درخواست فرهنگى- تبليغى كاروان هاى بيرون از بعثه؛
شركت در بيش از پنجاه نشست داخلى در ايران و موسم حج با عنوان دبير؛
پى گيرى مصوبه هاى نشست ها و اطلاع رسانى درباره مصوبات اجرا نشده؛
پى گيرى كارهاى مرتبط با فرستادن اعضاى گروه؛
پاسخ گويى حضورى و تلفنى به بيش از 270 نفر از اعضاى معاونت ها و كاروان ها؛
پخش نشريه «زائر» در واحدهاى گوناگون بعثه و ستاد.
ح) واحد تبليغات و توليدات هنرى
طراحى و ساخت جايگاه هاى ويژه برگزارى آيين رسمى بعثه مقام معظم رهبرى با استفاده از نمادها و حجم هاى متناسب با موقعيت جلسات مكه مكرمه و مدينه منوره؛
طراحى و ساخت نمادهاى حجمى ايستاده به انگيزه فضاسازى طبقات محل استقرار بخش ادارى بعثه و ستاد؛
طراحى و ساخت پرده هاى نيمه حجمى با محتواى حج و انتظار و پرده هاى خوش آمدگويى به مسئولان و زائران؛
طراحى و ساخت پرده هايى براى اطلاع رسانى، ارشاد و ويژه نشريه «زائر»؛
آماده سازى جايگاه همايش ها در محل تالار اجتماعات و تبليغات محيطى؛
عرضه خدمات تبليغى به واحدها و نهادهاى وابسته به بعثه مقام معظم رهبرى در زمينه آماده سازى و ساخت و توليد؛
اجراى كارهاى تبليغى بعثه، نصب پلاكارد، تراكت، بنر و روزنامه «زائر» در ساختمان بعثه و جايگاه همايش ها در مدينه و مكه در مناسبت هاى گوناگون؛
پخش كالاهاى تبليغاتى در منطقه هاى سه گانه مدينه و نُه گانه مكه؛
طراحى و ساخت جايگاه هاى سيار براى برگزارى آيين عرفات و منا و عيد قربان؛
ص: 97
سامان دهى شعارهاى آيين برائت از مشركان در قالب آويز به زبان هاى انگليسى، عربى، فارسى و تركى و پخش آنها ميان كاروان ها؛
طراحى و تبليغات همايش هاى مكه و مدينه؛
بازسازى كارهاى هنرى سال گذشته و بهره گيرى مناسب از آنها؛
پخش كتاب هاى دعا (كميل، ندبه و عرفه)؛
طراحى و نصب بنرهاى پشت صحنه همايش ها.
ط) واحد قاريان
تنظيم جدول برنامه تلاوت قاريان در همايش هاى بعثه و كاروان ها؛
هماهنگى با قارى براى اجرا در آيين هاى كاروان هاى ايرانى و غير ايرانى؛
برپايى حلقه هاى قرآنى در مسجد النبى؛
برگزارى محفل هاى «انس با قرآن» در مسجد الحرام؛
اجراى تلاوت در كاروان هاى غير ايرانى و همايش ها؛
گزينش آيات مناسب براى هر نشست با توجه به وضع مكان و زمان؛
اجراى تلاوت و گفتن اذان پيش از نماز ظهر و مغرب در مسجد شيعيان مدينه و هتل «دار هادى»؛
برگزارى نشست هاى «انس با قرآن» در مكه و مدينه با حضور كاروان هاى ايرانى و غير ايرانى و اجراى تلاوت، برنامه حفظ قرآن و ابتهال؛
تنظيم جدول اجراى گروه هم خوانى در همايش ها؛
هم خوانى در مكان هاى مذهبى مانند غار حراء و كوه احد.
ى) واحد مراسم و جلسات
فراهم آوردن فهرست جامع و جدول زمان بندى همايش ها و نشست هاى بعثه مقام معظم رهبرى بر پايه اطلاعات معاونت ها و مديريت هاى بعثه در مدينه منوره و مكه مكرمه؛
ص: 98
سامان دهى برنامه خواهران مبلغه و هماهنگى با بخش هاى گوناگون براى فرستادن آنان؛
فراهم آوردن جدول زمانى برنامه هاى دعاى كميل، ندبه، عرفه و آل ياسين؛
فراهم آوردن جدول جلسات آموزش مناسك عمره تمتع و حج تمتع در مدينه و مكه؛
فراهم آوردن جدول جلسات انس و معرفت در كاروان ها؛
فراهم آوردن گروه مداحان و مجريان با تجربه و موفق و بهره گيرى از آنان در برنامه ها و همايش هاى بعثه مقام معظم رهبرى و كاروان ها؛
گزينش شعرها شايسته براى اجرا در مناسبت هاى گوناگون؛
برگزارى نشست هاى هماهنگى مداحان؛
هماهنگى با معاونت آموزش و پژوهش و امور روحانيان براى گزينش سخنران؛
هماهنگى با مداحان براى حضور در كاروان هاى ايرانيان مقيم خارج و مداحى تركى براى ميهمانان معاونت بين الملل و كاروان هاى آذرى زبان؛
هماهنگى با معاونت اجرايى براى تأمين صوت، فيلم بردارى، صحنه آرايى و انتقال عوامل اجرايى مراسم در بخش هاى گوناگون داخل و خارج بعثه؛
سامان دهى اطلاع رسانى و تبليغات محيطى بعثه و هتل ها درباره مناسبت ها و برگزارى جلسات و آيين ها؛
هماهنگى با مسئولان منطقه هاى مكه و مدينه و مديران هتل ها براى برگزارى نشست ها؛
ارزشيابى آيين هاى برگزار شده پس از برگزارى نشست هاى هماهنگى ميان واحدهاى گوناگون امور فرهنگى- تبليغى؛
پى گيرى و برآوردن نيازهاى اجرايى و نيروى انسانى آيين هاى درخواستى معاونت ها و مديريت ها و كاروان ها؛
ص: 99
برگزارى نشست هاى گوناگون براى توجيه همكاران در برنامه هاى ويژه مانند آيين دعاى كميل كنار قبرستان بقيع، آيين برائت از مشركان و دعاى عرفه در عرفات.
ك) واحد پشتيبانى
دريافت كالاهاى درخواستى از معاونت اجرايى و سپردن آنها به ديگر واحدها؛
خدمت رسانى براى آمد و شد افراد در روند اجراى آيين ها؛
ص: 100
پى گيرى و برآوردن امكانات واحدهاى گوناگون.
اعلام نام روحانيان و خانم هاى معينه و آقايان مُعين داراى شروط اعزام به كاروان هاى حج 88، بر پايه مقررات و تعيين فرصت زمانى مشخص براى اعلام آمادگى آنان؛
تعيين مواد و متون آموزشى براى اجراى دوره آموزش تكميلى به روحانيان، معين و معينه هاى فرستاده (اسفندماه 1387)؛
تنظيم برنامه زمان بندى و طراحى فرايند اجراى دوره آموزش تكميلى از تهيه متون و منابع و ارسال آنها براى روحانيان و معين و معينه ها و تدوين پرسش هاى آزمون تا تشكيل «كميته طراحى سؤالات»،
برنامه ريزى براى برگزارى همايش هاى منطقه اى روحانيان و تعيين اولويت ها و سياست ها در اين باره؛
برگزارى نشست توجيهى براى مسئولان دفترهاى نمايندگى بعثه در منطقه ها درباره مسائلى مانند فرستادن روحانيان، برگزارى همايش ها و ...؛
برگزارى نشست آموزشى- توجيهى ويژه كاركنان دفترهاى امور روحانيان در
ص: 101
منطقه ها درباره سامانه حج 88؛
اجراى هفتاد درصد برنامه هاى آيين حج 88 در پايگاه اينترنتى جديد معاونت؛
تعيين رابطان حج تمتع و برگزارى نشست هاى توجيهى براى آنان؛
تعيين موضوع همايش منطقه ها بر پايه نظرخواهى از آنها و تعيين سخنرانان و اعزام آنان؛
برگزارى پنج همايش منطقه اى در فارس، اصفهان، تهران، قم و مشهد؛
تهيه و تدوين و چاپ منتخب مناسك حج براى آموزش تكميلى؛
تهيه و تدوين و نشر دفترچه راهنماى روحانيان، معين و معينه ها؛
ارسال پنج عنوان كتاب براى 1050 تن از روحانيان، معين و معينه ها (تيرماه 88)؛
تهيه راهنماى استانداردسازى پرسش هاى چهارگزينه اى براى طراحى سؤالات آموزش تكميلى با برگزارى سه نشست تخصصى با اساتيد و صاحب نظران در اين باره؛
طراحى سؤالات در كميته هاى علمى- تخصصى بر پايه الگو (استانداردهاى) تعريف شده و بازنگرى و ويرايش و انتخاب سؤالات از مجموعه سؤالات طراحى شده در كميته آزمون؛
تهيه و تدوين و نشر سه دفترچه سؤالات آزمون مركب از دو دفترچه 160 سؤالى و يك دفترچه 220 سؤالى و ارسال دفترچه آزمون براى روحانيان، معين و معينه ها (نيمه دوم شهريورماه)؛
نام نويسى داوطلبان شركت در آزمون الكترونيك و ارسال دفترچه آزمون ويژه با 220 سؤال؛
برگزارى آزمون الكترونيكى و غيرحضورى براى 772 نفر؛
دريافت پاسخ نامه ها و تصحيح و ثبت نمرات و تعيين نفرات برتر؛
برگزارى همايش سراسرى روحانيان و تحويل دفترچه مراقبت اعمال و سه عنوان كتاب تهيه شده و گزيده مناسك و نشريه به شركت كنندگان؛
ص: 102
تهيه و تدوين و نشر كتاب آزموده شماره 11 با موضوع تجربه هاى روحانيان در حج 87؛
دريافت كتاب ها و لوح هاى فشرده توليد شده در معاونت آموزش و پژوهش و بهره گيرى از آنها در آموزش ها و تحويل تعدادى از آنها به روحانيان؛
برگزارى دو نشست درباره احكام و مناسك ويژه معينه ها در تهران و قم براى همه معينه هاى حج تمتع 88؛
دريافت و ارسال سه لوح فشرده و سه عنوان كتاب از معاونت آموزش و پژوهش براى روحانيان، معين و معينه ها؛
تهيه و تدوين ويژه نامه حج براى روحانيان در كاروان ها به انگيزه روزآمد كردن اطلاعات به ويژه با روى كرد شعار حج 88 (حج و انتظار)؛
پاس داشت ديدگاه هاى برتر درباره آموزش تكميلى حج 88؛
بازنگرى وظايف فرهنگى، تبليغى كاروان و اصلاح وظائف تفصيلى كارهاى روحانى، معين و معينه؛
بازنگرى دفتر «كنترل اعمال» و اصلاح آن با توجه به سال اصلاح الگوى مصرف.
معاون امور روحانيان بعثه همراه با گروهى از مسئولان اين معاونت، در آستانه هنگامه فرستادن حجاج ايرانى به حج تمتع، با مراجع عظام تقليد ديدار و گفت وگو كردند. حضرت آيت الله مكارم شيرازى در اين ديدار به تشديد تحركات فكرى و فرهنگى وهابيان در جهان اسلام اشاره كرد و گفت: بايد براى مقابله با اين شبهه افكنى ها، روحانيان كاروان هاى حج و عمره از جهت علمى ارتقا يابند و براى هر شبهه اى، پاسخ مستدل و قوى عرضه كنند. وى با تأكيد بر روش تهاجمى در برابر شبهه افكنى ها افزود: بايد در كنار دفاع از تشيع، از روش تهاجم نيز استفاده كنيم. خود
ص: 103
من هم در اين زمينه كارهايى انجام داده ام كه تهيه جزوات مختلف پاسخ گويى به شبهات و طرح برخى سؤالات كليدى از آنهاست. حضرت آيت الله مكارم شيرازى، دانستن زبان عربى را براى موفقيت روحانيان كاروان ها در كار تبليغ ناگزير دانست و گفت: افزون بر زبان عربى، برخى از آموزش هاى مرتبط با وظايف روحانيان در كاروان ها، تأثيرگذارى روحانيان را تا افزايش خواهد داد.
همچنين حضرت آيت الله نورى همدانى در ديدار شمارى از مسئولان معاونت امور روحانيان بعثه با اشاره به اهميت فعاليت روحانيان كاروان هاى حج و عمره گفت: روحانيان كاروان ها بايد با سرمايه علمى، آگاهى و بصيرت وارد عرصه خدمت رسانى به زائران شوند و افزون بر بالا بردن سطح علمى خود، اصول اخلاقى را در برخورد با زائر فراموش نكنند. وى از كوشش ها و فعاليت هاى همه روحانيان كاروان هاى حج و عمره سپاسگزارى كرد.
حضرت آيت الله صافى گلپايگانى نيز آموزش و اطلاع رسانى را درباره آخرين فتاوا و نظرات مراجع عظام تقليد ضرورى دانست و بر تبليغات برنامه ريزى شده مخالفان تأكيد كرد و خواستار برنامه ريزى منظم براى پاسخ گويى به اين شبهات شد و افزود: وقت آن رسيده است كه در حوزه علميه قم مؤسسه اى تخصصى براى شناسايى شبهات وهابيت و پاسخ گويى دقيق و سريع به آنها ايجاد شود. روحانيان كاروان ها بايد با بصيرت و آگاهى و با استفاده از سرمايه علمى وارد عمل شوند. همچنين رعايت اخلاق و برخورد متناسب با نيازهاى مخاطبان، از ديگر كارهاى روحانيان كاروان هاست.
اين مرجع تقليد با اشاره به اهميت مسئله حجاب گفت: لازم است حجاج و زائران ايرانى در كشورهاى گوناگون اسلامى بيش از پيش به مسئله حجاب توجه كنند؛ زيرا خواهران ما نمايندگان تشيّع به شمار مى روند. بر پايه گزارش هاى موجود، وضع حجاب در چند سال اخير بهتر شده است، اما اين كافى نيست.
ص: 104
مسئولان معاونت امور روحانيان بعثه مقام معظم رهبرى همچنين با حجت الاسلام و المسلمين شهرستانى، نماينده آيت الله سيستانى در ايران ديدار و گفت وگو كردند و حجت الاسلام و المسلمين نواب، معاون امور روحانيان بعثه در اين ديدارها با شرحى درباره عملكرد اين معاونت، از نوآورى هاى اين معاونت در عرضه خدمات آموزشى به روحانيان كاروان ها خبر داد.
حجت الاسلام و المسلمين سيد عبدالفتاح نواب، معاون امور روحانيان بعثه از فرستادن 772 روحانى همراه با كاروان هاى زائران ايرانى داخل و خارج از كشور به حج 88 خبر داد و با اشاره به سفر زائران «مدينه قبل» افزود: 352 كاروان از زائران ايرانى پيش از آغاز مناسك حج به مدينه مى آيند و 99 كاروان نيز «مدينه بعد» خواهند بود كه با هر يك از اين كاروان ها يك روحانى فرستاده شده است. افزون بر اين 22 كاروان نيز از خارج از كشور به عربستان فرستاده مى شوند كه آنان را نيز روحانيان همراهى مى كنند. همچنين اين معاونت، روحانيانى براى اعضاى هيئت پزشكى، كاركنان آشپزخانه ها و ذابحان در نظر گرفته است. وى هدف تشكيل معاونت امور روحانيان را در سازمان حج و زيارت، راهنمايى زائران دانست و گفت: اين معاونت در هر سال كمابيش بيست هزار كاروان را به عربستان، عراق و سوريه مى فرستد كه با هر كاروان يك روحانى همراه است.
معاون امور روحانيان بعثه به نظارت بر عملكرد روحانيان اشاره كرد و افزود: عملكرد روحانيان كاروان ها در محورهاى گوناگون هر سال بررسى مى شود و چنانچه روحانى بر اثر ناتوانى جسمى كارايى نداشته باشد، از او در قالب مشاور بهره خواهيم گرفت. وى با اشاره به اختلاف ميان روحانيان و مديران كاروان ها گفت: براى رفع اين مشكل شرح وظايف آنان را مشخص كرده ايم تا در كار يكديگر دخالت نكنند.
ص: 105
رابطان فعال در معاونت امور روحانيان كه عهده دار بازرسى و ارزيابى فعاليت روحانيان در كاروان هاى حج به شمار مى روند، با نماينده رهبرى ديدار كردند. حجت الاسلام والمسلمين نواب، معاون امور روحانيان بعثه، در اين ديدار از فعاليت رابطان براى نظارت بر كار روحانيان كاروان ها گزارش داد. به گفته وى دوازده رابط به مدينه و چهار نفر به مكه فرستاده شده اند و بنابراين، شانزده رابط در مكه معظمه اين مسئوليت را بر عهده خواهند داشت. آقاى نواب از گزارش روزانه رابطان در چهار بخش «فرهنگى»، «معنوى»، «امور روحانيان» و «امور اجرايى» و از راه اندازى نمايندگى بعثه رهبرى در نقاط مختلف مدينه و مكه خبر داد.
دو تن از مسئولان مناطق سه گانه مدينه منوره نيز با سپاسگزارى از اين كار فوائد زير را براى آن برشمردند:
حضور نمايندگانى از بعثه مقام معظم رهبرى در ميان زائران به انگيزه ارتباط بيشتر با آنان؛
دسترس آسان مديران و روحانيان كاروان ها و زائران به نمايندگى؛
آشنا شدن زائران مراجعه كننده به نمايندگى ها با فعاليت هاى بعثه.
سرپرست حجاج ايرانى نيز با پشتيبانى از اين كار يادآور شد كه رفتن به مناطق سبب قطع ارتباط روحانيان كاروان ها با بعثه رهبر معظم انقلاب نشود. برخى از رابطان نيز به نمايندگى از زائران، براى برگزارى نيكوى آيين دعاى كميل در كنار حرم نبوى و قبرستان بقيع از مسئولان بعثه سپاسگزارى كردند. آقاى رى شهرى برگزارى آيين دعا را در مدينه منوره، از عنايات حضرت زهرا (س) دانست و گفت: هر چند اين كار به ظاهر برگزارى دعاست، با توجه به وضع اين سرزمين و سخت گيرى هايى كه صورت مى گيرد و اتهامات ناروايى كه به شيعيان مى زنند، برگزارى اين دعا با درون مايه بسيار عالى و با حضور ده ها
ص: 106
هزار زائر، بدون اينكه بدخواهان بتوانند كوچك ترين اشكالى به كلمه اى از اين دعا بگيرند، بسيار مهم است و عظمت تشيع را در اين سرزمين نمايان مى كند.
دريافت و ثبت برگه اعلام ورود روحانيان، معين و معينه هاى كاروان ثبت اطلاعات آنان در رايانه و عرضه برگه هاى ارزيابى به رابطان؛
برگزارى نشست هاى روزانه رابطان «مدينه قبل» از 14/ 8/ 1388 تا 27/ 8/ 88؛
تنظيم صورت جلسات رابطان و عرضه آنها به صورت روزانه به نماينده محترم ولى فقيه؛
برگزارى سه گردهم آيى و هم انديشى روحانيان و معين ها با موضوعات «تبليغات در كاروان ها»، «شيوه هاى مصون سازى زائران در برابر تبليغات وهابيون» و «راه هاى كاهش اضطراب در زائران» از سيزدهم تا هجدهم آبان؛
برگزارى نشست هاى روزانه هم انديشى از 19/ 8/ 88 در دفترهاى منطقه اى بعثه؛
برگزارى زيارت و بازديد از اماكن مذهبى و تاريخى در مدينه منوره از دهم تا بيستم آبان براى شانزده گروه از روحانيان، معين و معينه ها و اعضاى ستاد و بعثه و ستاد پزشكى روحانيان اهل سنت و دانش آموختگان كاروان ها؛
برگزارى نشست هاى پرسش و پاسخ درباره مناسك از دوازدهم تا بيستم آبان با حضور روحانيان و معين ها و حجج اسلام آقايان رضايى و مؤمن و ده ها تن از روحانيان و معين ها؛
برگزارى همايش معينه ها (دو نشست با حضور معينه ها به انگيزه هماهنگى فعاليت ها و انتظامات دعاى كميل)؛
برگزارى 68 سخنرانى براى خانم هاى زائران در كاروان با اولويت كاروان هاى
ص: 107
بدون معينه با حضور خواهران مبلغ واحد خواهران معاونت امور روحانيان؛
عرضه سيم كارت به همه روحانيان، معين و معينه ها به انگيزه آسان سازى ارتباط رابطان و بعثه با آنان؛
پاسخ گويى به روحانيان، معين و معينه ها در مدينه؛
آوردن روحانيان جايگزين براى كاروان هايى كه روحانيان آنان به مشكل يا آسيبى دچار شدند؛
برگزارى نشست هاى پاسخ به پرسش ها در مناطق؛
اداره كاروان هاى فرستاده به مناطق براى بازديد از اماكن زيارتى و تاريخى؛
اداره دفتر نمايندگى بعثه در مناطق مدينه منوره به همت روحانيان ذخيره.
همايش روحانيان به همت معاونت امور روحانيان بعثه، در مكه مكرمه برگزار شد. حجت الاسلام و المسلمين نواب با اشاره به حساس بودن وضع حج 88 از روحانيان خواست كه در نظارت بر اعمال و مناسك حجاج و حضور در مسجدالحرام و مسجدالنبى و رفتار حاجيان ايرانى هوشيار باشند تا مشكلى در خدمت گزارى به آنان پيش نيايد. معاون امور روحانيان بعثه بر تبليغ چهره به چهره روحانيان كاروان ها تأكيد كرد و در پاسخ به پرسش هاى روحانيان كاروان ها درباره برگزارى نماز جماعت در هتل هاى كاروان هاى زائران گفت: بر پايه فتواى امام خمينى اين كار ممنوع است و در پاسخ به پرسش از بازديد زائران از غارهاى حرا و ثور و منا افزود: كارشناسان، آنها را جزئى از مكه دانسته اند و بردن زائران بدان جا بعد از اجراى مناسك عمره تمتع مانعى ندارد، اما به هر روى بايد به نظرات مراجع عظام در اين باره توجه كرد.
حجت الاسلام و المسلمين مهدوى نيز در اين گردهم آيى بزرگ، از تحولات پيش آمده در معاونت بين الملل بعثه مانند ديگر بخش هاى آن خبر داد و انتقال پيام
ص: 108
اسلام را به زائران غير ايرانى بيت الله الحرام، رسالت اين معاونت خواند. وى با اشاره به وجود انگيزه كافى در روحانيان محترم براى ارشاد و راهنمايى زائران، از آنان درخواست كرد در صورت ايجاد ارتباط با زائران غير ايرانى گزارش آن را به اين معاونت بفرستند.
آقاى مهدوى فعاليت فرهنگى افراد تحصيل كرده كاروان ها را تنها بر پايه سياست بعثه و با نظارت روحانيان كاروان ها مجاز دانست.
حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر نيز در اين همايش به شرح بخشى از فعاليت هاى آموزشى، تحقيقاتى و فرهنگى معاونت معاونت آموزش و پژوهش پرداخت و از حذف برخى از كارهاى ناسودمند و جايگزين كردن كارهاى ماندگار و نافع خبر داد و گفت: طراحى و تدوين لوح فشره كتاب ها، لوح فشرده «مسافر قبله» براى آموزش سمعى- بصرى زائران، لوح فشرده «بيراهه» براى پاسخ گويى به شبهات مطرح شده، لوح فشرده «كتابخانه ديجيتالى»، لوح فشرده «نرم افزار تلفن همراه» و لوح فشرده «تجربيات گذشته» و لوح فشرده «الگوها» براى استفاده در كارهاى تبليغى، شمارى از كارهاى اين معاونت است.
معاون آموزش و پژوهش بعثه، همچنين به چاپ قرآن چهار رنگ و زيبا در قطع رقعى (صد هزار نسخه)، گل چين احاديث با ترجمه فارسى، كلمات امام خمينى و رهبرى و نگارش آنها به صورت بَنر به انگيزه ايجاد فضاى معنوى و تبليغى در هتل ها و انتقال مفاهيم ارزش مند به ذهن زائران اشاره كرد و از برپايى گروه ارشاد در كاروان ها براى كمك به روحانيان سخن گفت.
حجت الاسلام و المسلمين عرب، چهارمين سخنران اين نشست در گزارش كوتاهى از فعاليت مديريت هاى برنامه ريزى، ارزشيابى، نظارت و بازرسى در معاونت «مبنا»، از كسب رتبه برتر روحانيان كاروان ها در مدينه و مكه در نظرسنجى ها بر پايه گزارش بازرسان اين معاونت خبر داد و از روحانيان كاروان ها در اين باره سپاسگزارى كرد.
ص: 109
وى با عرضه آمار نظرسنجى ها در زمينه هاى گوناگون مانند رعايت شئون روحانيت، مردم دارى و حسن معاشرت، ميزان موفقيت، تعليم احكام و مناسك، تسلط در معرفى مكان ها، همراهى با زائران و نفوذ معنوى، نتيجه هاى آمارگيرى را معنادار توصيف كرد و مهم ترين مسئله را توان مندى شايسته و اطلاعات گسترده روحانيان دانست و در پايان خواستار استفاده بهينه از ابزارهاى نو به انگيزه خدمت رسانى بهتر و بيشتر به زائران خانه خدا شد.
آقاى امينيان، معاون سازمان حج و زيارت نيز در توضيح علت كاهش سهميه زائران ايرانى در سال 88 گفت: از تعطيلى كامل تا برقرارى كامل حج، در حوزه هاى مختلف اختلاف نظر بود. سازمان حج براى اعزام حجاج با همه گنجايش خود آمادگى داشت به ويژه كه از نظر مسكن و جهات ديگر هزينه ها صرف شده بود و كاهش آمار به ضرر سازمان بود. سرانجام با دستور رهبرى در هيئت دولت بحث و چنين تصميم گرفته شد كه به انگيزه كاهش ابتلا به بيمارى از سفر افراد سال خورده و بيمار جلوگيرى شود؛ زيرا بيمارى بسيار آسيب زا توصيف مى شد.
وى در دنباله سخنان خود از افزايش سرانه مسكن زوار از چهار متر به پنج متر، كاهش ظرفيت اتاق ها از هشت نفر به پنج نفر، فراهم آوردن امكانات كافى پزشكى براى مقابله با اين بيمارى و اختصاص يك ساختمان و يك اتاق در هر هتل براى بسترى كردن بيماران احتمالى در سال 88 خبر داد.
وى از امتيازات آشپزخانه متمركز در سال هاى اخير نيز سخن گفت و روحانيانى را كه در اين زمينه ابهاماتى دارند، بدان جا فراخواند تا از نزديك درباره روند پخت غذا در اين آشپزخانه آگاه شوند و از آن جا بازديد كنند. وى همچنين از تصميم كشورهاى ديگر براى بهره گيرى از اين تجزيه موفق سازمان حج و زيارت ايران خبر داد. معاون سازمان حج و زيارت به پرسش هاى روحانيان درباره مشكلات حمل و نقل زائران به
ص: 110
مسجدالحرام و افزايش زمان سفر برخى از كاروان ها و تأخير در بازگشت به ايران توضيحاتى عرضه كرد و اين مشكل را به فرودگاه جدّه منسوب دانست.
سه مرحله اصلى در فرآيند مديريت راه بردى تعريف ميشود: برنامهريزى براى آينده و پس از آن اجراى برنامهها، ارزيابى يا ارزشيابى و ضبط و مهار كارهاى صورت گرفته. در مرحله پايانى بايد فاصله ميان برنامهها و آنچه در بيرون رخ داده است، به دقت استخراج و راهكارهايى براى انطباق برنامه ها و كارها عرضه شود تا برنامهها اصلاح شوند يا فرآيند اجرا بهينه گردد. با توجه به اين انديشه راهُ بردى، ساختار حوزه نمايندگى ولى فقيه در امور حج و زيارت تغيير كرد (سال 1386) و در ساختار جديد معاونت برنامهريزى، نظارت و ارزشيابى وظيفه برنامهريزى بعثه و نظارت بر عملكرد بعثه و سازمان حج و زيارت در آن گنجانده شد. اين معاونت با ادغام دفتر ارزشيابى و معاونت نظارت و بازرسى پيشين در يكديگر و افزوده شدن وظيفه برنامه ريزى به فهرست وظايف آنها پاگرفته است.
اين معاونت اكنون چهار مديريت دارد: طرح و برنامه و فن آورى اطلاعات، ارزشيابى، نظارت ويژه و مديريت بازرسى و رسيدگى به شكايات. مهم ترين خدمات هر يك از اين مديريت ها بدين شرح عرضه مى شود:
پى گيرى و كمك به تدوين برنامههاى معاونتها و مديريتهاى بعثه؛
پى گيرى و كمك به تدوين بودجه معاونتها و مديريتهاى بعثه؛
پى گيرى و كمك به تدوين سازمان كار معاونتها و مديريتهاى بعثه؛
پى گيرى و كمك به تدوين برنامهها و نيازمنديهاى فن آورى اطلاعات معاونتها
ص: 111
و مديريتهاى بعثه؛
عرضه خدمات فن آورى اطلاعات به همه معاونتها و مديريتهاى بعثه.
نظارت بر كارهاى اجرايى سازمان حج و زيارت در حوزههاى مسكن، حمل و نقل، تغذيه و تداركات و بهداشت و درمان؛
گردآورى اطلاعات درباره حوزههاى چهارگانه ياد شده پيش از موسم و هنگام برگزارى آن؛
عرضه راه كارهاى اجرايى به انگيزه پشتيبانى از سازمان حج و زيارت؛
اجراى وظايف نظارتى در زمينه مسائل مالى سازمان (حساب رسى).
سركشى، بازديد و بازرسى از كاروانها هنگام برگزارى موسم و شناسايى مشكلات و مسائل اجرايى و فرهنگى زائران؛
انتقال و پى گيرى مسائل اجرايى به سازمان حج و زيارت؛
انتقال و پى گيرى مسائل فرهنگى موجود در كاروان ها به بعثه.
ص: 112
ص: 113
بر پايه گزارش هاى عرضه شده و درون مايه نشست هاى تخصصى و مصاحبههاى فراوان خبرگان در اين زمينه، توجه بيشتر به شناسايى گنجايش گسترده حج، زمينه سازى به انگيزه بهرهمندى زائران از دوره حج گزارى و آمادهسازى زمينه براى بهره مندى از فرصتهاى اين دوره در سطح امت اسلامى به ويژه جمهورى اسلامى ايران به همت مسئولان بعثه مقام معظم رهبرى، موضوعى انكارناشدنى است و اين موضوع با برنامهريزيهاى بهينه بلندمدت و روى كرد مخاطب محورى، توجه به زائران بيت الله الحرام و حرم شريف نبوى و تعامل هدف مند با سازمانهاى همكار به سامان خواهد رسيد.
واحد ارزشيابى كه پيش از 1386 مستقيم با نظارت نماينده محترم ولى فقيه كار مى كرد، اكنون در قالب مديريت به «مبنا» منتقل شده است. اين واحد در ساختار پيشين بعثه، از يك يا دو نفر براى اجراى وظيفه بررسى عملكرد مديران بعثه به صورت قضاوتى و ناسامان مند شكل گرفته بود، اما در ساختار تازه، وظايف آن بدين شرح است:
طراحى ابزارى مناسب براى ارزشيابى عملكرد بعثه؛
ارزشيابى عملكرد معاونتها و مديريتهاى بعثه هنگام برپايى موسم؛
نظارت بر اجراى درست برنامههاى بعثه؛
عرضه گزارش ارزشيابى بعثه همراه با راه كارهاى ويژه؛
ارزشيابى عملكرد مديران و كاركنان.
اين واحد در دوره برگزارى حج سى ام نيز به كمك گروه ارزشيابى پيشين (1387) و با توجه به تأكيد معاون محترم برنامهريزى، نظارت و ارزشيابى بر عدم اعزام تكرارى ارزشيابان، گروه تازه اى از همكاران پيشين بعثه گرد آورد و سرانجام ساختار سازمانى بخش ارزشيابى بعثه مقام معظم رهبرى در موسم حج 1388، در اين چارچوب جاى گرفت:
ص: 114
اين الگو بر اين فرض استوار است كه اهرمهاى فعاليت ورودى سامانه شمرده شده و نتايجى به دنبال آورده است. اين نتايج به درك نيازها و شناسايى انحرافات خواهد انجاميد كه اين امر خود يادگيرى را به دنبال مى آورد. هر يك از حوزههاى نهگانه اين الگو، شاخصها و هر يك از شاخصها متغيرهاى متفاوتى براى سنجش عملكرد دارد.
معاونت برنامهريزى، نظارت و ارزشيابى براى نظارت بر عملكرد سازمان حج و زيارت، ساختار زير را به كار گرفته است:
ص: 115
بازرسان بعثه با توجه به اين سازمان دهى، با حضور روزانه در كاروانهاى مستقر در مدينه منوره و مكه مكرمه، اطلاعات ميدانى را گردآورى ميكردند. اين كار به انگيزه ضبط و مهار رفتار سازمانى صورت مى گرفت. با حضور در كاروانها و شناسايى مشكلات موجود و تلاش فراوان براى حل آنها، تلاش شد كه وضع موجود بهتر شود. از سوى ديگر، با گردآورى اطلاعات ناظران ويژه و ارزشيابان در صحنه اصلى عمليات، امكان انجام تحليلهاى كلان فراهم گردد. به طور كلى هر يك از كاروانها در موسم حج 1388، دست كم سه بار مورد بازرسى قرار گرفت. از طرف ديگر ناظران ويژه با حضور در ستاد و مصاحبه با مسئولان، حضور در جلسات تخصصى و همچنين سركشى به آشپزخانهها، انبارها، درمانگاهها، ايستگاههاى حمل و نقل (درون شهرى و فرودگاهها) و هتلها، طيف ديگرى از اطلاعات را گردآورى ميكردند.
هر چند كاهش كمابيش چهل درصدى زائران و حذف زائران مسن و بيمار و شرايط خاص حج سال جارى بر رضايت مندى زائران تأثير مثبت گذاشته است، اما در مجموع عملكرد متوليان حج زمينه رضايت مندى كمابيش مطلوب زائران را فراهم كرده است. با وجود اينكه برنامههاى راه بردى بلندمدت و ميانمدت براى اداره زائران در حج تدوين و ابلاغ نشده، مديريت متمركز، يك سان بودن خدمات، توجه به رضايت مندى زائران و ...، از مهم ترين سياستهايى بوده است كه مسئولان سازمان حج و زيارت بدانها توجه كرده اند. مهم ترين كارهاى كه سازمان حج و زيارت در موسم حج 1388 بدانها پراخت، چنين گزارش مى شود:
سازماندهى زائران در 494 كاروان؛
برنامهريزى اعزام و اسكان شصت هزار زائر و كارگزار در سرزمين وحى در 52 ساختمان در مدينه منوره و 149 ساختمان در مكه؛
ص: 116
عرضه خدمات پزشكى و بهداشتى به زائران ايرانى به صورت متمركز (به صورت چند بيمارستان در مكه مكرمه و مدينه منوره و مطبهاى پزشكى) و غيرمتمركز (در كاروانها)؛
حمل و نقل و جابه جايى زائران در كشور عربستان (جده به سمت مدينه منوره، مدينه منوره به مكه مكرمه و مكه مكرمه به جده) با همكارى دو شركت حافل و تاسكو. شركت حافل شصت درصد زائران (37800 نفر) و شركت تاسكو، چهل درصد آنان (25200 نفر) را جابه جا كردند؛
به كارگيرى 350 دستگاه اتوبوس از جده به مكه شركت حافل و 150 دستگاه از شركت «تاسكو» و به كارگيرى 1306 دستگاه از مدينه به مكه از شركت هاى تاسكو و 380 دستگاه «قلّاب» براى انتقال بار زائران؛
سازمان دهى زائران در ايام تشريق و عرضه خدمات بهينه به آنان؛
فراهم كردن خدمات تغذيه براى زائران ايرانى با همكارى دو آشپزخانه متمركز در مكه مكرمه و دو آشپزخانه متمركز در مدينه منوره؛
فراهم آوردن تداركات.
بر پايه گزارش نظارت ويژه و بازرسى بعثه، مهم ترين توان مندى هاى عملكردى سازمان بدين شرح است:
پيش بينى براى شكستن انحصار، رعايت تشريفات انعقاد قراردادها و پيشبينى ضمانت اجرا در قراردادها؛
دادن قراردادها و چك ليست به مجريان؛
ايجاد سامانه رايانه اى برخط (on line)
براى ضبط و مهار وظايف به همت شركت بيمه و هيئت پزشكى ضرورى؛
بررسى كليه مقررات و دستورالعمل هاى دولت عربستان در خصوص حج و خدمت رسانى به حجاج به ويژه آنهايى كه در توافقنامه انعقاد قراردادهاى مسكن، حمل
ص: 117
و نقل و تغذيه و تداركات و ... براى دفاع از حقوق زائران؛
تشكيل دفتر امور حقوقى و قراردادها به انگيزه انسجام كار از ديد محتوايى و نظرخواهى درباره قراردادها و انعقاد قرارداد و توافقنامه با حضور كارشناسان حقوقى صاحب نظر و استقرار سامانه جامع در اين باره؛
بازنگرى در اصلاح ساختارهاى مالى در چارچوب استانداردهاى حسابدارى مؤسسات غيرانتفاعى به منظور شفافيت امور مالى سازمان و استخراج بهاى تمام شده خدمات به طور واقعى؛
تشكيل كميسيون بودجه عملياتى سال 1389 با تركيب كارشناسى مناسب و تهيه بودجه عملياتى سال؛
استفاده از تكنيك حسابرسى عملياتى يا حسابرسى جامع درباره فعاليت هاى سازمان؛
حساب رسى مستقل و استقرار حسابرس داخلى در سازمان؛
اصلاح مفاد آيين نامه مالى و معاملاتى بودجه اختصاصى بر پايه شيوه رايج و خريد مواد تداركاتى بر پايه مذاكره؛
واگذارى كل عمليات خريد در ايران بر پايه قانون ها و مقررات كشور به شركتى برخوردار از تجربه و تخصص لازم در زمينه خريد مواد تداركاتى به انگيزه برآوردن نياز سازمان؛
عرضه گزارش سازمان به حوزه نمايندگى ولى فقيه درباره رفع ضعف احتمالى و كارهاى صورت گرفته به انگيزه تقويت نظارت داخلى با توجه به گزارش مديريت حساب رس مستقل؛
تأمين مواد غذايى مرغوب (برنج، گوشت قرمز، مرغ منجمد، فيله مرغ و سبزى هاى منجمد)؛
توزيع كافى و مناسب مواد غير لبنى و پاسخگويى به درخواست هاى منطقى افزون
ص: 118
بر سرانه تعيين شده؛
بهبود نسبى وضع عمومى و تجهيز آشپزخانه «دخيل» در مدينه؛
استفاده از سامانه رايانهاى و تحت وب براى دريافت و اعلام آمار و عرضه گزارش؛
فعاليت مؤثر مسئولان بهداشت و پزشكان در آشپزخانه؛
دسترسى رايانه اى به اطلاعات و مشخصات عمومى ساختمان ها؛
اجاره بخش فراوانى از هتل ها در منطقه مركزى مكه و مدينه و كاهش عوارض منفى دورى از حرم مانند گم شدن زائران، تصادفات، نياز به حمل و نقل و ...، در سنجش با سال هاى گذشته؛
كاهش ساختمان هاى مشروط و مردود با توجه به كلّ ساختمان هاى اجاره شده در سنجش با روند سال هاى گذشته؛
تأسيس مديريت نظارت بر سلامت كاروان ها و عملكرد پزشكان كاروان؛
وجود ساختار نرم افزارى ( PAD) براى اطلاع از وضعيت پزشكان كاروان ها و نظارت هاى پزشكان ناظر؛
تهيه تلفن همراه براى همه پزشكان كاروان ها و ارتباط سريع با آنان؛
تهيه اطلاعات سلامت زائران در ايران (پيش از سفر) و استفاده از آن در سفر؛
واگذارى بخشى از رفتارهاى بهداشتى و نظارت بر آنها در كاروان ها، به پزشك كاروان؛
به كارگيرى مناسب سامانه ارجاع در پذيرش بيماران تخصصى در بيمارستان؛
داشتن شرح وظايف مدون حمل و نقل و استقرار يك باب دفتر براى اجراى وظايف در فرودگاه مدينه؛
مجهز بودن سيستم حمل و نقل به تجهيزات مخابراتى بى سيم و تلفن همراه؛
داشتن ارتباط نزديك و دوستانه با عوامل سعودى مستقر در فرودگاه؛
استاندارد كردن ساك ها از نظر ابعاد و شكل ظاهرى؛
ص: 119
رضايت مندى زائران از كترينگ و پذيرايى و رفتار مهمانداران هواپيما؛
آشنايى رانندگان به راه هاى جدّه- جحفه و جدّه- مكه؛
تردد بدون نقص فنى اتوبوس هاى تاسكو و حافل؛
نظم و نظافت خوب در سالن هاى عمومى فرودگاه و توجيه مناسب مديران و زائران كاروان ها براى ورود و خروج.
بر پايه بررسيها و گزارش هاى ناظران ويژه و بازرسان، پيشنهاد شده است كه بندهاى زير در عملكرد سازمان حج و زيارت در صورت امكان تقويت شوند:
افزايش آشپزخانههاى پخت متمركز به ويژه در مكه و اصلاح آشپزخانههاى موجود؛
بررسى ميزان كالرى، ويتامين و مواد پروتئينى و املاح غذاى زائران در موسم حج با تن سنجى علمى و تطبيق و تنظيم برنامه غذايى مناسب با آن؛
توجه به پيشنهادهاى حقوقى و قراردادى با توجه به تأثير فراوان آنها در تداركات و تغذيه؛
اصلاح سامانه توزيع مواد ميان كاروان ها و اجراى روش تحويل كالا در محل استقرار كاروان؛
پيش بينى و شناسائى تأمين كنندگان جايگزين در عربستان هنگامى كه تأمين كننده اصلى از اداى تعهدات خود ناتوان مى شود با تشكيل بانك اطلاعات درباره شركت هاى توانمند و خوشنام در اين زمينه؛
اصلاح وضع توزيع مواد لبنى؛
نظارت دقيق بر اوزان تعيين شده ماهى قزل آلا و مرغ منجمد؛
برگزارى همايش سالانه بين المللى علمى- پژوهشى درباره سلامت زائران در مكه مكرمه؛
تأسيس مؤسسه علمى- پژوهشى بين المللى با موضوع سلامت زائران بيت الله الحرام و حرم نبوى؛
ص: 120
بررسى تأسيس يك بيمارستان ايرانى با سرمايه گذارى مشترك با عربستان سعودى يا كشورهاى اسلامى؛
بررسى هزينه اثربخشى خدمات سلامت در حج؛
انتقال بيمارستان به يكى از طبقات ساختمان جديد بعثه (دارهادى)؛
ايجاد مديريت آموزشى و پژوهشى مركز پزشكى حج؛
تهيه ساك هاى يكسان براى زائران با كيفيّت مناسب و انعطاف پذير، مانند ساك هاى زائران كشور اندونزى؛
تأمين لباسهاى يكسان براى عوامل حمل و نقل در فرودگاهها؛
ايجاد زمينه لازم براى تفكيك جنسيتى زائران در ايستگاههاى «مظله» و «باب على»؛
برخورد مناسب و قانونى با شركتهاى حمل و نقلى كه به قرارداد خود با سازمان عمل نكردهاند؛
انعقاد قرارداد در بخش هاى گوناگون با حداقل سه شركت براى امكان جابه جايى هنگام بروز مشكل؛
انتخاب نوع كاميون حمل بار متناسب با ميزان و ابعاد بار زائران.
گروه ارزشيابى از آغاز سال با حضور در نشست هاى شوراى تخصصى معاونتها و مديريتها كوشيد كه عملكرد حوزههاى گوناگون را بررسى كند. از سوى ديگر بر پايه تصميم كارشناسان، هر يك از ارزشيابان، پيش از موسم حج تمتع، به انگيزه آشنايى بيشتر با كارهاى خود، دست كم يك بار به عتبات يا مكه (عمره مفرده) سفر كردند. اين تصميم در تسهيل ارزشيابى عملكرد حج تمتع بسيار كارساز بود. همچنين پيش از برگزارى موسم، گزارش آمادگى معاونتهاى بعثه، ارزشيابى كيفى برنامه ها و عملكرد شوراهاى تخصصى نيز فراهم آمد. بخش هاى الگوى ارزشيابى كنونى بدين شرح گزارش مى شود:
ص: 121
اين بخش به چگونگى دست يابى رهبران به آرمان و مأموريت بعثه و آسان سازى دست يابى به آنها و ارزش هاى موفقيت بلندمدت مى پردازد و آنها را از طريق فعاليت و رفتار مناسب به كار ميگيرد و با همكارى شخصى، به ايجاد و به كارگيرى سامانه مديريت مطمئن مى شود.
اين بخش به بررسى برنامه ريزى راه بُردى، برنامه هاى بهبود مشاركت، ارتباط ميان برنامه ريزى و جهتگيرى راه بردى بعثه، اندازه گرى اصلاح و بازنگرى برنامهها و ارزيابى شيوه گردش اطلاعات و سامانه هاى اطلاعاتى مى پردازد.
ص: 122
در اين حوزه، مباحثى درباره مديريت نيروى انسانى فعال در بعثه مقام معظم رهبرى مطرح ميشود و براى بررسى آن معيارهايى عرضه مى كند.
اين بخش به بررسى مديريت منابع مالى و غير مالى بعثه و منابع مشترك با ديگر سازمانها ميپردازد.
اين بخش به بررسى چگونگى مديريت فرآيندها براى پشتيبانى از سوگيرى راه بُردى بعثه با تأكيد ويژه بر پيش گيرى به جاى درمان و بهبود مستمر بر پايه معيارهاى زير مى پردازد.
ص: 123
اين حوزه دربرگيرنده همه تحولات اعتقادى، ايمانى و اخلاقى زائران است.
در اين حوزه، مباحث مربوط به رضايت كاركنان و ارزيابى عملكرد نيروى انسانى فعال در بعثه مقام معظم رهبرى مطرح ميشود.
ص: 124
اين حوزه عرصه هاى ملى و بين المللى را در برمى گيرد.
در اين حوزه پى آمدهاى كليدى عملكردى بررسى مى شود. اين پى آمدها خود از فعاليت و مأموريتهاى اصلى معاونتها و مديريتهاى بعثه برمى آيند.
در موسم حج تمتع سال جارى، گروه ارزشيابى داراى بالاترين آمادگى بود و توانست بيش از 85% اطلاعات گردآورى كند. افزون بر وظايف سالهاى گذشته؛ يعنى گردآورى اطلاعات از معاونتها و مديريتها و كمك به تصميمسازى بهينه آنها در حين كار و ...، مهم ترين كارهاى جديد انجام شده در اين حوزه در موسم حج 1388 چنين است:
ص: 125
پيش از موسم، آمادگى بعثه براى حضور در موسم حج بررسى شد و گزارشى به تفكيك معاونتها و مديريتهاى بعثه تدوين شد. اين كار با هدف عرضه بازخورد مناسب به بعثه پيش از موسم صورت گرفت و در آن مشكلات احتمالى و بالقوه شناسايى و به معاونتها و مديريتهاى بعثه اعلام شد.
گروه تخصصى ارزشيابى با گردآورى اطلاعات گوناگون از منابع متفاوت، گزارش هاى موضوعى مختلفى در دورههاى زمانى روزانه، سه روزه و هفتگى استخراج كرده اند كه راهگشاى تصميمگيرى مديريت ارشد بعثه بوده است. براى نمونه رضايت سنجى زائران درباره عملكرد بعثه و سازمان حج و زيارت به صورت روزانه سامان يافت. در اين گزارش، نظر زائران درباره چگونگى آيين هاى برگزار شده، بسته هاى فرهنگى، دسترسى منابع پاسخگو به پرسش هاى شرعى، عملكرد نيروهاى بعثه در برگزارى دعاى كميل، عملكرد نيروهاى بعثه در توزيع نشريه «زائر» و شيوه دسترسى به آن، پاسخگويى و پيگيرى بازرسان بعثه بررسى شد. از سوى ديگر رضايت زائران از حوزههاى مختلف عملكردى سازمان حج و زيارت مانند حمل و نقل، مسكن، بهداشت و درمان و تغذيه و تداركات اندازه گيرى، اما به طور كلى دوازده گزارش موضوعى استخراج و به نماينده محترم ولى فقيه عرضه شد كه بيشتر آنها دستور ايشان را در آن زمينه به دنبال داشت. اين موضوعات چنين اند:
رضايتسنجى زائران به صورت روزانه؛
تحليل كارهاى فرهنگى- مذهبى به صورت روزانه؛
تحليل مراسم دعاى كميل به صورت هفتگى؛
تحليل موردى همايشهاى گوناگون (معاونت بينالملل و مديريت اهل سنت)؛
تحليل عملكرد كتابخانه به صورت هفتگى؛
تحليل عملكرد نشريه «زائر» به صورت هفتگى و ويژهنامههاى آن؛
تحليل عملكرد نشر مشعر؛
ص: 126
تحليل عملكرد پايگاه اينترنتى حج؛
تحليل عملكرد صدا و سيما در آيين حج 1388؛
تحليل عملكرد وهابيان به صورت سه روز يك بار؛
رضايتسنجى روحانيان اهل سنت؛
بررسى وضع كاروان هاى ايرانيان خارج از كشور.
گروه تخصصى ارزشيابى با همكارى ارزشيابان، بولتن خبرى بعثه را هر روز تدوين و آن را به نماينده محترم ولى فقيه عرضه مى كردند. اين بولتن مهم ترين اطلاعات و موضوعات مرتبط را با موسم حج (عملكرد بعثه، سازمان حج، عملكرد كشور ميزبان و حتى ديگر كشورها) در برداشت و به صورت تحليلى- خبرى بدان ها مى پرداخت و به عرضه دستورات در آن باره مى انجاميد. ارزيابى كمّى عملكرد همه معاونتها و مديريت هاى بعثه براى نخستين بار صورت گرفت؛ چنان كه امكان مقايسه معاونتها و مديريتهاى گوناگون بعثه فراهم آمد.
با توجه به اطلاعات گردآورى شده، نتيجه نهايى عملكرد حوزه نمايندگى ولى فقيه در حج 1388 در نمودار زير مى گنجد. بر پايه اطلاعات گردآورى شده، امتياز نهايى عملكرد بعثه معادل 74 يا «خوب» بوده است.
ص: 127
ميانگين امتياز عملكرد بعثه در هر يك از معيارهاى نهگانه چنين است:
امتياز نهايى عملكرد بعثه در معيارهاى نهگانه (نمودار تار عنكبوتى)
از زاويهاى ديگر امتياز نهايى عملكرد بعثه در معيارهاى نهگانه زير نمودار مى شود:
امتياز نهايى عملكرد بعثه در معيارهاى نهگانه
ص: 128
بر پايه ارزشيابى صورت گرفته، مهم ترين توان مندى هاى بعثه در حج 1388 چنين است:
گسترش ارتباط گستردهتر با نخبگان حوزوى و هماهنگى با مراكز تخصصى حوزه علميه به منظور جذب روحانيان و معينههاى كاروانها؛
پيگيرى هدفمند ايجاد رشته تخصصى حج (سطح 3) در حوزه علميه؛
برگزارى كلاس هاى انتقال تجارب روحانيان؛
بالا بودن رضايت زائران از عملكرد روحانيان تحت تأثير فضاى معنوى حج؛
تدوين شرح وظايف هر يك از اعضاى شوراهاى فرهنگى و گروههاى ارشاد و تهيه فرم هاى گزارشگيرى مناسب؛
آمادهسازى به موقع فضاى كتابخانه، استقرار و قفسهبندى كتابها در مدينه؛
عرضه كتب به كاربران به صورت سى دى يا فلش در كتابخانه مدينه منوره؛
توان بسيار خوب شناسايى و برقرارى ارتباط با مسئولان بعثههاى ديگر كشورها؛
ديپلماسى فعال ارتباطات با كشورهاى هدف و ترغيب آنان به حضور در بعثه جمهورى اسلامى و زمينه سازى براى ملاقاتها به رغم محدوديت و سياست منزوى كردن ايران؛
توجه ويژه به اصلاح الگوى مصرف در بخش منابع و تخصيص صحيح منابع و صرفه جويى در هزينه ها؛
به دست آوردن رضايت زائران با برگزارى دعاى كميل در چند نوبت؛
اعلام رضايت عوامل سعودى از نظم و همكارى ايرانيان در برگزارى مراسم در مقايسه با ديگر كشورها؛
نظارت مستمر داخلى بر عملكرد از طريق برگزارى جلسات تخصصى؛
ص: 129
سركشى به بيشتر كاروان هاى اهل سنت و دريافت گزارش كار از همه روحانيان كاروان هاى اهل سنت به طور منظم؛
برگزارى منظم و مستمر شوراى افتاى اهل سنت؛
توان مندى حرفه اى مدير سايت در كارهاى رايانه اى، نشر و خبر؛
عرضه مطالب سايت به چندين زبان؛
دريافت مجوز رسمى انتشار از كشور ميزبان (عربستان).
براى تقويت نقاطقوت و انجام بهتر وظايف، به موضوعات زير بايد بيشتر توجه شود:
بهبود و تقويت چرخه اطلاعات در سازمان بعثه و سازمان حج و سازمانهاى همكار بيرونى؛
بررسى و تبيين سازِ كارهاى مطمئن و هم افزايى مسئوليتهاى بعثه و سازمان هاى همكار اثرگذار به انگيزه تقويت تعامل مجموعههاى همكار؛
تدوين برنامه راهبردى بعثه به انگيزه همراه سازى همه برنامههاى عملياتى بخشى؛
نهادينه كردن ارتباط با نخبگان حوزوى و دانشگاهى در عرصههاى گوناگون؛
كوشش در راهاندازى رشته مديريت حج به انگيزه توسعه و تربيت و پرورش حرفهاى مبلغ از طريق ايجاد مركز آموزش عالى تربيت مبلغ؛
تقويت اتاق فكر با بهرهگيرى از كارشناسان جامع و برخوردار از تجربه و خبرگى براى شناسايى ظرفيتهاى پنهان حج؛
تأكيد بر برگزارى نشستها و همايشهاى مربوط به حج با حضور نخبگان جهان اسلام؛
شناسايى ظرفيتهاى گسترده موجود در حج و توجه بيشتر به بهره گيرى از اين ظرفيتها و پيگيرى و تأكيد بر سياستهاى تبليغى نظام مقدس جمهورى اسلامى از
ص: 130
طريق ظرفيت هاى ديگر كشورها و مليت ها؛
آسيبشناسى نظام گزارشدهى در بعثه؛
مشكل يابى زنجيره جذب، آموزش، به كارگيرى و ارزيابى روحانيان و مبلغان؛
آسيبشناسى زنجيره تهيه محصولات فرهنگى در بعثه.
سؤال جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاى محمدصادق عرب، براى ارزيابى و نظارت بر فعاليت هاى فرهنگى و اجرايى كارگزاران حج و مديران كاروان ها چه تمهيداتى انديشيده ايد؟
جواب حيطه وظايف معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى به دو بخش اجرايى و فرهنگى تقسيم مى شود. دو مديريت در بازرسى و نظارت بر كارهاى رفاهى و اجرايى وجود دارد؛ يكى مديريت نظارت و حسابرسى كه وظيفه نظارت هاى تخصصى بر بخش هاى مختلف سازمان حج و زيارت را بر عهده دارد. مانند نظارت بر مسكن، حمل و نقل، تغذيه و تداركات، بهداشت و درمان، قراردادها و ... مديريت ديگر مربوط به بازرسى و رسيدگى به شكايات است كه بر كار عوامل مديريتى و خدماتى كاروان ها نظارت دارد. بر اساس رهنمودهاى نماينده محترم ولى فقيه، مديران كاروان ها افزون بر خدمت رسانى در بخش هاى رفاهى و خدماتى، بستر و لوازم سخت افزارى مسائل و كارهاى فرهنگى را فراهم مى كنند. در بخش فرهنگى نيز دو مديريت عهده دار وظايفى اند؛ يكى مديريت طرح و برنامه و ديگرى مديريت ارزشيابى. در مديريت ارزشيابى كمابيش همه معاونت هاى بعثه و مديريت هاى مستقل و محصول كار هر يك از معاونت ها، برپايه الگوى ارزشيابى علمى ارزيابى مى شوند و در مسير اين ارزيابى اگر بهبود لازم باشد، سازوكار آن طراحى مى شود تا در سال بعد سطح كيفى برنامه ها ارتقا يابد.
ص: 131
در مديريت طرح و برنامه، اين بستر هم در بخش اجرايى و هم فرهنگى از طريق شوراهاى تخصصى و كمك گيرى از نخبگان كاروان ها فراهم شده است تا هر سال چند گام به جلو برود.
سؤال با توجه به تمهيدات گسترده اى كه در نظر گرفته شده، امسال چه تغييراتى نسبت به سال هاى گذشته داشتيد؟
جواب امسال در كل ساختار كاروان ها و تشيكلات ما تغييرات اساسى صورت گرفته است. امسال به اين جمع بندى رسيديم كه در مناطق ستادى مكه و مدينه افرادى به عنوان نمايندگان بعثه حضور داشته باشند و كليه كارهاى مربوط را پى گيرى كنند. اين باعث مى شود كه تصميم گيرى ها خيلى سريع تر صورت پذيرد.
سؤال برنامه هاى معاونت برنامه ريزى سازمان حج و زيارت براى اصلاح الگوى مصرف چيست؟
جواب مقام معظم رهبرى در سال هاى پيش نيز بحث صرفه جويى اشاره كرده اند و ما از دو سال گذشته بر اين پايه كار مى كرديم كه هرگاه امكان صرفه جويى و استفاده بهينه وجود داشت، درباره اش كوتاهى نكنيم. همه كارهاى حوزه نمايندگى ولى فقيه را برپايه اين برنامه محورى و محصول كار استوار كرديم. با اين روش نتيجه عملكرد هر بخشى با توجه به هزينه ها شفاف مى شود. از سوى ديگر، هر كارى را كه مى شد با ابزار نو و رايانه انجام داد، جايگزين نيروى انسانى كرديم كه اين خود در بخش هاى مختلفى به صرفه جويى انجاميد.
نيازسنجى نيز از ديگر كارهاى ما در اين زمينه است؛ يعنى به همان مقدارى كه امكانات و نيرو نياز داريم، از آن بهره مى گيريم.
معاونت برنامه ريزى، نظارت و ارزشيابى علمكرد بعثه مقام معظم رهبرى براى
ص: 132
بهره گيرى از نظرات و ديدگاه هاى زائران بيت الله الحرام درباره خدمات و فعاليت هاى سازمان حج و زيارت و حوزه نمايندگى ولى فقيه در امور حج و زيارت در حوزه هاى برنامه هاى پيش از اعزام كاروان ها، سامانه هايى را مانند حمل و نقل هوايى و زمينى، ورود به عربستان، بهداشت و درمان، تغذيه، مسكن و فعاليت ها و برنامه هاى فرهنگى و نظرسنجى اينترنتى را راه اندازى كرد. زائران براى شركت در نظرسنجى و ثبت ديدگاه هاى خود به سامانه اينترنتى به نشانى www .nazarsanji .ir مى رفتند و پس از اتصال به اين سامانه و وارد كردن شماره كاروان خود، محل تكميل فرم، جنسيت، سن و تحصيلات در نظرسنجى شركت و نظرات خود را اعلام مى كردند.
براى اجرايى كردن سياست ها و رسيدن به اهداف بلند مدت مديريت اهل سنت، فعاليت هاى پيش از موسم در قالب چهار عنوان آموزشى، فرهنگى، ارتباطات و ستادى پس از دوره حج 1429 به انگيزه تحقق آن اهداف و شكل گيرى مناسب و هدفمند فعاليت هاى مذهبى و فرهنگى كاروان هاى اهل سنت جاى گرفت و با عنايت خداوند متعال، رهنمودها و حمايت هاى نماينده محترم ولى فقيه و همكارى صميمانه معاونت هاى مختلف بعثه مقام معظم رهبرى و تلاش هاى شبانه روزى همكاران مديريت اهل سنت، امسال (1388) نيز برنامه هاى اين مديريت به خوبى اجرا شد. انتشار شش شماره ويژه نامه زائر اهل سنت، همايش هاى مكه و مدينه و ارتقاى سطح كيفى و علمى روحانيان، معين و معينه هاى كاروان ها از برنامه هاى ويژه اين مديريت در آيين حج سى ام بود.
اميد است خداوند توفيق عرضه خدمات بيشتر را به زائران بيت الله الحرام به ما بدهد. گزارش چكيده اى از فعاليت هاى پيش از موسم و هنگام برگزارى آن، بدين شرح عرضه مى شود:
ص: 133
در آغاز سال 1388 با پيگيرى معاونت مَبنا و مديريت و با همكارى معاونت هاى محترم بعثه، شوراى تخصصى مديريت تشكيل شد. اين شورا هر دو هفته يك بار در روزهاى پنج شنبه در قم برگزار مى شود و در مجموع هفده نشست برگزار شده است. موضوعات مطرح شده در اين نشست به اين شرح است:
تعيين سياست هاى آموزشى، فرهنگى و ارتباط ويژه؛
تصويب نظام جامع آموزشى (دوره هاى تمهيدى، بدو خدمت، عمره كارآموزى و مكاتبه اى ضمن خدمت و تعيين منابع)؛
تدوين ضوابط و اصول حاكم بر انتشار نشريه «زائر» (ويژه اهل سنت)؛
سياست هاى جارى و برنامه اى.
در نظام جامع آموزشى مديريت، برگزارى دوره آموزشى تمهيدى پيش بينى شده است كه در سال 88 تاكنون پنج دوره آن در استان هاى هرمزگان، كردستان (دو دوره) و گلستان (دو دوره) با هشت واحد درسى و با موضوعات «فقه مقارن»، «مناسك مقارن»، «جهان اسلام»، «آشنايى با اماكن مكه و مدينه»، «كلام مقارن» و «نقد وهابيت» برگزار شده است. در اين پنج دوره مجموعاً سيصد نفر آموزش ديده اند.
استقبال از دوره ها در همه استان ها بسيار شايسته و آموزش ها نيز با توجه به حضور استادان برجسته از سطح بالايى برخوردار بوده است.
پس از برگزارى دوره هاى آموزشى، 160 پرسش گزينه اى از مباحث درسى تهيه و
ص: 134
سه آزمون برگزار شد كه پذيرفته شدگان در آزمون شفاهى (مصاحبه) نيز شركت كردند.
شصت برگزيده دوره مقدماتى در دوره هاى با هشت واحد درسى و با سرفصل هاى تاريخ تحليلى اسلام، فقه مقارن، تفسير آيات حج، عقل و دين، اخلاق فردى و اجتماعى، اصول مديريت فرهنگى شركت كردند و پس از برگزارى دوره به عمره كارآموزى فرستاده شدند.
49 نفر از روحانيانى كه آزمون شفاهى و كتبى دوره هاى آموزشى را با موفقيت سپرى كردند، به عمره كارآموزى فرستاده شدند در اين دوره با حضور استادان محترم دكتر بى آزار شيرازى و حجت الاسلام توحيدى و با برگزارى دوره هاى زيارت ويژه افزون بر كامل كردن آموزش هاى خود به صورت عملى با وظايف شان بيشتر آشنا شدند.
به انگيزه استمرار آموزش روحانيان كاروان ها و روزآمد كردن اطلاعات آنان، سه عنوان كتاب درباره زيارت، وهابيت و اهل بيت براى روحانيان حج 88 فرستاده با طراحى صد سؤال (چهل سؤال فقهى و شصت سؤال از كتاب هاى ارسالى) اين آزمون برگزار شد.
با توجه به ارزيابى عملكرد روحانيان، معين و معينه هاى كاروان هاى اهل سنت و با
ص: 135
رعايت آخرين تاريخ تشرف آنان، هر سال روحانيان عمره و تمتع انتخاب و مراحل اعزام آنها تنظيم مى شود.
به انگيزه نظارت بر عملكرد روحانيان و برنامه ريزى فرهنگى براى كاروان هاى اهل سنت در دو سال اخير درباره فرستادن رابط فرهنگى به عمره كارهايى صورت پذيرفته كه با توجه به تفاوت هاى موجود در كاروان ها و روحانيان، تفكيك حوزه فعاليتى ثمرات خوبى را در برداشته است. افزون بر رابط روحانيان، رابطان فرهنگى بر فعاليت هاى فرهنگى كاروان ها و برگزارى جلسات سخنرانى نظارت مى كنند. هشت تن از رابطان فرهنگى كه به عمره سال 88 فرستاده شده اند، از كارشناسان آشنا به امور اهل سنت بوده اند.
به انگيزه توجيه روحانيان، معين و معينه هاى كاروان هاى اهل سنت در سال 88، يك روز پس از ملاقات با مقام معظم رهبرى همايشى يك روزه برگزار شد.
هر سال به انگيزه قدردانى از كوشش هاى شخصيت هاى برجسته فرهنگى، سياسى و مذهبى اهل سنت، پانزده نفر در قالب ميهمان مقام معظم رهبرى توفيق تشرف به حرمين شريفين را پيدا مى كنند
ميهمانان مديريت در موسم حج سى ام چنين اند: آقايان مولوى محمد اسحاق مدنى (رئيس شوراى افتاء)، شيخ عبدالكريم محمدى (مفتى شافعى)، مولوى على احمد سلامى (مفتى حنفى)، ماموستا محمد مسعودى ملقرنى (مفتى شافعى)، ارسلان ازهارى (معاون
ص: 136
استاندار)، دكتر ناصر هنر (پزشك فوق تخصص)، حميدرضا پشنگ (نماينده خاش)، آخوند عبدالحى ميرزا على (امام جمعه آق قلا)، مولوى ابراهيم فاضلى حسينى (امام جمعه تايباد)، محمد اكبر چاكرزهى (فرماندار نيك شهر)، ماموستا احمد ملكى (امام جمعه موقت كامياران)، ناصر سليم زاده (مشاور استاندار)، ماموستا حسين عزيزى يكشوه (مدير حوزه)، محمد قجقى (رئيس بنياد)، آبتين اميرى (نويسنده و سردبير مجله).
تصحيح و چاپ كتاب «بايدها و نبايدها» بر پايه مذاهب شافعى و حنفى؛
انتخاب كتب مربوط به مناسك و يا مرتبط با اسرار و معارف حج، نوشته علماى اهل سنت؛
بومى سازى لوح فشرده «مسير عشق» كه تصاوير سه بعدى اماكن مقدس را براى اهل سنت در بردارد.
پس از تهيه و انتشار مناسك حج شافعى و حنفى، با استفاده از موسم تمتع و عمره و با همكارى روحانيان كاروان ها و همكارى پيگيرانه و صميمانه مسئولان نشر مشعر، مناسك جديد به فارسى، كردى و تركمنى ضبط شد تا پس از آماده سازى و تكثير در سبد فرهنگى زائران جاى گيرد.
شناساندن خدمات نظام به اهل سنت كشور، از نيازهاى هر سال بعثه مقام معظم رهبرى در ديدار با نمايندگان ديگر كشورهاى اسلامى است. طرح تهيه اين مستند با نظر موافق نماينده محترم ولى فقيه و با همكارى گروه فنى صدا و سيما آغاز شد و اكنون مستندى درباره استان هاى كرمانشاه و كردستان در دست تدوين است.
ص: 137
تهيه و تنظيم برنامه و بودجه سال 89؛
فراهم آوردن ملزومات و مقدمات عمره و تمتع؛
هماهنگى با دفترهاى امور اهل سنت استان ها درباره دوره هاى آموزشى، ميهمانان، روحانيان كاروان ها؛
انتخاب و دعوت از استادان براى تدريس در دوره هاى آموزشى.
به انگيزه عرضه گزارش جامع از فعاليت هاى نظام جمهورى اسلامى در مناطق سنى نشين، بروشور تبليغاتى خدمات نظام در دست توليد است كه اطلاعات و آمار را در اين زمينه در بردارد.
براى آگاهى از مجموعه مطالعات و تأليفات صورت گرفته درباره رد وهابيت و استفاده مناسب از آن در مديريت، طرح كتاب شناسى آثار آنان تعريف شد و اكنون در مرحله اجراست.
با توجه به نبود آثار مناسب براى تدريس در دوره هاى آموزشى روحانيان اهل سنت، تدوين دو درسنامه در فهرست كارهاى اين مديريت قرار گرفت كه با همكارى استادان محترم در دست اجراست.
به انگيزه ارتباط پيوسته با روحانيان، معين ها، معينه ها، مديران و عوامل تأثيرگذار
ص: 138
كاروان ها و ميهمانان مديريت اهل سنت و زائران نخبه كاروان ها، پيشنهاد نشر دو فصلنامه اكنون در دست آماده سازى است.
به انگيزه ايجاد تنوع در پرسش هاى آزمون ها و كاستن زمينه تقلب، هر سال پرسش هاى تازه اى در حوزه دروس فقه و عمومى طراحى و به بانك سؤالات افزوده مى شود. در سال 88 تاكنون صد پرسش طراحى شده است.
اول- نشست هاى صبح گاهى مديريت
مديريت اهل سنت روزانه نشست هايى با حضور اعضاى خود و ميهمانانش برگزار مى كند و در آن با دعوت از اعضاى هيئت علمى يا شخصيت هاى فرهنگى بعثه مباحث فرهنگى و علمى را با مشاركت آنان پى مى گيرد.
نام سخنرانان: آقايان و حجج اسلام عطاران، زمانى، مولوى نذير احمد سلامى، دكتر منصورى (سفير سابق در چين)، مولوى فاضل حسينى، ارسلان ازهارى، آخوند عبدالحى ميرزا على، آبتين اميرى، حاتميان، سيد مجتبى حسينى.
موضوعات مطرح شده: فرصت ها و تهديدات جهان اسلام، روابط ايران و عربستان، راه هاى تقريب مذاهب اسلامى، زيارت پيامبر اكرم 9، بررسى سوابق تاريخى فرهنگى اجتماعى و اقتصادى چين، محبت رسول گرامى اسلام و ائمه اهل البيت: و جايگاه مدينه، اوضاع جغرافيايى، اقتصادى، كشاورزى و مذهبى و دينى كردستان، وحدت امت اسلامى، حج و لزوم برائت از مشركان، امور مذهبى و اقتصادى تركمن صحرا، معرفى استعدادهاى طبيعى انسانى، تاريخچه فرهنگى و اقتصادى، مذهبى و معرفى مدارس
ص: 139
علوم دينى هرمزگان، رسول گرامى اسلام 9 از منظر «نهج البلاغه»، توضيح تاريخچه مسجد ذوقبلتين، گزارشى از كشور سوريه (جغرافيا، مذهب، اقتصاد و روابط ايران و سوريه، اخلاقى) و طرح مباحث و مسائل روز و تبادل اخبار و اطلاعات.
نام سخنرانان: آقايان و حجج اسلام ايزدپناه، ماموستا عزيزى، حميدرضا پشنگ، اكبر چاكرزهى، پارسانيا، قجقى، هادوى، هنر، زمانى.
موضوعات: تأثيرات مناسك حج، وحدت مسلمانان، اوضاع فرهنگى، سياسى مذهبى در سيستان و بلوچستان، وحدت وجود، معرفى سازمان هاى مردمى استان گلستان، اديان اسلامى و ضرورت وحدت مذاهب اسلامى، راهكارهاى عملى وحدت اسلامى و وضعيت اهل سنت استان فارس، بررسى مشكلات اهل سنت در مناطق مختلف ايران، وضعيت فرهنگى و اجتماعى مصر، ارزيابى همايش حج تجلى امت واحده، عرضه گزارش تحليلى از كشور فلسطين و مرورى بر مقاومت 33 روزه و 22 روزه در لبنان و فلسطين.
سخنرانان: حاتميان و ماموستا حسين عزيزى.
موضوعات: كعبه و حج از منظر امام على 7 و معارف حج.
دوم- برگزارى چهارده نشست شوراى سياست گذارى و برنامه ريزى
لزوم تدوين مناسك مقارن با قابليت نصب بر روى موبايل و عرضه به زائران غيرايرانى؛
تعيين معيارهاى فرهنگى در كاروان هاى اهل سنت (تمتع و عمره)؛
بررسى جدول فرهنگى كاروان ها؛
بررسى چگونگى بومى سازى شوراهاى فرهنگى و گروه هاى ارشادى كاروان ها؛
ص: 140
جمع بندى پيشنهادهاى اصلاحى براى تهيه دفترچه گروه هاى ارشادى و فرهنگى؛
نقد و بررسى اولين شماره «زائر» اهل سنت و جمع بندى پيشنهادها در اين باره؛
نقد و بررسى برگزارى همايش «شكوه حضور»؛
تصميم گيرى درباره نام همايش مديريت اهل سنت در مكه مكرمه؛
آموزش مديران و كارگزاران كاروان هاى اهل سنت؛
چگونگى برگزارى همايش علمى «قرآن محور احياى تمدن اسلامى»؛
بررسى و اصلاح پايانى نمودار سازمانى و شرح وظايف مديريت اهل سنت؛
چگونگى برگزارى همايش علمى در مكه مكرمه با موضوع قرآن محور احياى تمدن اسلامى.
در اين بخش با استفاده از دو نيروى آشنا با مسائل فرهنگى و امور اهل سنت، بر كارهاى فرهنگى كاروان ها و برنامه ريزى براى فرستادن سخنران به هر كاروان نظارت مى شود. گفتنى است براى سخنرانى در كاروان ها از مديريت اهل سنت و ميهمانان حاضر در مدينه براى حضور در 51 كاروان از استان هاى هرمزگان، كرمانشاه، خراسان رضوى، خراسان جنوبى، خراسان شمالى، سيستان و بلوچستان، بوشهر، گيلان، كردستان، فارس، گلستان، آذربايجان غربى و كاروان هاى افاغنه استفاده شده است. شانزده كاروان «مدينه قبل» و 35 كاروان «مدينه بعد» بوده اند.
به انگيزه ارزيابى عملكرد روحانيان، معين و معينه هاى كاروان ها و نظارت كامل بر آنان، افزون بر رابطان فرهنگى، رابطان روحانيان با پيوستن به كاروان ها به اين كار مهم مى پردازند.
ص: 141
گردهمايى مدينه با نام «شكوه حضور» در 20/ 8/ 88 و 15/ 9/ 88 در تالار اجتماعات بعثه با حضور زائران برگزيده اى از كاروان هاى اهل سنت با برنامه هاى زير برگزار شد:
سخنرانى آقاى عطاران درباره وظايف مديريت اهل سنت و برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى براى كاروان هاى اهل سنت؛
سخنرانى آقاى مولوى نذير احمد سلامى، نماينده مجلس خبرگان با موضوع اهميت وحدت اسلامى، جهان اسلام، فرصت ها و تهديدها؛
سخنرانى آقاى دكتر بى آزار شيرازى رئيس دانشگاه مذاهب اسلامى با موضوع حج نماد وحدت اسلامى و ضرورت احترام به عقايد يكديگر در حركت هاى تبليغى فرهنگى؛
هم خوانى گروه «فلق» و مولودى خوانى گروه «كاروان هاى هرمزگان»؛
هماهنگى با نشر مشعر، روابط عمومى، شبكه خبر، برنامه «روضه رضوان»، و ديگر نمايندگان خبرى مستقر در بعثه به انگيزه خبرگزارى و تصويربردارى از همايش «شكوه حضور» و مصاحبه با چهره هاى فرهنگى و مؤثر اهل سنت و شيعه در حاشيه همايش.
سخنرانان و ديگر برنامه ها
آقاى عبدالحميد طالبى (جانشين مديريت)، درباره فعاليت هاى آموزشى، پژوهشى، فرهنگى و اجرايى مديريت اهل سنت؛
ص: 142
آقاى ماموستا مسعودى از علماى كردستان درباره فلسفه حج؛
آقاى آخوند عبدالحى ميرزا على (امام جمعه آق قلا گلستان) درباره وحدت اسلامى و مودت اهل بيت؛
اجراى سرود گروهى از زائران گنبد (كاروان آقاى نور محمد آق)؛
حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر (جانشين محترم نماينده ولى فقيه)، درباره موضوع رشد روز افزون اسلام خواهى در كشورهاى اروپايى، تقدير از حضور با نشاط زائران اهل سنت در همايش هاى بعثه، همزيستى برادرانه اهل سنت و شيعيان در جمهورى اسلامى و تقبيح و محكوم كردن عمليات گروه هاى تكفيرى و افراطى در كشورهاى افغانستان و عراق؛
آقاى شيخ عبدالواحد خواجوى (امام جمعه اهل سنت شيراز)، درباره مدينه النبى؛
مولودى خوانى آقاى قريب، زائر كاروان مهاباد؛
شش- هم انديشى علمى «قرآن، محور احياى تمدن اسلامى»
نشست دهم آذر در مكه مكرمه براى نخستين بار در محل بعثه مقام معظم رهبرى برگزار شد.
حجت الاسلام مهدوى مهر عضو هيئت علمى و رئيس جامعه المصطفى 9 العالميه واحد مشهد و مسئول امور ارتباطات عام و همايش هاى اهل سنت در آغاز اين نشست پس از خوشامدگويى و عرضه گزارش بلندى از شيوه فراخوان و دريافت مقالات عرضه شده و ملاك هاى ارزيابى مقالات و روش ارزيابى آنها، درباره صاحبان رتبه هاى برتر توضيح داد. سپس حجت الاسلام دكتر لكزايى، عضو هيئت علمى بعثه و عضو هيئت علمى دانشگاه باقر العلوم 7 و صاحب چندين اثر در زمينه «قرآن محور احياى
ص: 143
تمدن اسلامى» ادامه يافت و سپس گزارش كامل مقالات عرضه شد. آن گاه آقاى حبى الحسن قستانى مقاله اى با عنوان «جايگاه قرآن و سنت در احياى بُعد اقتصادى تمدن اسلامى» و خانم نقشين قربانى مقاله اى با عنوان «جايگاه وحدت و انسجام اسلامى در احياى تمدن اسلامى» عرضه كرد.
آخرين مقاله را آقاى حاج آخوند توكلى با عنوان «جايگاه امر به معروف و نهى از منكر در احياى تمدن اسلامى» عرضه كرد و سپس حجت الاسلام و المسلمين دكتر محمد حسن زمانى، عضو هيئت علمى جامعه المصطفى 9 العالميه و رايزن فرهنگى پيشين ايران در مصر بود درباره «مقايسه تمدن اسلامى و تمدن غربى» مطالب ارزنده اى گفت و در پايان گروه مولودى خوانى استان كردستان با همخوانى زيبايى مقام پيامبر رحمت را گرامى داشتند.
خواندن نام برندگان مسابقه فرهنگى نشريه «زائر» اهل سنت آخرين بخش اين نشست بود كه در آن، از ده نفر از برگزيدگان و سه نفر از صاحبان مقالات برتر تجليل و هداياى بعثه مقام معظم رهبرى ميان شركت كنندگان توزيع شد.
هفت- همايش «حج، تجلى امت واحده»
همايش بزرگ «حج تجلى امت واحده»، پنج شنبه 28/ 8/ 88 در مكه مكرمه در محل ساعت اجتماعات هتل «دار هادى» برگزار و براى آن دو هيئت رئيسه از شخصيت هاى مدعو بعثه مقام معظم رهبرى براى دو نيمه برنامه تعيين شد. اين آيين با تلاوت آيات قرآن مجيد كارش را آغاز كرد و نخست حجت الاسلام عطاران مدير محترم اهل سنت به سخنرانى پرداخت؛ سپس مولوى اسحاق مدنى، رئيس شوراى افتاى اهل سنت و مشاور رئيس جمهورى مطالبى درباره وحدت جهان اسلام عرضه كرد. سخنران سوم آخوند ميرزا على امام جمعه آق قلا بود و پس از او آقاى سليم زاده مشاور، استاندار
ص: 144
كرمانشاه به سخنرانى پرداختند. در پايان نيز برنامه مولودى خوانى گروهى از زائران كرمانشاه و كردستان اجرا شد.
هشت- گردهم آيى روحانيان، مُعين و مُعينه هاى كاروان هاى اهل سنت (مكه مكرمه)
سخنرانى مديريت اهل سنت حجت الاسلام جناب آقاى عطاران همراه با تذكرات لازم درباره ايام تشريق؛
سخنرانى جناب حجت الاسلام سيد مجتبى حسينى، رابط روحانيان درباره مراقبت از اعمال حجاج در ايام تشريق؛
توزيع هداياى مراجع عظام مقام معظم رهبرى و حضرات آيات سيستانى، جوادى آملى و مكارم شيرازى ميان روحانيان؛
توزيع هداياى خانواده معظم شهدا و ايثارگران؛
توزيع برگه ارزشيابى روحانيان از فعاليت هاى مديريت اهل سنت به كوشش نماينده محترم مبنا.
نُه- فعاليت هاى مطبوعاتى و رسانه اى
اول- نشريه زائر
به انگيزه ايجاد ارتباط فرهنگى همراه با ويژگى هاى مذهبى و منطقه اى كاروان هاى اهل سنت، با موافقت نماينده محترم ولى فقيه در سال هاى اخير، ويژه نامه «زائر» اهل سنت صورت منتشر مى شود كه در سال 88 با عنايت خداوند متعال دو شماره در مدينه قبل و چهار شماره در مكه با همكارى معاونان محترم آموزش و پژوهش، اجرايى و اطلاع رسانى و تلاش هاى پيگيرانه مجريان آن جريده و در كاروان ها پخش شد. همچنين دو شماره ديگر آن در مدينه بعد فراهم آمد كه به علت نبودن امكانات فنى
ص: 145
لازم، منتشر نشد.
گفتنى است همه كارهاى محتوايى مانند تهيه مقالات، مصاحبه ها و اخبار مديريت اهل سنت را حجت الاسلام خراسانى و صفحه بندى و انتشارش را دفتر نشريه «زائر» به سامان رسانده اند.
دوم- گفت وگوى تلويزيونى
هشت مصاحبه با دكتر زمانى، مسئول گروه ارتباط ويژه؛
مصاحبه شبكه هاى مختلف راديو و تلويزيونى با مدير اهل سنت؛
مصاحبه تلويزيونى با ميهمانان اهل سنت مديريت.
سوم- تهيه و عرضه مقالات علمى
مبانى دينى برائت از مشركان؛
حج و انتظار در ديدگاه مذاهب اسلامى.
چهارم- دريافت و توزيع دى. وى. دى همايش «حج تجلى امت واحده»
فراهم آوردن فهرست پيشنهادى يازده كتاب (49 جلدى) براى شوراى افتاء به انگيزه توانمندسازى كتابخانه؛
بازبينى و ارسال بخش اول فيلم مستند خدمات نظام به اهل سنت به نشر مشعر؛
نشست با معاونت اجتماعى به انگيزه ايجاد هماهنگى در فعاليت هاى گروه ارتباط ويژه و ...؛
برگزارى دو نشست با معاونت مبنا درباره متمم بودجه سال 88، بودجه 89، نيروى انسانى در موسم حج و ارزيابى تقسيم فعاليت ها در مناطق؛
هماهنگى با معاونت امور بين الملل (قائم مقام و مدير كل ارتباطات) درباره ارتباطات ويژه در جلسه اى با حضور مديريت اهل سنت و جناب آقاى دكتر زمانى؛
ص: 146
هماهنگى در توزيع نخستين شماره ويژه نامه «زائر» و تهيه مقدمات انتشار دومين شماره آن؛
نشست با آقاى باقرى مدير كاروان افاغنه (شركت هدهد) و برنامه ريزى براى فعاليت هاى فرهنگى در كاروان ايشان؛
هماهنگى براى چاپ و توزيع نشريه «زائر» ويژه اهل سنت در مكه مكرمه؛
برگزارى نشست مديران كاروان هاى اهل سنت با حضور سى مدير كاروان به انگيزه هماهنگى در برگزارى همايش «تجلى امت واحده» در مكه مكرمه؛
مصاحبه با ميهمانان اهل سنت به انگيزه انتشار آنها در نشريه «زائر»؛
برگزارى مصاحبه مدير اهل سنت بعثه با حضور خبرنگاران مستقر در بعثه درباره همايش مكه مكرمه؛
معرفى ميهمانان مديريت اهل سنت به كاروان هاى اهل سنت براى اسكان در ايام تشريق؛
شركت مدير اهل سنت و مسئول گروه ارتباط ويژه در جلسات هيئت علمى معاونت بين الملل؛
مشاركت در برگزارى همايش حج و تقريب؛
حضور مديريت، اعضاى گروه و ميهمان در همايش «حج و تقريب». بخشى از كارهاى اجرايى همايش مانند هماهنگى نخبگان كاروان هاى اهل سنت براى حضور در همايش و تهيه و توزيع هدايا، به همت اعضاى اين مديريت صورت مى پذيرفت؛
تهيه و توزيع برگه مربوط به خانواده شهدا و ايثارگران؛
توزيع دى. وى. دى همايش حج تجلى امت واحده، سجاده كاروان هاى «كنترل اعمال» و سامان دهى ديگر كارهاى اجرايى؛
حضور در جلسات شوراى برنامه ريزى بعثه مقام معظم رهبرى؛
ص: 147
بازديد از بيشتر كاروان ها در ايام تشريق و سخنرانى در بيش از دوازده كاروان؛
اجراى كارهاى مقدماتى هم انديشى علمى «قرآن، محور احياى تمدن اسلامى»؛
تهيه و توزيع بيش از دويست دعوت نامه از نخبگان و دانش آموختگان كاروان هاى اهل سنت براى حضور در هم انديشى علمى؛
ديدار اعضاى گروه و ميهمان مديريت با آيت الله رى شهرى، نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى؛
تهيه نمودار سازمانى و شرح وظايف (پيشنهادى) مشاغل مديريت اهل سنت؛
شركت در نشست مديران بعثه مقام معظم رهبرى (مدينه بعد)؛
برگزارى نشست با روحانيان كاروان ها به انگيزه هماهنگى درباره حضور زائران در همايش شكوه حضور (مدينه بعد)؛
ديدار گروه و برخى از ميهمانان اهل سنت با جانشين محترم ولى فقيه در روز عيد سعيد غدير؛
ده- شركت 58 كاروان اهل سنت ايرانى در حج سى ام
به گزارش واحد ارتباطات خبرى حج ايران، مدير اهل سنت بعثه ايران، در گفت وگو با خبرنگاران، از فرستادن 58 كاروان زيارتى برادران و خواهران اهل سنت ايران به عربستان سعودى و شركت آنان در آيين سياسى- عبادى حج سال 1388 خبر داد. حجت الاسلام و المسلمين على اكبر عطاران گفت: «چهار هزار نفر از اهل سنت ايران (حنفى و شافعى) از استان هاى سنى نشين كشور ايران در مراسم حج، در قالب 51 كاروان در كنار هفت كاروان از افغانى هاى سنى مقيم ايران شركت مى كنند».
وى افزود: «بنابر آمار رسمى مى بايست هشت هزار نفر از اهل سنت ايرانى به حج
ص: 148
اعزام مى شدند كه با تصميم جديد درباره محدوديت هاى پزشكى امسال، نيمى از اين آمار كاسته مى شود».
وى گفت: «اين كاروان ها را 51 روحانى، بيست معين و چهار معينه همراهى مى كنند». حجت الاسلام و المسلمين عطاران با اشاره به بى تأثير بودن نوع مذهب افراد در انتخاب و فرستادن آنان به حج يادآور شد: «در مجموعه بعثه مقام معظم رهبرى با نگاه اسلامى تصميم گيرى مى شود و بدون توجه به مذهب افراد، با ثبت نام و رسيدن نوبت، زائران برپايه شيوه رايج به اين سفر معنوى مى روند».
مدير اهل سنت بعثه، حضور اهل سنت ايرانى را در مراسم حج سى ام، بهترين نشانه همزيستى دينى و مذهبى مسلمانان در ايران دانست و افزود: «بسيارى از زائران اهل سنت در مراسم حج، با اين پرسش برخى از زائران خارجى روبه رويند كه چگونه در ايران زندگى مى كنند؟ و حضور آنان در مراسم حج بهترين نشانه آزادى كامل اهل سنت در كشور ايران است».
وى افزود: «در اين كاروان ها افراد بسيار مهم و برجسته همچون متخصصان فنى و پزشكى، ائمه جمعه، مسئولان و برخى از علماى اهل سنت ايران هستند كه اين خود نشانه جايگاه و كرامت اين عزيزان در نظام اسلامى است».
مدير اهل سنت بعثه مقام معظم رهبرى، حضور اهل سنت ايران را در مراسم حج خنثاكننده تبليغات منفى دشمنان توصيف كرد. حجت الاسلام و المسلمين عطاران با اشاره به برخى از خدمات عرضه شده به كاروان هاى اهل سنت ايرانى گفت: «تلاش شده است كه هتل هاى اين كاروان ها در نزديك ترين مكان ها به مسجدالنبى باشند». وى به برگزارى مراسم متنوع فرهنگى براى كاروان هاى اهل سنت ايران اشاره كرد و گفت: «چندين همايش و گردهمايى در مدينه و مكه با حضور نماينده ولى فقيه در حج و زيارت و جلسات سخنرانى و هم انديشى آنان و ديگر برادران اهل سنت برگزار خواهد شد».
ص: 149
وى مسابقات فرهنگى، تواشيح و قرائت قرآن را از ديگر برنامه هاى پيش بينى شده براى اين كاروان ها شمرد و گفت: نشريه اختصاصى اهل سنت با عنوان «زائر» در بيست شماره در موسم حج منتشر و ميان كاروان ها پخش خواهد شد.
حجت الاسلام و المسلمين عطاران در پايان با اشاره به پيشينه و تجربه هفده ساله مديريت اهل سنت، دوره هاى آموزش اختصاصى روحانيان اهل سنت را از برنامه هاى اين مديريت براى تربيت روحانى برشمرد.
ص: 150
برخى از گروه هاى داراى مجوز فعاليت از سازمان، با توجه به كمى حضور زائران ايرانى مقيم خارج از كشور، به زيان مالى دچار شده اند. سپنتا سير، ياسمين فارس، مادر، راه آسمان و بسطامى برخى از گروه هاى مدعى خسارتند. علت اصلى اين خسارت را اجاره مسكن گران در مكه و اجاره هتل هاى پنج ستاره در مدينه مى توان دانست؛
زائران دو گروه آقاى بوربور شيرازى و آقاى سيدمحسن باقرى كه سهميه رواديد حج را در امريكا، كانادا و اروپا دارند، در سنجش با سال گذشته كاهش يافته اند؛
ص: 151
برخى از افراد گروه تلويزيونى سلام وابسته به جرگه شيرازى (فرستاده از امريكا) در كاروان «پرواز نور» بودند و با توجه به زمينه هاى فراهم آمده، كوشش سياسى خاصى نداشتند؛
ديدگاه هاى زائران فرستاده از امريكا در دو گروه آقاى بوربور شيرازى و سيدمحسن باقرى درباره حوادث پس از انتخابات، با يكديگر متفاوت بود؛ چنان كه روحانى كاروان آقاى بوربور، مى گفت: زائران معتقدند كه حوادث پس از انتخابات، كشور را هفتصد سال به عقب رانده است، اما روحانى كاروان آقاى باقرى، در پى اقناع زائران درباره حوادث پس از انتخابات بود؛
على دايى، سرمربى پيشين تيم ملى فوتبال ايران، چهره شناخته شده فوتبال ايران در موسم حج سى ام در كاروان طوبى بود؛
به رغم تبليغات فراوان امريكا و اروپا درباره بيمارى جديد، خوش بختانه بيمار خاصى در اين كارون ها ديده نمى شد. ارزيابى مديران كاروان ها براى جذب زائر در حج سال آينده مثبت بود و هم اكنون قراردادهاى مسكن سال آينده در مراحل پايانى است؛
با توجه به محدوديت هاى خروج آن دسته از افرادى كه از داخل كشور موفق به گرفتن رواديد حج شده بودند، پس از جلوگيرى پليس ناجا از خروج آنان از مرزها، گيرندگان رواديد با دستگاهى جديد، رواديد را از گذرنامه جدا مى كردند و سپس در كشور ثالث آن را دوباره به گذرنامه مى چسباندند و افراد به حج اعزام مى رفتند؛
از ميان گروه هاى آزاد و خارج از چارچوب، گروه فرستاده از خراسان، به مديريت آقاى پور بدخشان با دريافت 000/ 500/ 6 تومان زائران داخل كشور را از راه سوريه به حج فرستاده بود كه زائران به شيوه خدمات كاروان اعتراض
ص: 152
مى كردند.
زائران بيت الله الحرام با ورود به سرزمين عرفات حال و هواى ديگرى پيدا كرده اند. چون اينجا يادآور حوادثى مهم و سرنوشت ساز است؛ يادآور مأموريت على بن ابى طالب 7 براى اعلان برائت از مشركان در سال نهم هجرى و ممنوعيت ورود مشركان به سرزمين وحى پس از آن روز، حضور انبيا و اولياى الهى در اين بيابان و نجوا و مناجات با خدا، دعاى عارفانه حسين بن على 8 و على بن الحسين، زين العابدين 7 كه به يادگار مانده است، يادآور روگردانى حسين بن على از اين سرزمين در سال شصتم هجرى و حركت او به سوى عراق و كربلا و توجه دادن حاجيان و عالميان كه گاه براى مناجات و دعا و قربانى شدن و قربانى كردن و انجام وظيفه بايد از عرفه و مشعر و منا روگرداند و به كربلا روآورند. اينجا سرزمينى است كه هر سال امام زمان [در آن حاضر مى شود و دلدادگان در پى ديدار رويش به اين سو و آن سو مى نگرند؛ سرزمينى كه وقوف در آن از اركان حج است و اگر ترك شود، حج باطل مى شود.
باران رحمت الهى دو روز است كه سرزمين وحى را سيراب كرده است، از چادرهاى عرفات آب مى چكد، اما بارش زودهنگام باران رحمت، به برهم خوردن محاسبات بشرى در ابتلاى هزاران نفر به بيمارى آنفولانزاى «آ» در ايام تشريق نويد مى دهد و بار ديگر انسان مغرور به دانش محدودش را به «حكمت و تدبير خالق هستى» متذكّر مى شود و آداب ميزبانى را به آدمى مى آموزد.
بارى، حاجيان به دنبال محل استقرار بعثه رهبرى و محل برگزارى مراسم «برائت از مشركان» مى گردند تا با حضور در اين مراسم حج خود را ابراهيمى سازند و از بت ها و بتكده ها، شيطان ها و شيطان زاده ها دورى كنند. بر اثر حاكميت وهابيان بر سرزمين وحى، آيين برائت از مشركان در چادرهاى ايرانى و فضايى محدود و دور از چشم ميليون ها
ص: 153
مسلمان برگزار مى شود تا مبادا زائران كشورهاى ديگر جرأت كنند از مشركان و شياطين عصر خويش به سركردگى امريكا و صهيونيسم برائت جويند.
امسال بر اثر جوسازى و فضاسازى وهابيان افراطى و هتاكى هاى ارباب رسانه و خطباى جمعه مكه و مدينه و روحانيان دربارى، فضايى سنگين بر اين آيين حاكم است و پيدايش فتنه اى به همت دشمنان تشيع، دور از انتظار نيست. به هر روى، با عنايت خداوند متعال و دورانديشى مجريان و نماينده محترم ولى فقيه، اين آيين بدون هيچ مشكلى برگزار مى شود. پيش از موسم مداح اهل بيت، حاج مهدى سماواتى با زمزمه مناجات اميرالمؤمنين 7 دل ها را صفا مى دهد، اشك ها سرازير مى شود، فضايى روحانى و معنوى بر نشست حاكم مى گردد تا دل ها آماده شنيدن نداى ملكوتى قرآن شود.
مراسم با تلاوت كلام الله مجيد آغاز و با فريادهاى «الله اكبر» و «لا اله الا الله» و «برائه من عمل المشركين» «الموت لامريكا» و «الموت لاسرائيل» دنبال مى شود. پيام رهبرى كه بيت الغزلش «دعوت مسلمانان به وحدت» و پرهيز از تفرقه و اختلاف و هوشيارى مسلمانان در برابر ترفندهاى دشمنان براى ايجاد دشمنى و اختلاف است نيز خوانده مى شود و با صدور قطعنامه مراسم پايان مى يابد. در لابه لاى جمعيت ايران، حضور زائران ديگر كشورها نيز به رغم محدوديت هاى موجود، توجه انسان را جلب مى كند. اين مراسم كه «نماد جنبه سلبى توحيد»؛ يعنى اعلان برائت و انزجار از خدايان زر و زور، با موفقيت و با شكوه برگزار مى شود.
اما آيين ديگرى هست كه «نماد جنبه اثباتى توحيد» و اظهار عجز و بندگى در پيشگاه باعظمت پروردگار به شمار مى رود: دعا و مناجات با خدا از زبان سيد شهيدان عالم، حسين بن على بن ابى طالب (ع). ساعتى از ظهر سپرى نمى شود كه زائران ايرانى دور محل استقرار بعثه مقام معظم رهبرى، روانه چادرهاى برگزارى اين آيين مى شوند. هنوز وقت استراحت كارگزاران بعثه است، اما براى پذيرايى از
ص: 154
ميهمانان دعاى عرفه از جاى برمى خيزند و آن جمع فشرده را در چادرهاى خود جاى مى دهند. همه منتظرند، بيش از همه چشم ها و دل ها انتظار مى كشند، تا چون باران بهارى بگريند و عقده ها بگشايند و با خداى خويش در اين سرزمين سخن بگويند. حاجيان نيك مى دانند كه در اين سرزمين رحمت و غفران، مورد آمرزش الهى قرار خواهند گرفت.
با سلام و صلوات بر ولى الله الاعظم، مهدى صاحب الزمان مراسم آغاز و با روضه خوانى مداح اهل بيت، آقاى حيدرزاده دنبال مى شود. هنوز دعاى عرفه شروع نشده است كه صداى ناله و فريادها بلند و اشك ها سرازير مى شود. هر كسى با خداى خويش درد دل مى كند. او را به دليل اين سپاس مى گويد كه از بنده ناچيزش روز عرفه و در سرزمين عرفات پذيرايى كرده است و به ياد دوستان و آشنايان و بدرقه كنندگانش به اين سفر معنوى و ملتمسان دعا، نيايش عرفه را با صداى گرم و دلنشين حجت الاسلام محمدپور آغاز مى كند: «الحمد لله الذى ليس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع ...».
زمان سپرى و غروب عرفه نزديك مى شود. دعا و مناجات با خدا نيز رو به پايان است و زائران در حسرت آنكه بايد با اين سرزمين خداحافظى كنند، لحظات پايانى دعا را با حال و هواى ديگرى سر مى كنند. سرها از شرمندگى همچنان به زير و در گريبان، اشك ها هم چنان سرازير، دل ها هم چنان شكسته و اميدوار ....
دعا به پايان مى رسد و حجت الاسلام و المسلمين قاضى عسكر معاون آموزش و پژوهش بعثه رهبرى در پايان دعا و مناجات چند جمله به زبان فارسى حاجات زائران ايرانى را بر زبان مى راند. از بهترين دعاها، دعا براى زائرانى است كه در حج سى ام بر اثر آنفولانزا از آمدن به اين سفر معنوى محروم شدند؛ دعا براى اجابت دعاهاى زائران بيت الله الحرام در حق آنان و آمدن دوباره به اينجا در سال آينده. جز زائران ايرانى كه در اينجا اجتماع كرده اند، زائران غير ايرانى نيز از گوشه و كنار عرفات به خيابان هاى پيرامونى بعثه آمده اند تا نواى دلنشين دعا و مناجات حسين بن على 8 را بشنوند و از
ص: 155
زبان آن حضرت خدا را بخوانند.
سى هزار نفر از زائران افغانى امسال در حج حضور خواهند داشت. به گزارش «زائر» امسال كاروان هاى بسيارى از افغانستان در مدينه مستقر شدند كه شمار اعضاى آنها به سى هزار نفر مى رسد. گفتنى است هزينه هر افغانى براى سفر حج امسال سه هزار دلار است و كاروان هاى آنها در دوره هاى زمانى مدينه قبل و مدينه بعد فرستاده مى شوند. بر پايه اين گزارش، هشتصد تن از سى هزار افغان در موسم حج شيعه اند.
بعضى از زائران پاكستانى، همچنان بر تبرك جستن از سنگ و كلوخ بقيع پافشارى مى كنند؛ چنان كه يك زائر از بقيع خاك برداشت كه با واكنش عامل ارشادى آنجا و گرفتن كيسه خاك از او همراه بود. ساعات باز بودن بقيع در نوبت صبح، بيشتر شده است و تا هشت صبح زائران بدان جا مى روند.
كيوان اسدپور گفت: هر سال شش تا هشت هزار نفر از مسلمانان داغستان با گذر از خاك ايران به سوى مكه مكرمه مى روند. اين افراد پس از ايران از خاك كشورهاى تركيه، سوريه و اردن مى گذرند و خود را به عربستان سعودى مى رسانند. فرماندار آستارا گفت: به انگيزه فراهم آوردن زمينه بيشترين رفاه براى اعضاى اين كاروان ها ستاد ويژه اى در فرماندارى آستارا ايجاد شده است تا در زمينه ترخيص گمركى،
ص: 156
راهنمايى و تأمين نيازمندى هاى اوليه اين زائران كارهاى بهترين صورت گيرد. زائران داغستانى بيشتر از طريق استان هاى اردبيل و آذربايجان شرقى و غربى خود را به مرز بازرگان مى رسانند. آنان براى حركت در اين مسير از خودروهاى شخصى خود استفاده مى كنند و ساده زيستى و تحمل ناملايمات اين سفر چهار هزار كيلومترى، نشان دهنده ميزان علاقه مندى آنان به حضور در مراسم روحانى حج است. دوباره بازگشت كاروان هاى زائران داغستانى به موطنشان كمابيش دو ماه است و آنان براى تأمين برخى از هزينه هاى سفر خود به داد و ستد كالا در محل هاى بيتوته خود نيز دست مى زنند.
درباره حضور مسلمانان امريكايى، گفت وگويى با حجت الاسلام مينايى، دكتراى كامپيوتر با گرايش هوش مصنوعى به شرح زير صورت پذيرفته است:
سؤال توصيفات فراوانى از شما شنيده ايم. لطفاً در آغاز گفت وگو به صورت مختصر خودتان را معرفى كنيد!
جواب بنده بهروز مينايى هستم. به لطف خدا نزديك به پانزده سال در حوزه علميه قم مشغول به فراگيرى علوم دينى بودم و از محضر استادان بزرگوارى همچون آيات عظام تبريزى، جوادى آملى و سيد كاظم حائرى در تفسير و اصول و فقه كسب فيض نمودم. پس از پانزده سال حضور در حوزه علميه قم براى تكميل تحصيلات آكادميك به امريكا رفتم و در رشته كامپيوتر با گرايش هوش مصنوعى (داده كاوى) مدرك دكترا را اخذ كردم.
سؤال از حضورتان در امريكا و برنامه هاى مختلف بفرماييد!
جواب براى گذراندن تحصيلاتم، حدود پنج سال در ايالت ميشيگان امريكا بودم. اولويت نخستم پس از تحصيل، امور تبليغى بود. سعى مى كردم در بين ايرانيان مقيم
ص: 157
امريكا و مسلمانان ساير كشورها حضور يافته ارتباط نزديكى با آنها داشته باشم. همين مسئله باعث شد به ايالت هاى مختلف هم سفر كنم.
سؤال چنان كه در اخبار و رسانه ها مطرح است در غرب به ويژه امريكا نگاه جديد و متفاوتى به اسلام وجود دارد. شما اين نگاه و رويكرد جديد را چگونه تعريف مى كنيد؟
جواب در جريان حادثه يازدهم سپتامبر، در امريكا حضور داشتم و اين حادثه كه يكى از بزرگ ترين حوادث قرن اخير در امريكا محسوب مى شود؛ اگرچه تبعات بسيار بدى همچون جنگ افغانستان و اشغال عراق را داشت، اما ثمرات ديگرى هم داشت. پس از اين حادثه نگاه مردم امريكا به اسلام تغيير يافت و بسيارى از مردم با كنجكاوى سعى مى كردند اطلاعاتى درباره اسلام كسب كنند. دقيقاً يك سال پس از اين حادثه قرآن مجيد پرفروش ترين كتاب سال در امريكا شد.
همان سال بود [كه] يكى از كارگردانان هاليوودى فيلمى براى حج ساخت كه موضوع آن تشرف يك گروه مسلمان از امريكا به حج بود و مناسك حج و فلسفه و اسرار اين فريضه را براى مخاطبان غير مسلمان خود به بهترى شكل به تصوير كشيد. همين فرد سال بعد براى حضرت پيامبر اكرم 9 فيلمى ساخت و در اين فيلم تاريخ زندگى پيامبر را نشان داد. همه اين موارد به علت نياز مردم و رويكرد جديد مردم امريكا به اسلام است.
سؤال ديدگاه مردم امريكا درباره مناسك حج چيست؟
جواب نگاه دوستان مسيحى و يهودى ما به مناسك حج منفى نبود و حتى برخى از اين دوستان ما با يك نگاه حسرت آميز به اين موضوع نگاه مى كردند. برايشان جالب بود كه چه عاملى اين خيل عظيم مردم را از سراسر جهان در يك زمان و مكان واحد جمع مى كند.
ص: 158
برخى از اين اعمال حج مانند رمى جمرات يا طواف كعبه، يك موضوع مبهم همراه با شگفتى براى اين افراد است كه تلاش مى كنند به رمز و رموز آنها پى ببرند. جالب است كه بدانيد شناخت اسلام براى اغلب غير مسلمانان از طريق حج و زيارت خانه خداست.
سؤال مسلمانان مقيم امريكا چه احساسى نسبت به حج دارند؟
جواب حج تبلور قدرت اسلام است و تلألؤ حاكميت اسلام محسوب مى شود. خداى متعال حج را به عنوان فريضه اى كه مبانى دين را تقويت و زيبايى و شكوفايى دين را در مظهر اعلى جلوه مى كند قرار داده است.
در بين دوستان و دانشجويان مسلمان امريكايى و غير امريكايى كه با مذهب حتى به اندازه كم هم ارتباط داشته باشد، عشق و شور خاصى نسبت به حج فوران مى كند. نهايت تلاش خود را براى رساندن به اين سرزمين مقدس به كار مى گيرند. اگر چه هزينه تشرف به حج براى مسلمانان مقيم امريكا بسيار بالا است اما هميشه اين افراد به دنبال حضور در اين سفر هستند. امسال يكى از دوستانم كه دكتراى برق است و اين شغل جزو مشاغل مهم و پردرآمد محسوب مى شود، نزديك به سه هفته مرخصى گرفت تا اعمال حج را به جا آورد. شور وشوق اين دوست براى تشرف به حج برايم بسيار شگفت آور است.
سؤال اين ويژگى در سايه توجه به دستورهاى مذهبى پديد مى آيد؟
جواب دقيقاً همين طور است. بسيارى از مسلمانان امريكا سعى مى كنند با حضور در برنامه هاى مختلف عبادى مانند مراسم دعاى كميل، ندبه و برنامه هاى مختلف ماه مبارك رمضان و ماه محرم اين روحيه را در خود حفظ كنند. در واقع به اعتقاد دوستان برخى از امور مذهبى مانند دعاى كميل در فضاى امريكا براى مسلمانان واجب است؛ چرا كه در اين مراسم هاست كه افراد روحيه مذهبى خود را تقويت مى كنند. در فضايى
ص: 159
كه سراسر هويت زُدا (هويت دينى و فرهنگى) است حضور در برنامه هاى مذهبى بسيار مهم و كليدى است.
سؤال با توجه به اينكه آيين حج امسال به «حج و انتظار» ناميده شده است، درباره اعتقاد مردم مسلمان و غير مسلمان امريكا به آخر الزمان و ظهور منجى توضيح بفرماييد!
جواب شايد برايتان جالب باشد كه درباره اعتقاد به آخرالزمان و ظهور منجى، مردم امريكا نزديكى زيادى به مسلمانان دارند. در طى پنج سال حضور و امور تبليغى در امريكا، توجه مردم به منجى نسبت به سال گذشته ارتقاى خاصى داشت. حقيقت منجى و امام مهدى، به يكى از سؤالات اساسى براى بسيارى از مسلمانان و غير مسلمانان در امريكا تبديل شده است. ارتباط معنوى با حضرت ولى عصر [براى افراد تازه مسلمان شده يك آرزو محسوب مى شود و همين موضوع مهدويت است كه باعث گرايش بسيارى از غير شيعيان به مذهب تشيع مى شود. هم اينكه دعاى فرج در بسيارى از محافل مسلمانان در امريكا قرائت مى شود و افراد غير عرب به سختى جملات اين دعا را حفظ مى كنند كه اين موضوع نشان دهنده توجه ويژه مسلمانان امريكا به حقيقت مهدويت دارد. البته تشريح فلسفه و ابعاد مختلف انتظار و مهدويت يكى از مهم ترين نيازهاى جامعه مسلمانان امريكا است كه اميدوارم از سوى مبلغين و علما مورد توجه قرار گيرد!
تركيب جمعيتى زائران حج 88
ستاد حج در مدينه منوره تركيب جميعتى زائران ايرانى خانه خدا را بدين شرح منتشر كرد:
شمار زائران سيزده تا بيست سال، 89 نفرند كه كمترين درصد سنى (5/ 1%) را دارند؛
ص: 160
زائران ميان بيست تا سى سال، 1193 نفر (2%)؛
زائران ميان سى تا چهل سال، 7427 نفر (45/ 12%)؛
زائران ميان چهل تا پنجاه سال، 21259 نفر (65/ 35%)؛
زائران ميان پنجاه تا شصت سال، 22632 نفر (95/ 32%)؛
زائران ميان شصت تا 65 سال، 7038 نفر (80/ 11%).
گفتنى است در آيين حج سى ام (1388)، 65000 زائر ايرانى به حج مشرف شدند كه به علت احتمال ابتلا به آنفلوآنزاىِ «آ»، از تشرف زائران كمتر از سيزده سال و بزرگ تر از 65 سال جلوگيرى شد. افزون بر 45 هزار نفر از آنان نخست به مدينه و بيش از پانزده هزار نفرشان پس از مكه به مدينه مى روند. بر پايه گزارش ستاد حج مدينه، تركيب جمعيتى «مدينه اولى ها و دومى ها» كمابيش يكسان است. شبكه تلويزيونى «بى. بى. سى عربى» در گزارشى اعلام كرد، صدها هزار نفر با برپايى بدون مجوز چادر در صحراى عرفات و منا در مناسك حج شركت مى كنند، اما دولت عربستان چادرهاى مجهز و واحدهاى مسكونى باشكوهى در منا احداث كرده است.
محمد طه، خبرنگار اين شبكه در مكه در گزارش خود گفت: «علت نصب بدون مجوز چادر از طرف هزاران حاجى، هزينه هاى بالاى كرايه چادرهاى مجهز است. امسال بسيارى از حجاج از اداره حج راضى نبودند كه يكى از علل اين مسئله، برپايى اين چادرهاى غيرقانونى است». شاهزاده خالد الفيصل، امير منطقه مكه در اين باره گفت: شمار حجاجى كه سازماندهى شده بودند، 000/ 767/ 1 نفر بود كه اين نشان مى دهد 000/ 753 نفر خارج از چارچوب سازماندهى شده در مناسك حج امسال شركت كردند.
گفتنى است كسانى كه با نصب بدون مجوز چادر در حج شركت مى كنند، هر سال هشتاد تُن زباله پديد مى آورند و باعث ازدحام بسيارى در راه ها مى شوند.
ص: 161
مصطفى خاكسار قهرودى، رئيس سازمان حج و زيارت جمهورى اسلامى ايران با وزير حج كشور عربستان سعودى ديدار كرد. در اين ديدار دوستانه كه مدير مؤسسه مطوفين ايران نيز حضور داشت، موضوعات و مشكلات زائران ايرانى مطرح شد.
وزير حج عربستان سعودى از تلاش ايران براى جلوگيرى از شيوع آنفلوآنزاىِ «آ» قدردانى كرد و نگرانى هاى ايران درباره برخورد با زائران ايرانى در عمره گذشته به وى منتقل شد. رئيس سازمان حج و زيارت ايران در اين ديدار ديدگاه رهبر معظم انقلاب را
ص: 162
درباره ضرورت حفظ وحدت و پرهيز از كارهاى تفرقه انگيز متذكر شد و بر اجراى برنامه هاى رايج و رسمى حجاج ايرانى در موسم حج امسال، مطابق سال هاى گذشته تأكيد كرد.
وى سخنان مطبوعات را بر ضد جمهورى اسلامى ايران نادرست و خصمانه خواند و بر پايبندى حجاج ايرانى به برنامه ها و كارهاى وحدت بخش و اطاعت از مقام معظم رهبرى و مسئولان محترم تأكيد كرد.
فؤاد عبدالسلام الفارسى، وزير حج عربستان سعودى در اين ديدار از توجه و توصيه هاى مسئولان نظام جمهورى اسلامى ايران، به ويژه مقام معظم رهبرى و رئيس جمهورى در حفظ و تقويت وحدت قدردانى كرد و درباره كارهاى رسانه اى پيش آمده دريغ خورد و گفت: اميدوارم با توجه به اهميت روابط و سابقه ديرينه دو كشور، از تشديد فضاى موجود؛ يعنى خواسته دشمنان هر دو كشور پرهيز شود.
لطف و عنايت خاص خداوند در حج امسال نمايان بود
حج سى ام دو ويژگى مهم داشت: پيش از حج بحران هايى در انتظار حجاج ايرانى بود اما كمترين مشكل ها در سنجش با سال هاى پيش براى حجاج ايرانى رخ داد. عمليات حج 88 بر اثر ويژگى نخست، سختى هاى فراوانى را براى برگزاركنندگان آن در پى آورد. براى آگاهى از آخرين تحليل ها و خبرها درباره عمليات حج سى ام، گفت وگوى زير با مصطفى خاكسار قهرودى خواندنى است.
او ده سال پيش به سازمان حج و زيارت آمد. دو سال بازرس بود و پنج سال نماينده سازمان حج و زيارت در عربستان و از سه سال پيش تاكنون رئيس سازمان حج
ص: 163
و زيارت است.
زمانى كه از سوى مسئولين وزارت بهداشت شيوع آنفلوآنزا در بين زائران ايرانى مطرح شد، قرار شد در مورد حج تمتع امسال تصميم جداگانه اى گرفته شود. كميته ملى آنفلوآنزا و مسئولين مربوط، جلسات كارشناسى زيادى را گذاشتند و جمع بندى آن به محضر مقام معظم رهبرى عرضه شد.
در نهايت، جمعى متشكل از كميته ملى آنفلوآنزا و نمايندگان سازمان حج و نمايندگى مقام معظم رهبرى در امور حج و زيارت خدمت رئيس جمهور رفتند و بعد از مطرح شدن گزينه هاى مختلف، با فرض اينكه پيش بينى هاى وزارت بهداشت درست است، تصميم گرفته شد كه حج امسال تعطيل نشود و با كاهش زائران ايرانى و حذف
اين كاهش دو علت داشت؛ يكى اينكه پيش بينى هاى وزارت بهداشت با نصف شدن جمعيت، حداقل نصف خواهد شد و كنترل جمعيت كمتر، براى گروه پزشكى امكان پذيرتر بود. ديگر اينكه با حذف افرادى كه بيشتر در معرض خطر بودند، آمار احتمالى آسيب اين بيمارى بسيار كمتر مى شد. اين تصميمى عاقلانه بود كه بايد از آن دفاع و منصفانه در مورد آن قضاوت كرد.
اگر برخى امروز اعتراض مى كنند كه امسال هيچ اتفاقى براى حجاج ايرانى نيفتاد و نيازى به كاهش حجاج نبود، بايد گفت كه تا زمان قبل از تصميم گيرى هيچ مرجع رسمى و غير رسمى گزارش و دلايلى مبنى بر اينكه اين بيمارى آنقدر هم خطرناك نيست و نيازى به كاهش حجاج نيست، عرضه نكرد. ضمن اينكه وقتى سازمان حج با
ص: 164
تعطيلى كامل عمره در ماه مبارك رمضان مخالف بود، برخى از جمله برخى از مطبوعات سازمان را قاتل مردم مى دانستند و عناوينى چون اصرار سازمان حج بر ادامه سفر مرگ بار عمره و ... به كار مى بردند تا اينكه تصميم بر تعطيلى كامل عمره در ماه مبارك رمضان گرفته شد. حالا كه سفر حج انجام شده و اتفاقى نيفتاده است و جواب معما مشخص شده، همه مى گويند كه ما هم جواب را بلديم. اين لطف و عنايت خداوند بود كه اتفاقى نيفتاد، اما نبايد به اين تصميم عاقلانه معترض بود.
قبل از آغاز موسم حج، فضايى سياسى و تبليغاتى عليه ايران بود كه متأسفانه برخى جرايد غربى و عربى به آن دامن مى زدند كه بخشى از آن به علت سوء برداشت از صحبت هاى مسئولين نظام جمهورى اسلامى بود و بخشى از آن زمينه سازى اختلافى بود كه توسط دشمنان اسلام صورت مى گرفت. اين برداشت در ذهن مسئولين سعودى به وجود آمده بود كه قرار است اتفاق خاصى از سوى حجاج ايرانى در عربستان بيفتد و فضاى رسانه اى و تبليغاتى بنگاه هاى رسانه اى غربى به طور مستقيم و غير مستقيم فضا را فضايى به سمت برخورد بين سعودى ها و ايرانى ها جلوه مى دادند.
كارهاى زيادى براى رفع اين ابهامات انجام شد. وزير حج عربستان ديدارى صورت داد و پس از آن با توضيحات كامل من مبنى بر اينكه ما فقط طبق قراردادى كه از قبل بسته ايم عمل خواهيم كرد، خود او خواستار اين شد كه حرف هاى اين نشست رسانه اى شود تا سوء برداشت ها برداشته شود. پيش از من هم نماينده مقام معظم رهبرى در حج و زيارت در بدو ورود به عربستان رايزنى هايى را شروع كرده بودند كه تأثير فراوانى در بهبود اوضاع داشت و مراسم هاى دعاى كميل، برائت از مشركين و كل عمليات حج بدون نگرانى و تنش انجام شد.
ص: 165
كاهش مدت زمان سفر حج تصميمى بود كه به دليل احتمال شيوع بيمارى آنفلوآنزا گرفته شده بود و الان قابل تغيير نيست و طولانى شدن سفر برخى هم به علت مشكل به وجود آمده در فرودگاه جده است. اين در حالى است كه هيچ حقى از كسانى كه طول سفر آنها چند روز كاهش پيدا كرده ضايع نشده است، به اين معنى كه امسال هيچ زائرى خدماتى كمتر از پولى كه پرداخت كرده را دريافت نكرده است. پيش از اين هم گفته بودم كه براى هر زائر حدود يك ميليون تومان بيشتر هزينه شده است و اگر طول سفر برخى از زائران كوتاه شده، فقط هزينه غذاى آن چند روز كاهش پيدا مى كند كه به هيچ وجه جبران آن يك ميليون تومان را نمى كند. بنابراين، هيچ زائرى وجود ندارد كه ما به او بدهكار باشيم و دينى به گردن ما باشد.
در روزهاى گذشته نيز چند پرواز فوق العاده را از فرودگاه جده گرفتيم و در تلاشيم تا پروازهاى فوق العاده ديگرى را بگيريم و نيز با فرودگاه مدينه هماهنگ شده است تا برخى از كاروان ها در صورت تمايل از طريق فرودگاه مدينه به كشور باز گردند.
البته از كل 494 كاروان ايرانى تنها 27 كاروان 35 روزه هستند و 62 كاروان 24 روزه داريم و براى بيشتر كاروان ها مشكل خاصى وجود ندارد. كاروان هايى هم كه 22 يا 23 روزه شده بودند، به 24 روز تبديل كرديم.
تاكنون پانزده نفر در بيمارستان هاى ايرانى بسترى هستند و از ابتداى عمليات حج تا هم اكنون شش نفر از هم وطنان فوت شده اند كه هيچ كدام مربوط به بيمارى آنفلوآنزا نبوده اند. چند نفر بيمار كه به ايران باز گشتند كه باز هم مربوط به آنفلوآنزا نبوده است.
من از مسئول پزشكى خواستم كه اگر موردى از آنفلوآنزا در بين زائران ايرانى بوده
ص: 166
و به علت هايى نخواسته بگويد، به من بگويد تا من به عنوان رئيس سازمان حج مطلع باشم، اما رئيس هيئت پزشكى به من اطمينان داد كه واقعاً هيچ موردى از آنفلوآنزاىِ «آ» در بين زائران وجود ندارد.
تا الان سيزده هزار حاجى ايرانى به كشور باز گشتند و حدود 700/ 15 نفر در مدينه به سر مى برند و در مكه حدود 000/ 33 نفر حضور دارند كه در حال كم شدن هستند.
كسانى كه بيمارى خاصى نداشتند و سن آنها هم بالا نبود و فقط به خاطر كاهش زائران حذف شده اند، سال بعد حتماً خواهند آمد و اگر سال آينده مشكل آنفلوآنزا نباشد، همه كسانى كه به دليل بيمارى از اين سفر مانده اند در اولويت هستند.
هيچ مسئله و حساسيت سياسى در كاهش آمار حجاج ايرانى دخالت نداشته و عامل كاهش آمار تصميم كارشناسان وزارت بهداشت بر جلوگيرى از شيوع بيمارى است.
تنها علت كاهش آمار اعزام شدگان به حج، تصميم كارشناسان بهداشت در جلوگيرى از شيوع بيمارى بود. على رغم وجود شايعات و نظرات تاييد نشده و غير رسمى مبنى بر دخالت و تأثير مسائل و حساسيت هاى سياسى، در كاهش آمار حجاج ايرانى در مراسم حج امسال، هيچ گونه نشانه اى از واقعيت داشتن اين شايعات وجود نداشته و به نظر ما هيچ ارتباطى بين كاهش آمار حجاج و حساسيت هاى سياسى وجود
ص: 167
ندارد.
اگرچه كشور عربستان در ظاهر خطر بيمارى را جدى نگرفته است، اما كليه تدابير پزشكى علاوه بر آمادگى عربستان، توسط هيئت پزشكى سازمان حج پيش بينى شده است.
پنجاه درصد زائران مصر كاهش يافته و 000/ 45 نفر از 000/ 90 نفر به حج آمده اند. كشورهاى اسلامى ديگر نيز محدوديت هايى را اعمال كرده اند، اما در ميان همه كشورها تنها كشورى كه حج را تعطيل نمود و هيچ زائرى را از آمار 000/ 30 نفر زائر خود اعزام نكرده، كشور تونس است.
با پايان نيافتن تعميرات فرودگاه جده، و تصميم بر انتقال هفتاد درصد حجاج در مدينه قبل، نزديك به دو سوم تراكم آمار زائران ايرانى، به سمت فرودگاه مدينه منتقل شد كه با توجه به عدم گنجايش و ظرفيت مناسب اين فرودگاه مشكلاتى به وجود آمد.
كاهش تعداد پرواز بازگشت حجاج به صورت ميانگين باعث افزايش مدت سفر زائر از 30 تا 36 روز شده است.
مصطفى خاكسار قهرودى، رئيس سازمان حج و زيارت پس از بررسى وضع زائران ايرانى خانه خدا در مدينه منوره به مكه مكرمه رفت تا از چگونگى خدمات رسانى به زائران در مكه آگاه شود. به گزارش خبرنگار واحد ارتباطات خبرى بعثه، معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى و رئيس سازمان حج و زيارت در ديدار دكتر طلال صالح بن بكر قطب، رئيس مؤسسه مطوفى حجاج ايرانى به بررسى چگونگى خدمات رسانى به زائران ايرانى در مكه مكرمه پرداختند. خاكسار قهرودى در
ص: 168
اين ديدار كه در مكه برگزار شد درباره اسكان، تغذيه و تداركات، حمل و نقل، مشاعر مقدسه و امكاناتى سخن گفت كه سازمان براى خدمات دهى بيشتر به حجاج در سال 88 بدان ها نياز دارد.
آقاى خاكسار قهرودى همچنين در نشست با اعضاى ستاد حج و زيارت در مكه مكرمه از پيش بينى هايى براى عرضه خدمات بهتر به زائران و تصميم گيرى در اين باره خبر داد و به توصيه در اين زمينه پرداخت: با وجود فضاى خاص سياسى و وضع ويژه بيمارى موجود و ضرورت كاهش زائران كه بر پايه نظر تخصصى افراد مسئول تصميم هايى در اين باره گرفته شده است، زائران در رويارويى با اين مسائل بايد هشيار باشند. وى از مسئولان خواست در كارها و تعامل با قسمت هاى گوناگون منظم باشند: حال كه حجم كار در حج امسال در سنجش با سال هاى گذشته كمتر است، بايد به همين نسبت، تحرك در كار را به قصد كنترل و نظارت بيشتر كرد، تا قبل از اينكه زائران به مكه منتقل شوند، مشكلات احتمالى هم برطرف شود.
به سر آمدن ايام تشريق و پايان يافتن مناسك حج را به شما شادباش مى گويم و اميدوارم خداى كعبه شما را بپذيرد و همه شما را سالم و غانم به ميهن اسلامى مان بازگرداند. خدمتگزاران شما در سازمان حج و زيارت از سال قبل، تلاش خود را براى اينكه شما بتوانيد از فرصت حضور در حرمين شريفين معنويت بيشترى كسب كنيد.
احتمال گسترش ويروس آنفلوانزاى «آ» در عربستان و به دنبال آن تغييرات تحميل شده بر بخش اجرايى از يك طرف و تعليمات وزارت حج كه همواره باناپايدارى
ص: 169
مواجه است از سوى ديگر، مانع پياده شدن برخى از برنامه ها به گونه از پيش تعيين شده گرديد. سازمان با همكارى مركز پزشكى حج براى سلامت ماندن شما هر آنچه را كه تصور مى كرد به كار گرفت كه خوش بختانه كاهش جدى مراجعات به مراكز پزشكى و آمار اندك مرگ و مير، نشانگر موفقيت در اين صحنه است.
اميدوارم كه جلوه هاى معنوى حج تا روز رستاخيز برايتان ماندگار باشد و ان شاء الله بتوانيد با اين ذخيره عظيم معنوى كه اندوخته ايد، در خانواده و محيط زندگى خود اثرگزار باشيد.
والسلام عليكم و رحمت الله و بركاته
مصطفى خاكسار قهرودى
معاون وزير و رئيس سازمان
ص: 170
نشست هماهنگى با حضور رئيس محترم سازمان حج و زيارت، مسئول محترم ستاد مكه مكرمه و مسئولان ستادها و مناطق نُه گانه حج در محل مؤسسه مطوفى ايران و حضور رئيس اين مؤسسه دكتر طلال قطب و ديگر اعضاى هيئت مديره اين مؤسسه به قصد هماهنگى هاى زير برگزار شد:
ضرورت عرضه خدمات بهتر در مشاعر؛
اجراى بهتر طرح نظافت و رعايت بهداشت بيشتر در منا؛
افزايش مخزن صابون مايع در منا كه تنها در اين مؤسسه براى حجاج ايرانى اجرا شده است؛
رعايت برنامه زمان بندى خروج كاروان ها از مكه مكرمه به سوى مدينه منوره و فرودگاه جده؛
ص: 171
ضرورت تسريع خروج زائران از فرودگاه جده و حذف فرآيند انگشت نگارى.
با ورود معاون حج سازمان به جده، در جلساتى با مسئولان عربستان سعودى در اين شهر، موضوع سامان دهى بازگشت پروازهاى حجاج از فرودگاه جده پى گيرى و بر آن تأكيد شد.
اداره كل طرح و برنامه سازمان حج و زيارت، سال 1388 براى نخستين بار در موسم حج حاضر شد. اما مأموريت اين اداره چيست و چه كارى را سامان مى دهد؟ و چه تأثيرى بر روند اجرايى حج مى گذارد؟ پاسخ اين پرسش ها در گفت وگو با دكتر مرتضى كمانگرى، معاون اداره كل طرح و برنامه سازمان حج و زيارت آمده است:
سؤال وظايف اصلى دفتر طرح و برنامه در حج امسال چيست؟
جواب با سلام و آرزوى قبولى حج همه زائران محترم، اداره طرح و برنامه پنج وظيفه اصلى در ايام حج دارد كه سه وظيفه آن از آثار و نتايج دراز مدت برخوردار است و دو وظيفه زود بازده دارد كه ويژه حج امسال طراحى شده است كه ان شاءالله آثار آن را در حج امسال مشاهده خواهيم كرد. اين دو وظيفه كه با هدف ايجاد كيفيت بيشتر، سرعت بالاتر، دقت فزون تر و كاهش هزينه ها طراحى شده است با ايجاد نوآورى و ابتكار در استفاده از فناورى نو تبادل اطلاعات در حوزه عمليات اجرايى در عربستان و نيز حوزه آمار و اطلاعات كاربردى شده است. محدوده اجراى شبكه رايانه اى عمليات اجرايى در عربستان كه در گام اول در زمينه تداركات با استفاده از شبكه اينترنت و به صورت آنلاين به مرحله اجرا در آمده است. در اين شبكه كليه آمارهاى زائران و عوامل كاروان هاى حج، مكان استقرار آنها در مكه و مدينه مسيرهاى توزيع تغييرات سهميه هاى غذاى عادى و رژيمى و نيز ثبت كليه خريدهاى انبارهاى
ص: 172
تداركات و ورودى و خروجى اجناس از انبارها و نيز آشپزخانه ها در اين شبكه مورد نظارت و مديريت قرار مى گيرد.
ان شاء الله اين شبكه اينترنتى در ادامه، حوزه هاى مسكن، حمل و نقل، بهداشت و درمان، امداد و ساير موضوعات اجرايى را تحت پوشش قرار خواهد داد كه انشاء الله موجبات سرعت، دقت و افزايش كيفيت و بهينه نمودن هزينه ها را فراهم خواهد ساخت. اين شبكه از حجم فعاليت هاى جارى انبارها و آشپزخانه ها خواهد كاست و امكان مديريت و نظارت را نيز به مديران عالى و ستادى سازمان خواهد داد تا با تحليل داده ها و گزارش ها تصميم گيرى هاى بهتر و معقول ترى را اعمال كنند. ايجاد اين سيستم اشراف لازم بر اصلاح الگوى مصرف در حج و عمره و منطقى شدن نيازهاى زائران و نيز فعاليت هاى بدنى آنان در موسم حج را فراهم مى آورد.
دومين وظيفه زود بازده، طراحى نظام آمارى است كه معروف به «طرح امين» است. در اين طرح همه آمارهاى مورد نياز روزانه مديران سازمان در زمينه هاى بيمارى ها، بسترى در بيمارستان ها، گم شدن زائران سرقت، حوادث، دستگيرى هاى احتمالى و نيز فوت زائران توسط كاروان هاى حج و ساير مراكزمرتبط به صورت آنلاين ثبت مى شود و دسترسى مديران به اين اطلاعات آسان و تحليل آمارها و تهيه گزارش ها پى گيرى امور را تسهيل مى سازد.
سؤال براى اجراى اين كارها چند نيروى انسانى به سازمان افزوده ايد؟
جواب در حج امسال فقط سه نفر براى اين كار در دفتر طرح و برنامه و دو نفر هم در بخش رايانه براى پى گيرى امور و اجراى وظايف پيش بينى شده اند.
سؤال درباره فعاليت هاى دراز مدت طرح و برنامه هم توضيح دهيد.
جواب سه فعاليت درازمدت در وظايف طرح و برنامه پيش بينى شده است كه اجراى آنها در حج امسال الحمدالله آغاز شده است. اولين كار، نظارت و كنترل برنامه و بودجه عملياتى حج 88 است كه در قالب 34 عنوان برنامه و صدها فعاليت به تصويب
ص: 173
رسيده است. براى اولين بار در حين اجراى برنامه حج، از نزديك اين نظارت و كنترل انجام مى پذيرد.
دومين موضوع، كارشناسى و بررسى قيمت تمام شده حج است كه به دنبال منطقى تر كردن قيمت سفر حج با رعايت كيفيت ها و صرف و صلاح زائران گرامى هستيم. و سومين برنامه درازمدت اين اداره كل، بررسى فرآيندها و توسعه آنها از طريق بهره گيرى از آى. تى ( (TI هستيم.
سؤال هر چند كار شما در حج امسال تازه آغاز شده، در همين چند هفته، كار شما بر كيفيت عرضه خدمات به زائران تأثير گذارده است يا در سال هاى آينده تأثير خواهد گذارد؟
جواب هدف اصلى سازمان حج و زيارت همين است كه بسترهاى لازم را براى زائران فراهم آورد تا زائر بهتر بتواند به اهداف اصلى اين سفر كه توسعه معنويت، برائت از دشمنان اسلام و افزايش اتحاد و انسجام و وحدت بين مسلمين است بپردازد.
زائر به حج مى آيد تا به اين اهداف برسد كه خود اين نيازمند به پشتيبانى هايى است. زائر بايد سالم، داراى فراغ بال از نيازهاى روزانه و ... باشد تا بتواند به اعمال و زيارت خود برسد. عرضه خدماتى چون تغذيه، درمان، مسكن و حمل و نقل، زائر را در رسيدن به اهداف معنوى اش كمك مى كند و ارتقاى كيفيت و بهينه سازى آن نيازمند يك طراحى دقيق است كه طرح و برنامه به اين كار كمك مى كند. يكى از اولين كارهاى اداره كل طرح و برنامه، طراحى يك نظام جامع توسعه حج است كه به نوعى مى تواند چشم انداز مناسبى را پيش روى سازمان حج قرار دهد.
سؤال برنامه و بودجه عملياتى به چه چيزهايى مى پردازد؟
جواب اين برنامه دقيقاً به اثر بخشى برنامه هاى واحدها و معاونت هاى مختلف مى پردازد. اگر پيش از اين، واحد اجرايى بودجه مصوب خود را هزينه مى كرد و
ص: 174
توجهى به اثربخشى آن واحد نمى شد در بودجه ريزى عملياتى، اين كار متفاوت است و اثر هزينه ها كاملًا پى گيرى مى شود. اگر برنامه اى مانند مسكن، 136 ميليارد تومان هزينه داشته باشد، در اين برنامه تمام شاخص هاى كمى و كيفى آن كنترل مى شود تا ببينيم بعد از اين هزينه آيا استاندارهاى لازم و مصوب محقق شده است يا نه كه بر اساس اين بررسى، هم سازمان حج در برنامه ريزى بعدى راحت تر و دقيق تر خواهد بود و هم عملكرد مديران بهتر ارزيابى مى شود و نيز كمبود كميت و توانايى هاى لازم نيروها روشن مى شود. برنامه و بودجه عملياتى در كل، شرايط لازم را كه مطلوب يك سازمان براى دست يابى به اهداف خود است آماده مى كند.
سؤال تا چه اندازه از ابزارهاى نو فن آورى اطلاعات استفاده مى كنيد؟
جواب تلاش شده است از آى. تى به عنوان يك فن آورى كه مى تواند در افزايش كيفيت، سرعت و دقت در كارها و كاهش هزينه هاى سازمان حج بسيار مؤثر باشد و در تمام كارها استفاده شود. امروز كارهاى يك زائر از ثبت نام تا زمانى كه زائر به ايران باز مى گردد و حتى ارتباط بعد از بازگشت زائر زير چتر كارهاى آى تى قرار دارد.
كارهاى فراوانى از زمان ورود زائران به مدينه (حرم نبوى) تا خروج آنها از آنجا صورت مى پذيرد تا آنان آسوده و بدون مشكل و در امنيت بيايند و بدون مشكل راهى شوند. از اسكان در هتل ها تا تأمين غذا و وسايل حمل و نقل و رفع مشكلات و هزار كار ديگر كه بر عهده يك يا دو نفر نيست. همه اين كارها در ستاد مدينه منوره برنامه ريزى، مديريت و اجرا مى شود. گزارش زير نه از آمار و اعداد، بلكه از خادمان دور از خانواده مى گويد:
ص: 175
آقاى عباس خداشناس، مسئول دفتر مديريت ستاد مدينه است. او در مدينه كارش را از هشت صبح آغاز مى كند و كمابيش تا يازده شب در همين دفتر مى ماند. خداشناس، حج گزارى را بدون مشكلات نمى داند و بر اين باور است كه حاجى بايد مشكلات را لمس كند تا حج را درك كند، اما مى گويد در اين سال ها همه نيروهاى اجرايى مى كوشند كه زائران به كمترين مشكلات دچار شوند.
آقاى ابراهيم حدادى، مسئول پشتيبانى درباره كار اين بخش مى گويد: ما از چهارم آبان به مدينه آمديم و ستاد مدينه را افتتاح كرديم تا همه خدمتگزاران بتوانند در اينجا مستقر شوند و كارشان را آغاز كنند. سامان دهى وسايل نقليه، خدمات مخابراتى، تجهيز، خدمات و تهيه و راه اندازى كليه امكانات براى آغاز خدمت كارگزاران حج در مدينه، از كارهاى پشتيبانى است كه مى توان گفت آغازكننده آيين حج و حج گزارى است. حدادى مى گويد پابه پاى رئيس ستاد از شش صبح تا نزديك به دوازده شب به كار مى پردازيم و البته اين، غير از رويدادهاى نيمه هاى شب است كه بايد بدان ها رسيدگى كرد.
اين دفتر نيز در ستاد مدينه مستقر است و آقاى عباس ارباب خالص، مدير اين دفتر، خبرى خوشحال كننده دارد: تاكنون مشكل خاصى براى ايرانى ها پيش نيامده است. آقاى مسعود تقوايى مسئول امور مالى ستاد مدينه است كه همه كارهاى مالى را در مدينه سامان مى دهد و بخش هاى گوناگون را تأمين مى كند. او از سال 1374 كارهاى مالى را صورت مى داده و با تأكيد مى گويد: تاكنون هيچ اختلاف حساب و كسرى نداشته است.
ص: 176
او تا يازده شب همراه با آقاى سعيد لطفى (حسابدار) در دفترش كارها را پى گيرى مى كند.
آقاى سيد احمد عرفانى در بخش رايانه مسكن ستاد مدينه خدمت مى كند و همه كارهاى اسكان زائران ايرانى در مدينه نظم و ترتيب مى دهد. او مى گويد كه در مدينه هم سهم هر زائر از محل اسكان بيشتر شده است. به گفته سيد احمد عرفانى، صبح بسم الله مى گويى و كار را شروع مى كنى و شب هم مى گويى الحمدلله و هر كارى كه درباره مسكن زائران باشد، با انگيزه پى گيرى و نه نمى گويى؛ حتى اگر كاروانى بيشتر از ظرفيت، زائر آورده باشد يا كمتر يا حتى اگر كاروانى نتواند دوبار در دعاى كميل شركت كند و كار به تنظيم و تغيير در زمان محل اقامت برسد و يا تغيير هر برنامه ديگر.
واحد رايانه از ديگر بخش هاى ستاد است كه بهادر امينى اطلاعات ورود و خروج كاروان ها، پرواز، تغذيه، خدمات و خروج زائران را به سوى مكه و ديگر آمار را در رايانه اش ثبت مى كند و هر روز از صبح تا آخر شب به آنها سرگرم است تا همه كارهاى ستاد مدينه با سرعت سامان گيرد. اين، همه كارها در ستاد مدينه نيست، اما گزارش گزيده اى از كارهاى بزرگ و سخت آنهاست تا زائران هم با دعاگويى آنان را همراهى كنند.
سؤال پخت سنتى تا چه زمانى انجام مى شد؟
جواب تا سال 1380 كليه كاروان ها در ساختمان هاى محل اقامت زائران اقدام به پخت غذا مى نمودند، اما توجه به محدوديت هايى كه توسط سازمان دفاع مدنى عربستان
ص: 177
سعودى ايجاد شد و از طرفى نامناسب بودن شرايط بهداشتى طبخ غذا در محل هايى كوچك و پراكندگى ساختمان ها و خطرات ناشى از آتش سوزى، مديران سازمان حج و زيارت را بر آن داشت كه شيوه جديدى را براى عرضه غذاى گرم به زائران اتخاذ نمايند.
سازمان حج و زيارت از سال 1380 ابتدا در مدينه منوره و پس از آن در مكه مكرمه اقدام به راه اندازى آشپزخانه هاى مركزى نمود. با تشكيل آشپزخانه هاى مركزى، عملًا فرآيند توليد غذا داراى سازمان و ساختار تشكيلاتى شد؛ به طورى كه هم اكنون آشپزخانه ها داراى ساختارى شامل مدير، معاون، پزشك مسئول بهداشت، مسئول تغذيه، بخش ادارى، بخش توزيع، گروه هاى مختلف پخت (گروه پخت خورش و كباب، گروه پخت برنج، گروه پخت سوپ و دورچين و گروه آماده سازى) مى باشند كه اين گروه ها توسط بهترين سرآشپزها و آشپزها مديريت مى شوند. با تمركز در فرآيند توليد غذا علاوه بر رعايت بهداشت و سلامت غذا توانسته ايم غذايى يكسان و با كيفيت متناسب با ذائقه براى زائران تهيه نماييم.
سؤال برنامه تغذيه در حج امسال چگونه طراحى شده است؟
پاسخ فرآيند تهيه و تدوين برنامه غذايى مراحل مختلفى دارد. اين كار ابتدا با آسيب شناسى سال قبل آغاز و پس از آن جلسات كارشناسى با متخصصين امر غذا و تغذيه و مديران آشپزخانه ها برگزار شد. با توجه به تجربه سال هاى گذشته و نظر كارشناسان و صاحبان تجربه در اين خصوص، سياست هايى كلى براى تهيه و تدوين غذا در نظر گرفته و اجرا شد. توجه به سلامت و بهداشت، تطابق با ذائقه عموم زائران، استفاده از مواد اوليه با كيفيت عالى وبه كارگيرى روش هاى پخت مناسب، از اصولى است كه براى تهيه غذاى زائران مدنظر قرار مى گيرد. ضمناً سعى شده است غذايى مناسب با تمام ذائقه ها يا به بيان ديگر غذاى ملى كه در برگيرنده تمام مواد مغذى مورد
ص: 178
نياز و حتى بيش از نياز بدن با توجه به شرايط آب و هوايى عربستان و همچنين ميزان فعاليت زائران باشد تهيه و تدارك گردد. نام اين غذا را غذاى ملى گذاشتيم. غذاى ملى در حقيقت در جمع بندى سليقه هاى متنوع مناطق مختلف كشور به عنوان غذاى مناسب و مورد علاقه پذيرفته شده است؛ مانند انواع خورش ها.
سؤال مواد اوليه از كجا فراهم مى آيد؟
پاسخ تلاش مى شود در حد امكان بيشتر اقلام اوليه مورد نياز از ايران تهيه شود تا علاوه بر كمك به اقتصاد كشور، از نظر بهداشتى و كيفيت از درجه مقبوليت بالايى برخوردار باشد. به طور مثال خشكبار، حبوبات و سبزى هاى منجمد، ماهى قزل آلا و ... از ايران تهيه مى شود و اقلامى مانند گوشت قرمز گرم (گوشت گوسفندى)، انواع روغن، لبنيات، برنج و ... با رعايت اصول علمى و كيفيت برتر از بازار عربستان خريدارى مى شود.
سؤال چگونه بر بهداشت غذا نظارت مى كنيد؟
جواب حضور متخصصين بهداشت و تغذيه در آشپزخانه ها و دامپزشكان ايرانى به منظور كنترل سلامت دام قبل و بعد از كشتار و نظارت مركز پزشكى حج تضمين كننده بهداشت غذا در آشپزخانه ها مى باشد.
برنامه ريزى شده كه در هفته براى زائران هفت وعده غذا با گوشت قرمز و هفت وعده با گوشت سفيد (دو وعده ماهى و پنج وعده مرغ) تهيه گردد به اين ترتيب كه در يك شبانه روز يك وعده گوشت قرمز و يك وعده گوشت سفيد عرضه گردد. البته تنوع در نوع غذا علاوه بر مطلبى كه عنوان شد متأثر از حجم توليد در آشپزخانه ها و همچنين چرخه توزيع نيز مى باشد.
براى اينكه بتوانيم برنامه ريزى دقيقى براى تهيه مواد اوليه داشته باشيم و همچنين برطبخ غذا نظارت بيشترى كنيم، براى هر وعده غذا براساس برنامه ريزى هاى علمى موجود و با نظر كارشناسان و سرآشپزهاى خبره سرانه اى در نظر گرفته شده است. مثلًا روزانه 205 گرم برنج براى هر نفر در نظر گرفته شده كه بخش بيشتر آن در ناهار به
ص: 179
عنوان چلو و در شام به عنوان دورچين خوراك استفاده مى شود.
البته تعيين سرانه به اين معنا نيست كه اگر كاروانى در خواست غذاى بيشترى داشت به او داده نشود؛ بلكه با توجه به نياز زائران، مدير كاروان درخواست غذاى اضافى مى كند و غذا در اختيار قرار مى گيرد. ضمن اينكه تلاش زيادى شده تا آشپزخانه هايى مدرن و پيشرفته براى پخت و پز غذاى زائران مجهز و آماده كار شوند. استفاده از سرخ كن هاى صنعتى و پيشرفته در آشپزخانه ها سبب مى شود تا موادى كه نياز به سرخ شدن دارند به طور يكنواخت سرخ شوند. خورش و سوپ در ديگ صنعتى آماده مى شوند كه با بخار كار مى كنند تا غذا در فرآيند طبخ كمترين تغييرات را داشته باشد.
دستگاه هايى همچون بوجارى برنج، كباب پزهاى صنعتى، دستگاه شست وشوى برنج، دستگاه شست وشوى ظروف و ... از جمله دستگاه هايى است كه در آشپزخانه هاى مركزى استفاده مى گردد.
دستگاه حمل غذا از ديگر ويژگى هاى آشپزخانه مركزى مى باشد كه غذا را بعد از طبخ در دماى بيش از هفتاد درجه گرم نگه مى دارد تا غذا سالم و تازه در اختيار زائران قرار گيرد. در جمع بندى بايد گفت تلاش و برنامه ريزى زيادى هر سال به كار مى رود تا با بهره گيرى از تخصص ها و تجارب دست اندركاران و همچنين با طبخ علمى و بهداشتى، بهترين مواد اوليه به بهترين غذاها تبديل شده و در اختيار زائران عزيز قرار گيرد. ارضاى ذائقه هاى مختلف ايرانيان، كارى بس دشوار است و مسئولين و دست اندركاران ضمن استقبال از نظرات زائران گرامى در امر بهبود و ارتقاى غذا، از ضعف و كاستى هاى احتمالى پوزش طلبيده و از اينكه خواهران و برادران ارجمند اين ضعف ها را بر مجريان مى بخشايند، كمال تشكر و امتنان خويش را ابراز مى دارند.
ص: 180
گفت وگو با دكتر احمد رضا درستى، كارشناس تغذيه درباره چگونگى تضمين سلامتى غذاى زائران
سؤال چه اندازه از اين غذايى كه براى زائران فراهم مى شود، براى بيشتر آنان لازم است؟
جواب امسال تحقيقى علمى انجام شد كه براساس آن نمونه قابل قبولى از زائران مشرف شده به حج مورد بررسى قرار گرفتند. طبق برآوردهاى انجام شده از هر چهار زائر ايرانى مشرف شده، حدوداً سه نفر داراى اضافه وزن هستند.
عموم زائران عزيز ايرانى در طول اين سفر از برنامه كامل غذايى در نظر گرفته شده استفاده مى كنند. علاوه بر اين، بسيارى از زائران مواد غذايى اضافى از قبيل نبات، شيرينى خشك، شكلات، پسته، تخمه و ساير تنقلات را با خود همراه دارند و از نگرانى اينكه در اين سفر ضعف نكنند، آنها را هم ميل مى كنند. در ضمن در كاروان ها هنگام توزيع غذا، علاوه بر مقدار معمول غذا، مقدارى غذا را تحت عنوان سرريز غذا عرضه مى كنند كه برخى از زائران از اين هم به مقدار معتنابه ميل مى كنند. چنانچه برخى از زائران گرامى كه به ميان سالى رسيده اند، همه اين مقدار غذا را مصرف كنند، دريافت غذاى اضافى موجب تشديد اضافه وزن و بالا رفتن چربى و كُلسترول و اسيد اوريك خون شده و به مرگ زودرس آنان در آينده منتهى مى شود.
لازم است اين موارد گفته شود؛ چرا كه بخش زيادى از تصميم گيرى درباره مقدار غذاى مصرفى با خود زائر است. گروه تغذيه با نهايت تلاش غذاهايى را كه گاهى بيش از نياز واقعى افراد و بسيار خوشمزه است، آماده مى كند و روى ميز مى گذارد و قرار هم نيست مقدار غذا را كمتر كند؛ اما زائر ضرورتاً لازم نيست در اين زمينه خوب همكارى كند و همه آن را مصرف كند. اگر زائران شرايط جسمى و سنى خودشان را در نظر بگيرند به نفع خودشان عمل كرده اند.
سؤال توصيه شما درباره اندازه خوردن غذا چيست؟
ص: 181
جواب پيشنهاد من اين است كه شب ها شام سبكى مثل نان و پنير و خيار يا نان و ماست و خيار بخوريم؛ چرا كه شام سنگين علاوه بر اينكه باعث اضافه وزن و بيمارى هاى مختلف مى شود ما را از عبادت و زيارت با بدنى سبك و حالى خوش باز مى دارد.
سؤال آيا سالم و بهداشتى بودن غذاى زائران را تأييد مى كنيد؟
جواب مواد اوليه غذا بسيار مهم است. اگر مواد اوليه غذا آلودگى داشته باشد، بخشى از اين آلودگى تا پايان طبخ غذا خواهد ماند. در اينجا كارشناسان بهداشت، مسئولين تغذيه و دامپزشكان تلاش و نظارت مى كنند تا مواد اوليه قطعاً سالم، بهداشتى و درجه يك باشد. مرحله بعدى طبخ غذاست كه مكانيزه بودن تمامى مراحل طبخ غذا و عدم دخالت دست، بهداشتى بودن غذا در مرحله طبخ را تضمين مى كند. ضمناً در هر آشپزخانه متخصص بهداشت برفرآيند طبخ غذا نظارت دارد تا مراحل مختلف آماده سازى مواد اوليه و طبخ غذا به درستى و طبق موازين بهداشتى صورت گيرد. علاوه بر اين توصيه هاى كارشناسان علم تغذيه در اين مراحل رعايت مى شود. مثلًا براى سرخ كردن ماهى يا مرغ از روغن مايع مخصوص سرخ كردنى استفاده مى شود و به هيچ وجه روغن مصرف شده نگهدارى نمى شود، بلكه بعد از فقط يك بار استفاده دور ريخته مى شود. مقدار نمك و ادويه كاملًا براساس استانداردهاى علم تغذيه است و ذائقه و سليقه آشپز دخالتى در ميزان استفاده از اين مواد ندارد.
يكى از مراحل مهم حفظ سلامت و بهداشت غذا، فاصله زمانى و مكانى محل طبخ غذا تا محل خوردن آن است. اين كار در كليه آشپزخانه هاى مكه و مدينه براى حجاج ايرانى توسط دستگاه هاى گرم نگهدارنده غذا انجام مى شود كه غذا را تا محل مصرف كاملًا گرم، عارى از ميكروب و هواى آزاد و بدون دخالت دست حمل مى كند.
دماى غذا و دماى داخل خود هيترها نيز توسط متخصصين بهداشت چك [بازبينى]
ص: 182
مى شود تا غذايى داغ، سالم و بهداشتى در اختيار زائران ايرانى قرار بگيرد و اين باعث شده تا هيچ گزارشى درباره مسموميت غذايى در بين هيچ كدام از زائران ايرانى نداشته باشيم.
سؤال آيا غذايى را كه براى زائران ايرانى تهيه و توليد مى شود تضمين مى كنيد يا خير؟
جواب من از سلامت غذايى كه براى زائران ايرانى تهيه مى شود، كاملًا اطمينان دارم و ناظر هستم كه اين غذا با بهترين و سالم ترين مواد و در بهترين شرايط بهداشتى تهيه شده است. اين موضوع آن قدر براى سازمان حج و زيارت مهم است كه آزمايشگاه هايى را راه اندازى كرده و در حال ارتقا و تكميل آنهاست تا از ماده غذايى تهيه شده از ابتدا تا انتهاى پخت و عرضه آن هر روز نمونه گيرى نموده و آن را مورد آزمايش قرار دهد.
سؤال آيا تاكنون در آزمايش هاى خود به مواردى هم برخورد كرديد؟
جواب تاكنون هيچ موردى از عدم سلامت غذا در آزمايش ها ديده نشده است.
سؤال آيا غذا، ميوه و سبزى هايى كه به زائر ايرانى مى دهند، از ديدگاه علم تغذيه همه ويتامين ها، مواد و پروتئين ها را دارند؟
جواب غذا، سبزى ها، لبنيات و ميوه هايى كه در اختيار زائر ايرانى قرار مى گيرد، هيچ كمبودى از لحاظ ويتامين، پروتئين و املاح ندارد و بسيار كامل است.
سؤال برخى از افراد گمان مى كنند كه اين ميوه ها گل خانه اى يا مرغ ها و ماهى ها با هورمون رشد كرده اند، از اين رو، ارزش غذايى كاملى ندارند.
جواب از نظر علم تغذيه، براى اينكه سلول بتواند رشد كند موادى را نياز دارد كه اگر توانست اين مواد را جذب كند، رشد مى كند و ارزش غذايى آن به هر روشى كه رشد كرده باشد، هيچ فرقى نمى كند. يادآورى مى كنم كه هورمون در داخل سلول هاى گوشت فرو نمى رود و داخل رگ هاى موجود زنده مى چرخد و سلول ها را به رشد
ص: 183
تحريك مى كند.
بنابراين، گوشتى كه ما مصرف مى كنيم هيچ هورمونى ندارد. در مواردى كه نگرانى از مصرف هورمن در پرورش مرغ وجود دارد، تنها لازم است از خوردن جگر مرغ و چربى اطراف پوست آن احتراز شود.
سؤال ديگر سفارش هاى شما به زائران در اين زمينه چيست؟
جواب در جمع بندى، گرچه غذا مناسب، بهداشتى، خوشمزه و كامل تهيه شده و در اختيار زائران عزيز قرار مى گيرد، اما لازم است هر فرد با توجه به نياز خود اقدام به مصرف غذا كند و از زياده خوارى و نوشيدن نوشابه هر روزه، احتراز كند. ضمناً آب كافى، ميوه و سبزى و لبنياتى را نيز كه در اختيارش قرار گرفته حتماً مصرف كند و حتى الامكان از صرف غذاى رستورانى و تنقلات اضافى خوددارى نمايد.
حسن سقايى، رئيس ستاد مكه مكرمه گفت: كل عمليات اجرايى در ايام تشريق به خوبى انجام شد و هيچ حادثه مهم بدى روى نداد. وى در گفت وگو با زائر با توضيح درباره اينكه گم شدن چند ساعته افراد در اين ايام طبيعى است، چنين گفت: «در كل ايام تشريق امسال تنها يك مورد گمشدگى در حدود يك روز داشتيم كه فرد مورد نظر پيدا شد و الان مشكلى نداريم. روند كار قربانى طبق برنامه انجام شد و هيچ مشكلى مبنى بر قربانى دقيق براى هر يك از حجاج وجود نداشت».
سقايى با اشاره به كاهش آمار زائران به علت فرستاده نشدن زائران بالاى 65 سال و پيش بينى هاى گروه پزشكى و دقت بيشتر حجاج در مسائل بهداشتى، وضع ايام تشريق
ص: 184
امسال با سال هاى گذشته بسيار متفاوت بود.
وى درباره وضع جوى آن روزها افزود: «در بيست سال گذشته چنين آب و هواى مطبوعى در ايام تشريق سابقه نداشته است. بارش باران در اين روزها بسيارى از مشكلات را رفع كرد و باعث شد تا با به وجود آمدن هوايى بسيار مطبوع، زمينه كاهش آلودگى و عرضه خدمات بهتر به حجاج فراهم شود».
شمار زائران ايرانى مدينه بعد در حج 88، يك سوم بود؛ يعنى 700/ 15 زائر از استان هاى مازندران، گلستان، فارس، اروميه و تهران از شانزدهم آذرماه، به كشور پرواز كردند. اين زائران، در سه روز در هر روز 300/ 4 زائر با «دو ايرلاين» سعودى و «ايران اير» به وطن بازگشتند.
كاهش دوره سفر در حج تمتع 88 موضوعى به شمار مى رفت كه چندين سال پى گيرى شده بود تا دوره طولانى پيشين كه منتقدان فراوانى داشت، كمتر شود و به 24 يا 25 روز برسد. سقايى در اين زمينه چنين توضيح داد:
«امسال برنامه ريزى كرده بوديم اين كار صورت بگيرد كه به دليل مشكلات به وجود آمده و بازسازى در فرودگاه جده، زمان سفر كاروان هايى كه با پروازهاى ايران اير آمده بودند، بيشتر شد و بعضى از كاروان ها تا 33 روز در عربستان مى مانند، اما عمده كاروان هاى مدينه بعد تقريباً 24 روزه هستند.
خدمات عرضه شده به زائران مدينه بعد نسبت به مدينه قبل ها اگر بيشتر نشده باشد، كمتر نشده است و البته الان تنها چند نفر در بيمارستان مدينه بسترى هستند كه حال عمومى آنان خوب است و خوش بختانه به آمار شش نفره فوتى ها، اضافه نشده است. همه كارها در مدينه بعد به سهولت در حال انجام شدن است و تنها مشكلى كه براى زائران مدينه بعد به وجود آمد، اعتصاب رانندگان دو شركت «تاسكو» و
ص: 185
«حافل» بود كه مربوط به مشكلات داخلى خودشان مى شد، اما باعث شد تا كاروان هاى ايرانى با تأخير زياد و با سختى به مدينه برسند كه خستگى زائران ايرانى را در پى داشت.
امسال در بعضى از هتل ها امكان واگذارى اتاق اضافه وجود داشت و كاروان هايى بودند كه تا پنج اتاق اضافه يا كاروانى كه تا چهل تخت اضافه به صورت رايگان دريافت كرده اند.
امسال نيروهاى ستاد مدينه عهده دار قربانگاه معيصم، بزرگ ترين قربانگاه در مكه بودند و امسال براى اولين بار 31 هزار سهم اين قربانگاه در فاصله پنج ساعت انجام شد. اين در تاريخ حج اولين بار بودكه تمامى حجاج ايرانى قبل از غروب آفتاب روز عيد قربان از احرام خارج شدند. سال گذشته بهترين سال بود كه فقط سه يا چهار هزار زائر ايرانى مانده بودند و قربانى شان انجام نشده بود كه امسال همين تعداد را هم نداشتيم. اين امر به دليل افزايش مهارت ذابحين بود كه البته خدمات خوب كشور ميزبان در زمينه مسدود نبودن راه ها، فراوانى دام و ... را نبايد فراموش كرد.
در ستاد مدينه 55 نفر مشغول خدمت به زائران بوده و هستند: نيروهاى مستقر در فرودگاه مدينه كه در سه شيفت كار مى كنند، نيروهاى مستقر در بخش حمل و نقل زمينى، انبار و تداركات كه به صورت شبانه روز فعال هستند.
سه منطقه در مدينه هم مستقر است كه در هر منطقه چهار نفر كار مى كنند. يك نفر هم كار ارزشيابى را انجام مى دهد كه البته براى مكه و مدينه ثابت است. بخش مسكن يك مسئول ثابت دارد و بخش حراست با سه نيرو كنترل بقيع، بين الحرمين و احياناً كارهاى بازداشتى هاى ايرانى را انجام مى دهند. بازرسى و ارزشيابى هم، كار ارزيابى اعضاى ستاد و مديران كاروان ها را انجام مى دهد كه نتيجه كار آنها براى سال بعد است و مشخص مى كند چه كسانى سال بعد مى توانند حضور داشته باشند.
نيروهاى پشتيبانى هم زحمات زيادى را كشيدند و بخش مالى نيز در ستاد حضور
ص: 186
داشت كه در مدينه دوم حسابرس ها به آن اضافه شدند و الان مشغول حسابرسى و تصفيه مالى كاروان ها هستند. در كنار همه ا ينها بخش مخابرات هم از روز اول مستقر بود و سه بخش حمل و نقل درون شهرى، برون شهرى و هوايى نيز در ستاد مدينه مشغول خدمت به زائران هستند.
براى حج سال آينده، كار اجاره مسكن آغاز شده و تا كنون با چهل درصد از هتل هاى مورد نياز سال آينده قرار داد بسته شده و تا پايان حج امسال و در اين چند روز، قرار داد هفتاد درصد هتل هاى حج سال آينده بسته خواهد شد براى قرارداد هتل هاى سال آينده يا تجديد قرار داد، گزارش بازرسى و نظر مديران كاروان ها مدنظر قرار مى گيرد و با هتل هايى كه از نظر ما درجه «ج» را بگيرند ديگر قرار داد بسته نخواهد شد و ما به سراغ هتل هايى مى رويم كه تازه ساز باشند برنامه ريزى و قراردادهاى پزشكى، تداركات، هواپيمايى ها و ... نيز از اواخر عمره آغاز مى شود.
تاكنون در قراردادهايى كه براى اجاره هتل در مدينه بسته شده افزايش قيمت وجود دارد و ممكن است براى سال آينده هم اين اتفاق بيفتد و البته افزايش هزينه هاى مواد غذايى، بليط هواپيما و ... از دست ما خارج است و ممكن است افزايش قيمت وجود داشته باشد».
آقاى مهدى قائمى مهر، گفت: برخى از مشكلات در حج امسال نيز با پيگيرى ها و مذاكرات مسئولان بعثه و كنسولگرى و مقامات مسئول سعودى از ميان رفت و درباره برخى از آنها نيز هنوز به مذاكره مى پردازيم. مدير كل پيشين اطلاعات و مطبوعات وزارت امور خارجه افزود: «برابر يكى از قوانين دولت سودى كه چندى قبل ابلاغ شده، بايستى
ص: 187
تمام اتباع خارجى در بدو ورود به اين كشور انگشت نگارى شوند كه با تلاش صورت گرفته، مسئولان امر متقاعد شدند با توجه به برخى [از] مسائل فرهنگى، اين قانون را در قبال بانوان زائر ايرانى اجرا نكنند و اين امتياز تنها به ما و سه كشور ديگر عرضه شد». قائمى مهر تأكيد كرد: «همچنين در ماه هاى قبل از آغاز موسم حج؛ خصوصاً از ماه رمضان تحت تأثير شرايط، برخى [از] مطبوعات و شخصيت هاى غير دولتى عربستان، حجم تبليغاتى قابل توجهى را عليه زائران ايرانى آغاز كردند كه با مذاكرات صورت گرفته اين هجمه ها نيز توسط مسئولان سعودى كنترل و قبل از موسم و در ايام حج تقريباً به صفر رسيد».
سركنسول جمهورى اسلامى ايران در جده در بخش ديگرى از سخنان خود با اشاره به اينكه مأموريت اصلى سفارت حفظ عزت و خدمت به كمابيش يك ميليون زائر ايرانى است، بر ارتقاى سطح همكارى هاى دو كشور بزرگ جهان اسلام؛ يعنى ايران و عربستان تأكيد و گفت: «حج آرام و مطلوب 1388 نيز بى گمان در اين زمينه تأثير مثبت مى گذارد».
وى افزود: «يكى از جملات دائمى كه اكثر مسئولان دولت سعودى در وزارت خارجه، وزارت كشور و وزارت حج و ديگر دستگاه هاى اين كشور مى گويند اين است كه حجاج ايرانى در ميان حدود صد كشورى كه سالانه زائر به عربستان اعزام مى نمايند، با برنامه ترين و منظم ترين حجاج هستند كه در مراسم حج امسال نيز زائران ايرانى براين مسئله صحه گذاشتند. يكى از مديران ارشد دولت سعودى به بنده مى گفت: «من از كودكى در ذهنم مانده كه حاجيان ايرانى از يك انضباط و وقار خاصى برخوردار هستند و به نظر مى رسد با كارها و توجهات دولت ايران اين نظم در سال هاى پس از
ص: 188
پيروزى انقلاب شما بيشتر نيز شده است».
آقاى قائمى مهر در خصوص وضع پرونده هاى قضايى تعدادى از زائران ايران گفت: «نمايندگى هاى سياسى ما در خارج مرزهاى جمهورى اسلامى هميشه موظف به خدمت به ايرانى ها هستند، اما با تأكيدات ويژه و مكرر رياست محترم جمهور طى سال هاى اخير بر اين نكته، نمايندگى هاى سياسى و به تبع كنسولگرى جمهورى اسلامى در جده سعى نموده در حوزه پرونده هاى قضايى فعال تر عمل نمايد كه با عنايت خداوند و كمك هاى نماينده محترم ولى فقيه در امور حج و زيارت و مسئولان سعودى تعدادى زائر ايرانى كه در ايام عمره يا حج بازداشت و بعضاً زندانى شده بودند، به طور كامل آزاد شده اند و در حال حاضر هيچ كدام از اتباع كشورمان در عربستان بازداشت و زندانى نيستند».
سركنسول جمهورى اسلامى ايران درباره شايعات برخى رسانه هاى داخلى در خصوص خروج سفراى ايران و عربستان از محل مأموريت خود به دليل برخى مسائل سياسى خاطرنشان كرد: «دوره قانونى مأموريت سفير كشور پادشاهى عربستان سعودى در تهران و سركنسول ايشان در مشهد مقدس به اتمام رسيده و سفير و سركنسول جديد اين كشور نيز معرفى شده كه در حال طى مراحل قانونى و عرفى ديپلماتيك براى شروع كار خود هستند سفير و سركنسول قبلى كشورمان در رياض و جده نيز حتى بيشتر از زمان مأموريت خود در اين كشور به خدمت مشغول بودند. چندى قبل بنده به عنوان سركنسول معرفى شده و سفير نيز توسط وزارت امور خارجه و هيئت دولت تعيين و در حال طى مراحل ادارى و قانونى براى شروع كار در رياض و در حال حاضر سطح روابط دو كشور از لحاظ ديپلماتيك كاملًا عادى و طبيعى است».
ص: 189
آقاى قائمى مهر در پايان با اشاره به حضور سه نمايندگى سياسى كشور در عربستان؛ يعنى سفارتخانه جمهورى اسلامى ايران در رياض، سركنسولگرى جمهورى اسلامى ايران در جده و دفتر نمايندگى كشور در سازمان كنفرانس اسلامى در جده يادآورى كرد: «در اين ميان حوزه شهرهاى مكه، مدينه و جده بر عهده كنسولگرى ايران در جده است و ما افتخار خدمتگزارى و انجام وظيفه در قبال زائران بيت الله الحرام و مرقد مطهر رسول الله 9 و همكارى با بعثه مقام معظم رهبرى را داريم. الحمدالله همكارى هايمان با بعثه در سطح بسيار مطلوب است و در انجام دادن وظايف مشترك و خدمت به زائران عزيز تمركز و هماهنگى كاملى وجود دارد».
همايش بين المللى «نقش حج در وحدت امت اسلامى»، با حضور هيئت ايرانى به سرپرستى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در تالار همايش هاى هتل پولمان داكار، پايتخت سنگال، برگزار شد. اين كنفرانس را نمايندگى فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در سنگال برگزار كرد و وزير فرهنگ و رئيس كميسيون فرهنگى مجلس سنگال، بيش از دويست تن از فرهيختگان، علما، متفكران و شخصيت هاى فرهنگى و مذهبى، مقامات دولتى، نمايندگان فرقه هاى صوفى مريديه، قادريه، تيجانيه و لاين و رؤساى سازمان هاى مختلف مردم نهاد و رؤساى مؤسسات فعال در امور زنان اين كشور در آن شركت كردند. آيت الله محمدى رى شهرى در اين همايش به وضع تأسف بار جهان اسلام، با توجه به تحميل تك قطبى كردن جهان به كوشش استكبار به سركردگى امريكا و به انگيزه درهم شكستن وحدت امت اسلامى اشاره كرد و گفت: «اكنون دشمن با
ص: 190
ترفندهاى گوناگون مى كوشد كه ملت مسلمان را به ورطه هاى درگيرى و برادركشى كشانده و با استفاده از احساس و عواطف موجبات هدر رفتن نيرو، سرمايه هاى مادى و معنوى ملت ها را فراهم آورد. مقام معظم رهبرى بر افزايش وحدت و انسجام اسلامى و تحكيم مشتركات ملت هاى مسلمان بر اهميت حج، به عنوان عاملى بر ايجاد وحدت و انسجام ميان مسلمانان و كشورهاى اسلامى تأكيد مى كنند». او با اشاره به آيات و روايات، بر لزوم همبستگى اسلامى و پرهيز از اختلاف تأكيد كرد و ايستادگى را عامل ديگرى براى وحدت در برابر دشمنان و ثمره مقاومت را دشمن شناسى و به كارگيرى همه توان به انگيزه رويارويى با دشمن به جاى اختلافات داخلى برشمرد و آموزه هاى مكتب اهل البيت: را الهام بخش اين مقاومت خواند و گفت: «اميدوارم علما و فرهيختگان در اين كنفرانس با بهره گيرى از معنويت حج در راستاى تحقق اهداف بزرگ حج گام بردارند».
همايش دو روزه «حج» در مركز فرهنگى اسلامى هند، با حضور آيت الله امامى كاشانى، عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام و امام جمعه تهران و دكتر فاروق عبدالله، وزير انرژى هند، برگزار شد. گروه بسيارى از شخصيت هاى فرهنگى و مذهبى هندى و ايرانى در اين همايش حاضر شدند و سخنرانان ضمن طرح ديدگاه هاى خود درباره فريضه حج، بر بهره گيرى از نقش بسيار مهم و تأثيرگذار آن در وحدت جامعه اسلامى تأكيد كردند.
همچنين كتاب «djourny to the Holy Lan»، نوشته پروفسور مشيرالحسن و كتاب تجديد چاپ شده «هندوستان تا حريم يار»، نوشته ميرحامد حسين، با حضور آيت الله امامى كاشانى و وزير انرژى هند رونمايى شد. دكتر فاروق عبدالله، با اشاره به اينكه در كنار بيت الله نه بحث سنى و شيعه مطرح است، نه حرف هاى مسلك و نژاد، تفرقه را بزرگ ترين آفت جامعه مسلمانان دانست و گفت: «ما بايد آسيب شناسى و بررسى كنيم.
ص: 191
ملتى كه طبق قرآن سربلند و سرفراز بايد باشد، چرا وضع و جايگاهش اين قدر پايين رفته است. اگر صادقانه مى خواهيم به خدمت دين بپردازيم، اول بياييم به هم نزديك شويم. ما در حال غفلت هستيم، در حالى كه بايد براى زيارت و ظهور امام زمان [آمادگى كامل به دست آوريم».
حسن احمد، قائم مقام كميته حج هند نيز با اشاره به جايگاه تأثيرگذار ايران در جهان اسلام، گفت: «ايران هميشه مدافع حقوق و جايگاه مسلمانان در جهان بوده و همواره دوستدار واقعى اسلام و مدافع مسلمانان به شمار مى رفته است».
همچنين در اين همايش شمار فراوانى از انديشمندان با سخنرانى يا عرضه مقاله، به بررسى بخش هاى گوناگون آيين حج و تأثير آن در همگرايى مسلمانان پرداختند.
دكتر حلى ساز، رئيس گروه پزشكى هلال احمر در عربستان در گفت وگويى با نشريه «زائر» (دوازدهم آذرماه) گفت: «من به ياد نمى آورم كه از نظر سلامتى تاكنون وضعيتى اين چنينى داشته باشيم. همه شاخص هايى كه از نظر سلامتى داريم، شرايط را بسيار مثبت ارزيابى مى كند. آمار فوتى فقط 5 نفر است كه بر اثر آنفلوآنزا نبوده و هيچ شرايط بيمارى حاد هم تاكنون ندشته ايم. و مى توان گفت كه شرايط بسيار خوبى است».
وى در توضيح پيش بينى هاى وزارت بهداشت مبنى بر شيوع و خطر گسترده بيمارى آنفلوآنزاى خوكى گفت: «من خدا را شكر مى كنم كه آن توصيه ها را جدى گرفتيم و آن اتفاقات نيفتاده است. شايد علت اصلى اينكه تا حدودى موفق هستيم اين است كه توان درمانى و بهداشتى خودمان را خيلى بيشتر از گذشته بالا برديم. اينكه فقط 67 هزار زائر در حج امسال شركت كرده اند طبيعتاً باعث افزايش سطح خدمت رسانى مى شود و
ص: 192
دست ما را براى كنترل و مراقبت بيشتر باز مى كند. طبق آمارهاى اعلام شده، بيست نفر از 36 هزار زائر مالزيايى در حج امسال از دنيا رفته اند و اين در حالى است كه با حضور 67 هزار زائر ايرانى، آمار فوت شدگان ايرانى فقط پنج نفر بوده كه البته يكى از آنها هم متأسفانه تصادف بوده و ربطى به مسايل بهداشتى نداشته است».
حلى ساز گفت: «در سال هاى قبل، پنجاه درصد مراجعه كنندگان به بيمارستان مكه را بيماران عفونى و تنفسى تشكيل مى دادند اما امسال بعد از ايام تشريق فقط ده درصد بيماران مشكلات عفونى و تنفسى دارند. امسال مشكلات عضلانى، مفاصل و شكستگى استخوان به نسبت بيشتر است، اما در هر حال، بزرگ ترين مشكل زائران ما بيمارى قلبى است.
به طور قطع و يقين مى توان اعلام كرد كه ما تا كنون هيچ مورد اثبات شده مبتلا به آنفلوآنزاى خوكى در بين حجاج ايرانى نداريم. به اين علت كه هيچ تستى انجام نشده است؛ چرا كه تست، زمانى انجام مى شود كه علائم آن بيمارى بروز پيدا كرده باشد، اما تاكنون هيچ بيمارى از بين حجاج ايرانى به اين مرحله نرسيده است تا نياز باشد آن را تست كنيم. اگر مشكلى هم بوده به سرعت بهبود پيدا كرده يا مشخص شده كه يك سرماخوردگى ساده بوده است».
رئيس هيئت پزشكى حج درباره امكانات درمانى فراهم شده در بيمارستان مكه براى ايرانى ها گفت: «متخصصان مختلف زنان، چشم پزشكى، قلب، عفونى، تنفسى و بسيارى ديگر و بخش هاى آى. سى. يو، سى. سى. يو، بخش بسترى مردان و زنان، اورژانس، پلى كلينيك دندانپزشكى و تست هاى تشخيصى شامل راديولوژى، سونوگرافى، آزمايشگاه و عمل هاى سرپايى، گچ گيرى، تزريقات و ...، از امكاناتى است كه در بيمارستان مكه مكرمه براى حجاج ايرانى فراهم شده است. خيلى از داروهايى كه به عربستان آورده ايم بلااستفاده مانده است و از داروهاى معمول سرماخوردگى هم به نسبت سال هاى قبل خيلى كمتر استفاده شده است».
ص: 193
دكتر حلى ساز درباره سلامتى خودش و همكارانش گفت: «من و هيچ كدام از همكارانم [نيز] مريض نشده ايم و تيم پزشكى ايران در سلامت كامل به سر مى برد.
اين در حالى است كه در سال هاى قبل معمولًا يك بار به سرماخوردگى مبتلا مى شديم».
وى افزود: «وضعيت سلامت حجاج، كار خدا بوده و قطعاً التفات امام زمان [در بين بوده و بدون شك تلاش هاى تيم پزشكى گوشه كوچكى از كار بوده است. در سال هاى قبل، ابتلا به سرماخوردگى حدود هشتاد درصد بوده كه حتى اين آمار هم امسال وجود ندارد. در كجا سراغ داريم كه نزديك به سه ميليون انسان در چنين شرايط هواى آزاد و با وجود تماس هاى نزديك، نبود شرايط بهداشتى و شرايط بهداشتى، داشتن فقط يك لباس و آن هم حوله و شرايط ديگر غير بهداشتى جمع شوند و حتى يك مورد ابتلا به اسهال هم گزارش نشود.
همه ساله بعد از گذشت وقوف در عرفات و مشعر و بيتوته در منا، به طور طبيعى حجاج با بيمارى هايى درگير مى شدند و آمار مراجعه به بيمارستان مكه بالا مى رفت. امسال كه حجاج ايرانى اعمال خود را در ايام تشريق پشت سر گذاشتند، طبيعتاً مى بايست حادثه ها و گرفتارى به بيمارى هاى مختلفى رخ مى داد. مسئله آنفلوآنزاىِ «آ» را هم به آن اضافه كنيد كه احتمال شيوع آن را بيشتر در اين ايام مى دادند».
وى افزود: «وقتى در ارديبهشت ماه سال 88 اولين زمزمه ها از انتشار نوع جديدى از ويروس آنفولانزاىِ «آ» در كشورهاى امريكا، مكزيك و اروپا منتشر شد، كسى گمان نمى كرد موج رسانه اى و تبليغاتى اين بيمارى گسترده شود؛ موجى بزرگ تر از اصل موضوع.
در حقيقت سرعت شيوع و انتقال از راه تنفسِ اين بيمارى بود كه موجب جلب توجه سريع عموم مردم جهان و تبليغات گسترده درباره آن شد. با كشيده شدن دامنه اين بيمارى به عربستان طى ماه هاى اخير، تدابير لازم از سوى سازمان بهداشت جهانى،
ص: 194
وزارت بهداشت عربستان و كشورهاى بزرگ اسلامى خصوصاً جمهورى اسلامى ايران پيش بينى شد و حتى سالمندان و افراد زير دوازده سال، زنان باردار و بيماران مزمن نيز از سفر منع شدند.
با وجود اين تدابير و على رغم اينكه تاكنون هيچ مرگ و مير گسترده اى در هيچ نقطه اى از جهان براثر آنفلوآنزاى «آ» حادث نشده است، تبليغات گسترده درباره اين بيمارى و «آنفلوآنزا هراسى» در ذهن زائران جا خوش كرده تا آنجا كه نگرانى هاى ناشى از اين موضوع، موجب شد برخى زائران شيرينى هاى پيش از آغاز سفر حج را احساس نكنند.
برخلاف تصور برخى افراد، آنفلوآنزاىِ «آ»، صعب العلاج نبوده و در دسته بندى هاى پزشكى جزو بيمارى هاى سبك و قابل درمان به شمار مى رود. تزريق واكسن، رعايت دقيق بهداشت فردى، استفاده از ماسك و سجاده شخصى، مصرف ميوه و تغذيه صحيح و توجه به نكات مشابه كه همه آنها را شنيده ايم، لازم و ضرورى بوده و مانع ابتلا به اين بيمارى است، اما به اين نكته هم بايد توجه داشت كه آب و هواى گرم مدينه منوره و مكه مكرمه و تفاوت قابل توجه دماى شبانه و روزانه در اين شهرها؛ به خصوص در اين فصل و نيز تغييرات آب و هوايى، معمولًا موجب ابتلاى اكثر قريب به اتفاق زائران به سرماخوردگى (و نه آنفلوآنزا) مى شود و طبيعتاً در حج تمتع امسال با توجه به ذهنيت هاى قبلى و شباهت هاى موجود، بسيارى از ما سرماخوردگى مان را با آنفلوآنزا اشتباه مى گيريم!
مدير كل حوزه رياست و روابط عمومى سازمان حج و زيارت نيز در يكى از مصاحبه هاى خود تأكيد كرده بود كه هر سال تا هشتاد درصد زائران به سرماخوردگى معمولى دچار مى شوند. در هنگام سرماخوردگى و بروز علائم آن توصيه ما در درجه اول، عدم نگرانى و مراجعه به پزشكان كاروان هاست.
در عين حال تغذيه مناسب، جلوگيرى از سرايت به ديگران و صبورى براى طى
ص: 195
دوره سه تا چهار روزه بيمارى موجب سلامتى و توفيق كسب معنويات بيشتر در سفر است. نبايد اين نكته را نيز از ياد برد كه به قول پزشكان هر جا تجمع افراد باشد، انتشار بيمارى نيز هست و طبيعتاً در ايام حج از قديم الايام زمينه انتقال بيمارى ها وجود داشته است. آنفلوآنزاى «آ» نيز يكى از اين بيمارى هاست، ولى فراموش نكنيم كه اگر در رعايت بهداشت دقت لازم را به خرج دهيم، با عنايت الهى و با بدنى سالم، موسم متبرك حج را به پايان خواهيم برد».
سؤال ويژگى اصلى برنامه هاى صدا وسيما در آيين حج سى ام چيست؟
جواب فعاليت هاى راديو و تلويزيونى حج امسال با تمهيدات از قبل پيش بينى شده توسعه قابل توجهى يافته [است]. همچنين سعى شده كارمان اطلاع رسانى صرف نباشد و با تمركز بر «حج و انتظار» و «فرصت هاى حج» به توليدات ارتقاء و تنوع محتوايى بدهيم كه اين موضوع بازخوردهاى مثبت و بيشترى را از سوى هموطنان به همراه داشته است.
برابر بررسى هاى اعلام شده ازسوى صدا و سيما اقبال مردمى به برنامه هاى حج افزايش محسوسى داشته است و اين خستگى اعضاى تيم ما را كه از حدود شش ماه قبل [از] سفر انتخاب شده و در جلسات متعدد و اردوهايى خارج تهران خود را براى كار آماده كرده بودند، از تنشان خارج مى كند».
سؤال به نظر مى رسد پخش صدا و سيما نيز همكارى خوبى در زمينه توليدات با شما دارد؟
جواب همكارى ها و هماهنگى هاى مطلوبى بين حضرت آيت الله رى شهرى و
ص: 196
آقاى مهندس ضرغامى وجود دارد كه اين مسئله و سياست هاى فرهنگى صدا و سيما موجب شده كه طلايى ترين و بهترين ساعات در تمام شبكه هاى داخلى و خارجى صدا و سيما به برنامه هاى حج امسال و نيز مستندهايى كه توسط مستند سازانمان در سال قبل توليد شده اختصاص يابد.
سؤال چه كارهاى تازه اى را در سال 88 عرضه كرده ايد؟
جواب امسال چند اقدام جديد انجام شده؛ از جمله آنكه شبكه هاى جام جم در خصوص حج فعال تر شده و برنامه «به شوق حضور» هر روز از شبكه هاى جام جم امريكا، اروپا و اقيانوسيه پخش مى شود. امسال همچنين چهارده مستند توسط مستندسازان ما در دست تهيه است كه برنامه هاى «حج، نماى نزديك»، «كاروان وصل»، «راز ماندگار»، «ديدار»، «از سرزمين وحى»، «رنگ دراسلام»، «حج و انتظار»، «حج و ولايت» و «از بهشت»، از آن جمله اند. دو برنامه «طواف دل» با ساختار جديد و «روضه رضوان» با عناوين جديد نيز در حال پخش از شبكه هاى سيما است. استفاده از عوامل و افراد بسيار توانمند و توليد برنامه هاى كوتاه ديجيتالى و تركيبى با موضوع انتظار، وحدت ملى و وحدت مسلمين نيز از كارهاى امسال است.
سؤال توليدات راديويى و تلويزيونى به اين اندازه در اين سرزمين با چه مشكلاتى روبه روست؟
جواب همكاران ما خيلى زحمت مى كشند. همكاران ما اينجا گاه تا هجده ساعت در روز كار طاقت فرسا انجام مى دهند كه جز با اخلاص و اعتقاد ممكن نيست. در مديريت قبلى سازمان، كل توليدات حج در يكسال، 1300 دقيقه بوده اما در حال حاضر سعى مى شود بهترين ها و توانمندترين افراد در حوزه ساخت برنامه، اجرا، تصويربردارى و ...، كار توليدات حج را انجام دهند و حتى در گروه، ميزبان مديران ارشد سازمان نيز هستيم؛ يعنى سازمان همكارى مى كند كه يك مدير ارشد چهل روز كارش را رها كند و اينجا بيايد و
ص: 197
امسال تيم يك مدير شبكه و چند سردبير، گروه را همراهى مى نمايند. ما در اينجا در چند نوبت با توقيف هايى هم روبه رو شديم كه الحمدالله با همكارى هاى صميمانه و بى دريغ بعثه مقام معظم رهبرى رفع شده است.
سؤال توليدات راديويى و تلويزيونى سال 88 چقدر بوده است؟
جواب تا بعد ايام تشريق، 798 مورد گزارش راديويى در قالب 8853 دقيقه تهيه و پخش شد. همچنين 104 مورد گزارش هاى خبرى- تصويرى براى واحد مركزى خبر، شبكه خبر، العالم، پرس تى وى و الكوثر در قالب 732 دقيقه تهيه شد. 349 مورد خبر مكتوب توليد و ارسال شد. 73 برنامه توليدى نيز در 1232 دقيقه تهيه و پخش شده و 849 مورد ارسال عكس جهت سايت و تلويزيون اينترنتى لبيك و 13541 دقيقه تصوير بردارى تدوين نشده براى مستندها از جمله فعاليت ها هستند و البته هنوز در حال ادامه كار هستيم.
سؤال فعاليت هاى رسانه اى ديگر كشورهاى اسلامى در موسم حج چگونه و در چه سطحى است؟
جواب نگاه هاى متفاوتى به حج وجود دارد. براى همين برخى كشورهاى بسيار بزرگ و پرجمعيت اسلامى در موسم حج حداكثر سه خبرنگار همراه خود دارند؛ من و همكاران قبلًا آرشيو تلويزيون دولتى را در مكه و مدينه كامل زيرورو كرده ايم و به جرأت مى گويم بانك تصويرى ما از مساجد شريف و اماكن مقدس اين دو شهر بيشتر از ايشان است. دليل اين نكته هم اين است كه ما علاوه بر اطلاع رسانى، بركار فرهنگى در حج تأكيد ويژه داريم و هدفمان تشويق مردم به سفر حج نيست؛ بلكه راهبرد اصلى، تشريح ابعاد معرفتى حج است.
سؤال آيا پخش مستقيم برنامه ها در شبكه هاى ملى و فراملى شدنى است؟ كدام برنامه ها مستقيم پخش مى شوند؟
جواب امكان پخش مستقيم با زحمات بسيار زياد فراهم شده است و مراسم
ص: 198
دعاى كميل در مدينه منوره و مراسم برائت از مشركين و روز عرفه در عرفات و ايام تشريق به صورت مستقيم، با در نظر گرفتن اختلاف افق از طريق شبكه هاى مختلف پخش شد.
سؤال عملكرد و فعاليت رسانه هاى بين المللى و غير اسلامى در ايام حج چگونه بوده است؟
جواب رويه غالب اين شبكه ها، سياه نمايى است و امسال همزمان با شيوع آنفلوآنزاىِ «آ» در جهان، سياه نمايى و تبليغات منفى رسانه هاى غربى خصوصاً شبكه هاى سى. ان. ان و بى. بى. سى عليه همايش عظيم ساليانه مسلمين افزايش يافته است و على رغم تلاش هايى كه دولت عربستان براى جلوگيرى از توليد برنامه هاى منفى توسط خبرنگاران برخى شبكه ها و رسانه هاى غربى در موسم حج به عمل مى آورد، رسانه هاى مطرح بين المللى سعى در تخريب اين اجتماع معنوى بى نظير مى نمايند. امسال با شيوع آنفلوآنزاىِ «آ»، تبليغات منفى اين شبكه ها بر مسائل بهداشتى حج قرار گرفته است.
تأكيد بر عدم رعايت مسائل بهداشتى در عرفات، نمايش منفى و تبليغات هدفمند از مراسم حلق و قربانى كردن و گم شدن پاپوش ها و برخى وسائل شخصى در مسجدالحرام و پوشش مردان محرم و برخى [از] مسائل مربوط به زائران بعضى [از] كشورها، عمده محورهاى گزارش هاى منفى اين شبكه ها عمده محورهاى گزارش هاى منفى اين شبكه ها در سال هاى گذشته بود كه امسال شيوع آنفلوآنزاى «آ» نيز بدان افزوده شده است.
من گمان مى كنم با قدرت انكارناپذير رسانه هاى جهان اسلام، مى توان اين سياه نمايى ها را كم اثر كرد و البته همان طور كه گفتم، ما نيز توليد برنامه هاى متنوع و روزانه در حوزه خبر و گزارش هاى تلويزيونى ويژه مسلمانان غير ايرانى و ايرانيان ساكن خارج از كشور را در سرلوحه فعاليت هاى خود داريم كه اين آثار توسط شبكه
ص: 199
جهانى خبر، پرس. تى. وى، سحر، العالم، الكوثر و سه شبكه اروپايى، امريكايى و اقيانوسيه جام جم و سايت و تلويزيون اينترنتى ويژه حج با عنوان «لبيك» با كيفيت مطلوب به 8 زبان روز دنيا پخش مى شود.
در پايگاه اينترنتى هواپيمايى جمهورى اسلامى ايران، بخش «اطلاعات پروازهاى ايران اير براى حج» به نشانى www .haj .iranair .com /haj، اطلاعات درباره نام و شماره كاروان ها و تاريخ پروازهاى همه عوامل ستاد، بعثه، ذابحان، آشپزخانه هاى زرين و دخيل، قحطانى، تغذيه ستاد و ... بر پايه حوزه مأموريت آنان آمده بود.
امكان جست وجوى زائر و شهر و محل فرستادن وى نيز در اين پايگاه امكان پذير بود. بى گمان، بى توجهى حفاظتى و چنين كارهاى دستگاه ها و سايت هاى رسمى ايرانى (هواپيمايى و ...)، فرصت مناسبى براى عوامل بيگانه در گردآورى اطلاعات و زمينه آسيب رسانى امنيتى را به منافع جمهورى اسلامى فراهم مى آورد. بنابراين، هوشيارى و رعايت مقررات حفاظتى در فضاى مجازى مرتبط با حجاج، چيزى فراموش نكردنى و مهم است و مسئولان در سال هاى آينده بايد در عرضه اين اطلاعات بر روى سايت ها، بازنگرى يا آنها را حذف كنند.
به گزارش خبرنگار واحد ارتباطات خبرى بعثه مقام معظم رهبرى، به دليل كمبود سالن هاى فرودگاه مدينه و ازدحام زائران ورودى، حجاج اصفهانى كه ساعت 30/ 21 شب گذشته در مدينه فرود آمدند، ناگزير چهار ساعت در هواپيما نشستند و پس از آن اجازه خارج شدن از هواپيما به آنان داده شد. مسافران پرواز تهران- مدينه نيز كه
ص: 200
نزديك پنج بامداد چهارشنبه 13/ 8/ 88 وارد فرودگاه مدينه شده بودند، تا ده صبح از سالن هاى فرودگاه خارج نشدند. يكى از اعضاى كاروان كه پيشتر به مدينه آمده بود، در فرودگاه چنين گفت: مسافران اين پرواز نيز بيش از چهار ساعت درون هواپيما در انتظار خروج بودند.
پرواز دوم تهران- مدينه نيز كه ساعت 20/ 10 همين روز حاجيان تهرانى را به مدينه آورد، تا خالى شدن سالن ها در فرودگاه معطل ماند و مسافران نيز در آن ماندند. برخى از حاضران اين معطلى را پيش بينى مى كردند. فرودگاه مدينه دو سالن ورودى دارد و با حضور همزمان هواپيماهاى حامل زائر از كشورهاى گوناگون، امكان پذيرش و سامان دهى كارهاى فرودگاهى را ندارد.
همچنين ناكارآمدى سامانه رايانه اى مربوط به انگشت نگارى و چهره نگارى زائران، يكى از عوامل معطل ماندن همه زائران و پروازهاى ديگر كشورها در فرودگاه مدينه بود. اين معطلى ها در فرودگاه مدينه افزون بر ناخرسندى فراوان زائران، مشكلاتى پيش روى پرواز به هنگام از شهرهاى گوناگون كشور به مدينه پديد آورد.
به گزارش باشگاه خبرى فارس «توانا»، مشكلات زائران ايرانى در زمان ورود به فرودگاه مدينه منوره و خروج از آن، به مدير كل وزارت حج شعبه مدينه گزارش شد. رئيس ستاد حج جمهورى اسلامى ايران در نامه اى به محمد بن عبدالرحمن البيجاوى، مسئولان گذرنامه را در فرودگاه مدينه و مسئولان انگشت نگارى حجاج را بى مهارت دانست و اين را از علل اصلى معطلى زائران در اين فرودگاه شمرد. مسعود مجردى در نامه خود، كمبود برخى از امكانات را مانند آب آشاميدنى، به اين مقام وزارت حج عربستان يادآورى كرد.
آقاى فرهاد پرورش، مدير عامل شركت هواپيمايى جمهورى اسلامى ايران درباره دلايل تأخيرهاى پروازى شركت هواپيمايى هما در عمليات بازگشت حجاج ايرانى
ص: 201
گفت: بيشتر تأخيرها در پروازهاى اين شركت بر اثر ازدحام فرودگاه عربستان و آماده نبودن سعودى ها براى پاسخ گويى مناسب به حجاج در اين فرودگاه رخ مى دهد؛ چنان كه گاهى هواپيماهاى هما تا چهار ساعت تنها منتظر مكانى براى پارك كردن هواپيما در فرودگاه اين كشور بوده اند. پرورش افزود: در پروازهاى شركت هواپيمايى جمهورى اسلامى، تنها يك پرواز بر اثر اوضاع بد جوى در فرودگاه اصفهان براى فرود هواپيما تأخير كرد و از اين رو، هواپيماى بعدى نيز با تأخير پرواز كرد و يك هواپيما به سبب نقص فنى با تأخير مواجه شده است.
ص: 202
صالح بن عبدالرحمان الحصين، رئيس كل امور مسجدالحرام و مسجدالنبى 9، 27 آبان ماه 88، پرده نو خانه خدا را به عبدالعزيز الشيبى، پرده دار بيت الله الحرام اعطا كرد. پرده جديد خانه خدا هر سال در آيينى در روز اول ذى الحجه به پرده دار داده مى شود و آيين تعويض پرده كعبه، نهم ذى الحجه پس از شست وشوى كعبه با گلاب ناب ايرانى صورت مى پذيرد. پرده خانه خدا با هزينه اى نزديك به بيست ميليون ريال سعودى فراهم آمده و از پنج قطعه تشكيل شده است كه هر بخش آن، يك طرف كعبه را مى پوشاند و قطعه پنجم نيز درِ كعبه را در برمى گيرد.
جنس پرده كعبه از حرير طبيعى و خالص و به رنگ سياه است كه قدش به چهارده متر مى رسد. نوار دور اين پوشش 95 سانتى متر عرض و 47 متر طول دارد، از
ص: 203
شانزده قطعه به شكل مربع از تزيينات اسلامى پوشيده شده است. روى اين نوار، آياتى از قرآن كريم نوشته شده و در فواصل معينى، عبارات «يا حى يا قيوم»، «يا رحمن يا رحيم» و «الحمد لله رب العالمين» با رنگ طلايى كه نوشته شده است كه خانه خدا را در برمى گيرد. پوشش درِ كعبه نيز حريرى با قد 5/ 6 متر و عرض 5/ 3 متر است كه روى آن، آيات قرآنى و تزيينات اسلامى با طلا و نقره نوشته شده است. اين پرده با همكارى كارگاه هاى داخل و خارج عربستان در مكه مكرمه فراهم مى آيد. حرير اين پرده را هر سال يكى از كشورها هديه مى كند و پرده پيشين نيز به رؤسا و سران كشورهاى اسلامى اهدا مى شود.
اين دوربين ها امسال (1388) در داخل و خارج مسجدالحرام براى ضبط رفتار حجاج نصب شدند تا ازدحام جمعيت را در مسجدالحرام مهار كنند. سرتيپ جميل اربعين، رئيس اداره دفاع مدنى شهر مكه، با اشاره به اين فعاليت، خبر داد: به دليل ازدحام حجاج و شلوغى هايى كه به دليل ورود آنان به مسجدالحرام در اين مسجد و خيابان هاى پيرامون آن روى مى دهد، امسال با نصب دوربين هاى مدار بسته در منطقه هاى گوناگون داخل و خارج مسجدالحرام و با استفاده از 1953 نفر از نيروهاى پليس شلوغى هاى احتمالى، ضبط و مهار خواهد شد.
جمرات در ساليان گذشته تحوّلات گسترده اى يافته است، به طورى كه طرح توسعه جمرات به صورت كامل در حج 88 به بهره بردارى رسيده بود.
در آن زمان جمرات در دو طبقه ساخته شده بود و حجاج مى بايست، جمرات سه گانه
ص: 204
را در روزهاى تشريق رمى مى كردند كه به صورت ستون هايى استوانه اى شكل باريك و با عرض حدود 5/ 1 تا دو متر و با ارتفاعى حدود ده تا دوازده مترى به بالا كشيده شده بود. پيرامون ستون هاى جمرات، حوضچه هايى بود كه سنگ ريزه هاى پرتاب شده در آن گرد مى آمد؛ به گونه اى كه پس از ساعتى از آغاز رمى، تپه اى از سنگ ها (حصاه) ستون هاى جمرات را در برمى گرفت و آنها را در درون خود پنهان مى كرد و كار رمى را دشوار مى ساخت.
افزون بر اين، در آن سال ها، مسيرهاى دسترسى به جمرات از زائران پراكنده و نامنسجمى پر بود كه اطراف راه ها مى ايستادند و با سدّ طريق مانع از دسترسى آسان به جمرات مى شدند. جلوگيرى نكردن از گذشتن ماشين هاى سوارى و حتى اتوبوس ها از مسيرهاى كوچك و محدود منتهى به جمرات و تفكيك نشدن مسير رفت و برگشت به جمرات، كار اجراى مناسك ايّام تشريق را به مشكلى بزرگ بدل كرده بود. كمتر سالى بود كه منا در ايّام تشريق با حادثه اى ناگوار و دلخراش همراه نشود.
خاطرات سال هاى گذشته، بر اهميت طرح توسعه جمرات به انگيزه تسهيل مناسك ايام تشريق در منا گواهى مى دهد. بسيارى از معضلات منا در آيين حج سى ام نيز همچنان چهره كريه خود را نمايان مى كرد و مسائل مربوط به بهداشت و انبوه زباله هايى كه در مسيرها و زير پل ها مى ماند و ترافيك سنگين انسانى پيرامون جمرات در طبقه اول و بى نظمى زائران متفرقه كه در قالب كاروان هاى منظم و منسجم به اجراى مناسك حج نمى پردازند، مهم ترين ناهنجارى ها است كه مديريت حج را به انديشه اى كارآمد در اين باره فرا مى خواند.
هنوز پاره اى از معضلات وجود دارد، اما از ديد ناظرى بى طرف، بايد اذعان كرد كه طرح هايى همچون نظم در آمد و شد و جلوگيرى از ورود خودرو به راه هاى پيرامون
ص: 205
جمرات و جداسازى مسير رفت و بازگشت و جلوگيرى از ماندن مردم در اطراف جمرات و مسجد خيف، در بهبود اوضاع و جلوگيرى از حوادث ناخوشايند بسيار تأثيرگذار بوده است.
از طرح هاى اجرا شده به انگيزه تسهيل مراسم ايام تشريق در منا، توسعه جمرات است. در اين طرح جديد، ستون هاى استوانه اى شكل باريك گذشته، به ديوارهايى عريض با عرض بيش از بيست متر بيضوى شكل بدل شده اند كه از دو طرف بدان ها دسترسى هست. افزون بر اين، دو طبقه گذشته به چهار طبقه بر روى زمين و يك طبقه در زيرزمين افزايش يافته است. طبقات متعدّد جمرات در پهنايى وسيع، با مسيرهاى مختلف اتوبانى كه از مكان هاى مختلف در مكه و منا منشعب مى شود، از يكديگر جدا مى شوند؛ چنان كه هر فردى كه از جايى در منا يا مكه به جمرات مى آيد، مسيرش به يك طبقه از طبقات مى انجامد و تغيير مسير تنها با رفتن از مسيرهاى دراز و دسترسى به ديگر مكان ها امكان پذير است. البته در نزديكى جمرات و در اطراف آنها، پلكان هايى هست و پلكان هاى برقى راه يافتن را به طبقات مختلف كمابيش آسان مى كند.
در بازديد از طبقات مختلف جمرات از بالاترين طبقه كه پشت بام جمرات تلقى مى شد، تا طبقه زيرزمين، اين نتايج به دست آمد:
در برخى از طبقات، به ويژه طبقه هم كف و طبقه دوم، ستون هاى جمرات پيشين، در درون ديوارهاى عريض كنونى، ديده مى شود و كسى كه بر روى ديوارهاى حوضچه هاى اطراف جمرات قرار گيرد، مى تواند آن را به خوبى ببيند؛
ستون هاى جمرات پيشين كمابيش در وسط ديوارهاى جمرات جديد قرار دارد؛ بدون آنكه به آنها چسبيده باشد؛
به رغم گذشته كه سنگ ريزه هاى رمى شده در اطراف ستون ها جمع مى شد، در
ص: 206
طرح جديد همه آنها از طريق حوضچه هاى اطراف ديوارها با ارتفاعى نزديك به يك متر از خارج و با شيب تندى كه از داخل دارد، به سمت درون ديوار جمرات هدايت مى شود و از آن طريق با سنگ ريزه هاى ديگر طبقات، در يك مسير قيفى شكل، به سمت طبقات زيرين سرازير مى شوند؛
همه ديوارهاى ساخته شده جديد جمرات كه در دو طرف آن مى توان عمليات رمى را اجرا كرد، توخالى اند. جنس اين ديوارها از ملات سيمانى است كه سنگ هاى درشت قرار را در آنها جاى داده اند و به صورت مربع هاى نزديك به نيم مترى از هم جدا شده و كمابيش به شكل موزاييك درآمده است. ضخامت اين ديوار سيمانى توخالى به حدّى است كه اگر با چيزى سنگين بر آن ضربه زده شود، فرو خواهد رفت؛
راهى عريض در زيرزمين ساخته شده است كه با گذر از آن به آسانى مى توان به پاى ديوارهاى جمرات رسيد و از آنجا عمليات رمى را اجرا كرد. سنگ هاى رمى شده در طبقات بالا، به سمت طبقه زيرزمين هدايت مى شوند و پس از آن همراه با سنگ هاى طبقه زيرزمين به سمت طبقه پايين تر از زيرزمين كه انبار سنگ هاى رمى به شمار مى رود، سرازير و در آنجا جمع (دِپو) مى شوند؛
سنگ هاى جمع شده در پايين جمرات، با نوارهاى غلطان به بالا هدايت مى شود تا با ماشين هاى بارى تخليه و به خارج منتقل شوند؛
جاده هاى بسيار و عريض در اطراف طبقات مختلف كه هر كدام به مقصدى از مكه و منا مى انجاميد، موجب تفكيك و سرشكن شدن جمعيت مى شود و افزون بر اين پلكان هاى سيمانى و برقى گوناگون، دسترسى زائر را به طبقات مختلف آسان مى كند و او مى تواند در مواقع خطر از آنها استفاده كرد. همچنين تأسيسات جانبى گوناگون در طبقات مانند محل فرود هليكوپتر در طبقه بالايى و امكانات پزشكى و اورژانس و
ص: 207
جايگاه نيروهاى نظامى و امنيتى و رسانه اى و فيلم بردارى ديدنى است؛
حجت الاسلام و المسلمين مصطفى جعفرپيشه چند نكته فقهى را درباره رمى بر پايه فتواى مرجع چنين گزارش مى كند:
يك- فتاواى مراجع عظام درباره رمى ديوارهاى جديد مختلف است، ولى به نظر بسيارى از آنها از جمله مقام معظم رهبرى، در صورتى كه بتوان بدون مشقت محل ستون قبلى را پيدا كرد، واجب است آن قسمت ديوار رمى شود و چنانچه گذشت، محل ستون هاى قبلى در وسط ديوار فعلى قرار دارد و تشخيص آن چندان دشوار نيست.
دو- طبق فتواى بسيارى از مراجع از جمله حضرت امام (ره) در زمانى كه جمرات به صورت ستون بود، رمى از طبقه دوم را مجزى مى دانستند. در جمرات جديد، با توجه به اينكه طبقات سوم و چهارم جديداً احداث شده است، آيا رمى در طبقات بالا مجزى است يا نه؟ نيازمند استفتاء مى باشد.
سه- طبقه زيرزمين جديداً در طرح توسعه جديد احداث گرديده و در گذشته نبوده است. در خصوص جواز رمى از اين طبقه نيز لازم است از محضر مراجع عظام استفتاء صورت گيرد.
نسخه هاى انگشت شمارى از قرآن كريم با ترجمه فارسى شيخ شاه ولى الله دهلوى، چاپ «مجمع ملك فهد» در داخل حرم شريف نبوى (ص) ديده شد (27/ 8/ 88) كه در صفحات نخست آنها مطلبى با عنوان «پيش گفتار» به نقل از وزير امور اسلامى و اوقاف و دعوت و ارشاد سعودى آمده بود برخى از زائران ايرانى در حرم، پس از ديدن قرآن كريم با ترجمه فارسى، گمان مى كردند كه اين مصحف هاى شريف را ديگر
ص: 208
زائران به حرم آورده اند. همچنين در حرم مسجدالنبى، قرآن كريم چاپ مجمع ملك فهد با ترجمه يا تفسير به زبان هاى اردو، چينى، هوسايى، فرانسوى، انگليسى، پرتغالى، آلبانى، رومى، اسپانيايى، اندونزيايى، انگليسى، اويگورى، براهويى، بنگالى، بوسنيايى، پشتو، تاميلى، تركى، سومالى، قزاقى، كره اى و مليبارى و به خط بريل (نابينايان) ديده مى شود.
گفته مى شود كه ترجمه هاى قرآن اين مجمع بر پايه تفسيرى به نام «التفسير الميسر للقرآن الكريم» سامان مى يابد.
روزنامه ايران در بخش «ديگه چه خبر؟» مطلبى با عنوان «حمله مفتى عربستان به مراسم برائت از مشركين» چاپ كرد (10/ 8/ 88) كه در آن آمده است: «شنيديم كه «شيخ عبدالعزيز آل شيخ» مفتى عربستان در حمله به ايران، اعلام كرد كه مراسم حج يك مراسم شخصى نيست و تظاهرات برائت از مشركين كه ايران قصد برپايى آن را در مراسم حج دارد، يك بدعت و دروغ است. وى همچنين گفته كه برخى مى خواهند مراسم حج و عبادت را تبديل به منبرى براى ادعاهاى باطل و دروغين خود كنند. اين اشخاص هدايت نشده اند و به گونه اى قصد دارند از اين مراسم سوء استفاده كنند كه اين كار توسط خداوند نهى شده است».
سايت خبرى سنى نيوز (پايگاه خبرى اهل سنت) در يادداشتى با عنوان «هشدار مقامات عربستان سعودى نسبت به بهره بردارى سياسى از حج» به نقل از «فؤاد عبدالسلام الفارسى وزير حج عربستان سعودى»، آورده است:
«دولت عربستان سعودى، ايران را متهم مى كند كه براى پيشبرد اهداف سياسى خود
ص: 209
از حج استفاده ابزارى مى كند. وزير حج عربستان ضمن رد كردن ادعاى رهبران ايران تأكيد كرد: «همه كشورها تلاش هاى عربستان سعودى و پيشرفت مستمر و چشمگير در مكه و مدينه و مشاعر مقدس را مورد ستايش قرار داده اند ...».
روزنامه «عكاظ» در مقاله اى به قلم «خالد قماش»، در نقد سخنان رئيس جمهورى محترم ايران درباره كنگره عظيم حج، با اشاره اى مقدمه گونه به شرايط سياسى بين المللى جمهورى اسلامى ايران در سال هاى پس از پيروزى انقلاب اسلامى، اين كشور را به منزوى شدن سياسى متهم كرد و آن سخنان را استمرار شعله ور ساختن آتش احساسات خواند كرد و با حمله به موضع ضد صهيونيستى ايران و پرخاشگرى درباره آن چنين نوشت:
«... پس از آنكه (رئيس محترم جمهورى اسلامى ايران) در اظهارنظرى عجيب و ترسناك مى گويد: «مناسك حج براى انتشار آموزه هاى اسلام و بهره مند شدن از اسلام، فرصتى استثنايى است». او گفت كه حضور فعالانه مسلمانان و خصوصاً ايرانى ها در مناسك حج، بايد بتواند توطئه هاى دشمنان اسلام را سرنگون سازد و موجب الفت دل هاى مسلمانان گردد. نمى دانم منظور او از آموزه هاى اصيل اسلام چيست! آيا بهره گيرى از احساسات عظيم، براى ترويج مفاهيم كينه توزانه و سياسى ايران، از جمله مناسك حج محسوب مى شود؟! آيا فراخوان براى تظاهرات و تجمع هاى هميشگى به تخريب و انتشار رعب و گسترش فرهنگ در سرزمين حرام خداوند، از عوامل ايجاد الفت ميان دل هاى مسلمانان است؟
كسى كه از زمان آغاز تلاش صدور انقلاب اسلامى به كشورهاى هم جوار، تاريخ ايران را مطالعه كند، بسيارى از تحولات و شكست ها در سطح سياسى و انسانى را، دريافت خواهد كرد و به همين دليل است كه اين كشور در زمينه آزادى هاى مطبوعاتى و انسانى در رديف هاى آخر جهانى قرار گرفته است، لذا بايد پرسيد: اين چگونه
ص: 210
اسلامى است كه انسان را با ستم مضاعف، دچار مى سازد و ...».
عامل ارشادى دولت سعودى در برابر آرامگاه حضرت ام البنين (س) با اشاره به غير شرعى بودن تعيين نام صاحب قبور و ساختن گنبد و بارگاه براى آنان، وجود مرقد و حرم پيامبر را امرى حكومتى دانست. البته سخنان اين عامل ارشادى، مخالفت و اعتراض مخاطبان ايرانى را در قالب فرستادن صلوات به دنبال داشت.
يكى از زائران ايرانى در مخالفت با گفته هاى آن عامل ارشادى كه در ردّ توسّل و استغاثه به بزرگان دين و شرك آميز بودن آن سخن پراكنى مى كرد، چنين گفت: «اى شيخ! اگر شما مريض شويد آيا به پزشك مراجعه نمى كنيد؟ پزشك وسيله است. ديگرى گفت: پس معنى آيه شريفه وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَة چيست؟ عامل وهابى از دادن پاسخ مستدل به آنان بازماند.
حضور زائران بحرينى و جمهورى عراق (اقليم كردستان) با لباس مخصوص و پرچم اقليم كردى در قبرستان مطهر بقيع مشهود بود.
يكى از زائران جوان عراقى كه به زبان عربى فصيح سخن مى گفت، به مباحثه با عامل ارشادى مستقر در برابر قبور مطهر بقيع: پرداخت و به خوبى توانست در برابر سخن پراكنى وى با او محاجّه كند و از اين رو، حاضران شيعى از او تشكر و با وى مصافحه مى كردند.
دومين آيين خواندن دعاى كميل، پنجشنبه 21/ 8/ 88 در مدينه منوره به لطف خداوند و اهل بيت عصمت و طهارت: با نظم و آراستگى و با شكوهى خاص در محوطه بين الحرمين برگزار شد. كارهاى امنيتى پليس عربستان در اين آيين چنين گزارش مى شود:
ص: 211
قرار دادن دستگاه x -Ray براى ضبط هر بسته، كيف، ساك و ... كه با زائران همراه بود؛
ايجاد معابر و گذرگاه هاى ويژه براى جداكردن زوار ايرانى از زوار ديگر كشورها و جلوگيرى از آمدن ديگر زائران به منطقه بين الحرمين؛
بيشتر شدن پليس ضد شورش در سنجش با هفته پيش از برگزارى اين آيين و ايستادن آنان با آرايشى ويژه در برابر صف اول شركت كنندگان؛
تصويربردارى محسوس و نامحسوس حرفه اى و كامل با دوربين هاى فراوان از گوشه و كنار؛
تصوير بردارى ويژه از افراد حاضر در جايگاه بعثه مقام معظم رهبرى در محل برگزارى مراسم حتى تا دقايقى پس از پايان مراسم و خروج اين افراد از آنجا؛
بدل كردن محل دفتر ارشاد و تبليغ زير راه پله هاى بقيع، به پايگاه عملياتى در صحنه.
عوامل فرودگاه مدينه منوره در پى تلاش بى وقفه و هماهنگى برادران حمل و نقل هوايى در ستاد مدينه، از رفتار كمابيش مناسبى با زائران برخوردار بودند، اما به هر روى شمارى از جانبازان كه حتى دچار نقص عضو و لمس دست بودند، به انگشت نگارى وادار شدند.
خروج جانبازان و بانوان از فرودگاه با اولويت و با سرعت صورت پذيرفت و اگرچه در آغاز فرايند خروج، براى انگشت نگارى سخت گيرى نمى كردند، پس از مدتى با تأكيد مأموران امنيتى عوامل گذرنامه بر انگشت نگارى تأكيد و اصرار كردند و چهار تن از برادران جانباز (غير ويلچرى) براى تفتيش خاص، به اتاق تفتيش برده شدند و ساك هاى آنان نيز وارسى شد.
برخى از پايگاه هاى اينترنتى، بر پايه گفت وگويى با يحيى الزهرانى، فرمانده نيروهاى
ص: 212
امنيتى مكه مكرمه، از نصب بيش از هفتصد دوربين در بيت الله الحرام براى حفظ امنيت حجاج در مراسم حج تمتع امسال (1388) خبر دادند. به گزارش پايگاه اطلاع رسانى «نسيج»، يحيى الزهرانى در اين باره گفت: هدف از نصب اين دوربين هاى نظارتى، اشاعه امنيت و آرامش در فضاى مسجدالحرام است تا حجاج بتوانند شعاير عبادى خود را با كمال آرامش و در فضايى معنوى و ايمانى به جا آورند. وى افزود: نيروهاى امنيتى مكه مكرمه همكارى لازم را با رياست امور حرمين شريفين براى برقرارى نظم و امنيت در مناسك حج امسال و تأمين امنيت زائران بيت الله الحرام انجام خواهند داد.
بنابر همين گزارش، گروه (كميته) پى گيرى اعمال حج در مكه مكرمه نيز فعاليت خود را به زودى در مقر اين كميته در منطقه العزيزيه مكه آغاز مى كند. عبدالعزيز الخضيرى، رئيس كميته پى گيرى اعمال حج در مكه در اين باره گفت: پى گيرى و نظارت بر فعاليت بخش هاى خدماتى مانند هتل ها، رستوران ها، مراكز بهداشتى و ديگر مراكز خدماتى از وظايف اين كميته است.
ملك عبدالله بن عبدالعزيز آل سعود، بعد از ظهر دوشنبه، در كاخ «اليمامه» رياض در نشستى مشترك با رئيس شوراى وزيران خود شركت و تأكيد كرد: سياست عربستان سعودى به هيچ طرفى اجازه نمى دهد كه براى تفرقه ميان مسلمانان و يا اخلال امنيت زائران تلاش كند. شوراى وزيران از همه زائران خانه خدا خواستند كه از فرصت اقامت خود در سرزمين هاى مقدس مكه و مدينه براى تقرب و نزديكى به خداوند بزرگ استفاده و تلاش كنند به ارزش هاى عالى اسلامى در حج پاى بند باشند. امير منطقه مكه مكرمه گفت: به هيچ كس اجازه نخواهيم داد تا دست به ناآرامى و هرج و مرج بزند يا بر ضد مقررات و نظام وضع شده، براى موسم حج به كارى دست بزند.
ص: 213
شيخ على حذيفى، امام مسجدالنبى 9، با دعوت نمازگزاران به تقوا و اشاره به ثواب حسنات و عقاب سيئات، اركان پنج گانه اسلام) را شهادتين، نماز، روزه، زكات و حج برشمرد و به بيان فضيلت، شروط، اركان، واجبات و مستحبات حج پرداخت. وى در اين بخش بر حج بى رفث و فسوق، اخلاص براى خدا و دورى از ريا و بدعت هاى وارد شده درباره عبادات، اختصاص دعا و استغاثه و استعانت و طلب رزق و آمرزش گناهان و قضاى حاجات و كشف كربات و شدائد به خداوند، تخطئه تلبيه مشركان در حجه الوداع، عدم توجه به سوى پادشاه، پيامبر، قبر يا مخلوقى به جاى خداوند تأكيد كرد و گفت خداوند به ابراهيم 7 از درباره شرك و ضرورت تطهير سرزمين وحى از آن هشدار داده است.
وى با اشاره به اينكه مسلمانان از حجه الوداع تا امروز در تعظيم خانه خدا، اداى مناسك، عزيمت همراه با آرامش و طمأنينه به مشاعر، خشوع در برابر خدا، رحمت در مورد برادران مسلمان و ادب فراوان و دورى از آزار مهمانان خدا و ايجاد مزاحمت براى آنان، كوشيده اند، چنين افزود:
مسلمانان هرگز بر يكديگر تعدّى نداشته اند؛ جز قرامطه (1) رافضى شيعه در سال
ص: 214
317 ه. ق كه مورخان نوشته اند: ابوطاهر قرمطى و يارانش در روز ترويه به روى حجاج شمشير كشيدند و حتى در مسجدالحرام و بيت الله، به قتل و غارت اموال حجاج و اهل مكه پرداختند، حجرالاسود را كندند و به احساء بردند. درِ خانه را از جا درآوردند، مردى را فرستادند تا ناودان را درآورد كه افتاد و مرد، كشتگان را در چاه زمزم انداختند و ديگران را بدون غسل و كفن و اداى نماز در مسجدالحرام دفن كردند و پرده كعبه را گرفت و ميان يارانش تقسيم كرد و خداوند به سرعت او را عقاب و عذاب كرد و عذاب آخرت بزرگ تر است. (1)
خطيب مسجدالنبى سپس با تأكيد بر نياز مسلمين به وحدت كلمه و تقويت برادرى و تعامل و الفت و مودت براى مقاومت در برابر توطئه هاى جارى عليه اسلام، تجلى «اخوّت» مسلمانان را از منافع حج دانست و افزود: ما انحراف را از هدف بلند و مقاصد حج و استفاده آن را در راه غرض هاى سياسى و تبليغات فرقه اى و راهپيمايى ها و تظاهرات گروهى و هرج و مرج طلبانه كه به نام برائت از مشركين صورت مى گيرد، به شدت محكوم مى كنيم. پيامبر و مسلمانان به اين راهپيمايى ها و برافراشتن پرچم ها و بيان شعارها نمى پرداختند، بلكه پيامبر خدا تنها در سال نهم هجرت به ابوبكر فرمان داد كه سوره «برائت» را در حج براى مردم بخواند و به على نيز فرمان داد كه به او اقتدا
ص: 215
كند تا رسالت رسول خدا را ابلاغ كنند كه پس از آن سال، هيچ مشركى حق اداى حج و طواف عريان بيت را ندارد و چنين نيز شد.
در پادشاهى عربستان سعودى قبرهايى وجود ندارد كه به جاى خدا عبادت شود يا ضريح ها و مرقدهايى كه بر آن سجده كنند و در آنها طواف شود و براى آنها قربانى كنند و رزق و نصرت از آنها خواسته شود و حاجت ها نزد آنان برده شود و از صاحبان آنها كشف كربات و غفران سيئات درخواست شود. در اين كشور چنين چيزى وجود ندارد؛ زيرا همه اينها شرك عظيم و بت پرستى جاهلى است كه اسلام براى ابطال و محو و نابودى آن آمده است. وى دوباره تأكيد كرد: در اين كشور چنين شركى وجود ندارد. با اينكه قبر برترين آفريده ها پس از پيامبر و انبياى الهى در آن وجود دارد.
حذيفى در پايان خطبه نخست خود چنين افزود: سردادن شعار برائت از مشركين در حج جايگاهى ندارد؛ زيرا همه حجاج مسلمانند و شعار برائت از مشركين نه در حج و نه در اين كشور جايى ندارد و عربستان كشور توحيد در زمان ماست. اين كشور سنى و بر آيين سلفى است؛ نه دولت سلفى حزبى. برخى از بدخواهان، به ناحق گمان مى كنند كه اگر حكام و عالمان اين كشور را به وهابى گرى متهم كنند، حيثيت آنها را لكه دار كرده يا زيانى به آنها رسانده اند. آنان بدانند كه تنها به خود ضرر رسانده اند؛ زيرا اين كشور خود را به اين نام نمى خواند و بدعتى در عقايد اسلامى نياورده است و تنها مانند ديگر مسلمانان، به اهل سنت و جماعت منسوب است. همه مسلمانان، برادران مايند و امام مجدد، شيخ محمد بن عبدالوهاب در عقايد بدعتى نگذارده و چيزى نياورده است كه مخالف سلف امت و ائمه اسلام باشد و هرگز كسى نمى تواند چيزى در كتاب هاى او بيابد كه مخالف عقايد سلف صالح باشد. هنگامى كه برخى از علماى معاصرش، پس از اختلاف اقوال درباره او از وى خواستند كه باورهاى خود را براى آنها بيان كند، او چنين گفت: «خداوند و فرشتگان و شما را به گواهى
ص: 216
مى گيرم كه من همان عقايد فرقه ناجيه و اهل سنت و جماعت را دارم كه ايمان به خدا، فرشتگان، كتب و پيامبرانش و رستاخيز پس از مرگ و به تقدير و خير و شر آن است».
اين نامه او، درازدامن مفصل است كه در معانى الفاظش، به عقيده «واسطيه» شيخ الاسلام ابن تيميه مى ماند. حذيفى خطبه اول خود را با دعا به پايان برد و در خطبه دوم، به صورت كوتاه درباره ضرورت پاى بندى به آداب اسلامى حج، بدون اشاره به مطالب سياسى سخن گفت و به دعا كردن پرداخت.
نكته هاى زير در سخنان اين خطيب جمعه، بررسى شدنى و تأمل برانگيز مى نمايد:
1. بيان رفتار قرامطه در تاريخ اسلام و رافضى شيعه خواندن آنان به گونه اى كه بر شيعيان اثناعشرى هم تطبيق كند.
احترام به قبور امامان و اولياى الهى، تنها ويژگى شيعيان و ايرانيان نيست و كسانى ديگرى جز وهابيان؛ يعنى ديگر اهل سنت نيز در احترام به قبور پيشوايان دينى با شيعيان مشتركند، اما وهابيان عقايد نادرست خود را به مسلمانان تحميل مى كنند، به ديگر مسلمانان اجازه نمى دهند كه در كنار حرم نبوى بايستند و زيارت نامه بخوانند و به ساحت مقدس رسول خدا (ص) ارادت بورزند و با او دوستى كنند و در بقيع كه مدفن ائمه هدى و صحابه بزرگ رسول خداست، همه را آزار مى دهند.
2. تأثيرپذيرى آيين برائت از مشركان در موسم حج از غرض هاى سياسى و اينكه رسول خدا (ص) و مسلمانان در موسم حج چنين آيينى نداشتند؛ جز در سال نهم هجرى بر اثر حضور مشركان در حجاز و اينكه امروز عربستان سعودى مملكت توحيد است و مشركى در آن وجود ندارد.
برائت از مشركان، يكى از دو ركن توحيد است كه در آموزه هاى همه پيامبران الهى بوده است. وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِى كُلِّ أُمَّهٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ (نحل: 36). حضرت نوح (ع) به كافران و اعتقادات و اعمال رفتار آنان فرمود: وَ أَنَا بَرِى ءٌ مِمَّا تُجْرِمُونَ
ص: 217
(هود: 35). حضرت هود (ص) نيز از مشركان و الهه آنان برائت جست و فرمود: قالَ إِنِّى أُشْهِدُ اللهَ وَ اشْهَدُوا أَنِّى بَرِى ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ* مِنْ دُونِهِ (هود: 54 و 55).
ابراهيم خليل الرحمن نيز پس از آوردن برهان براى باطل كردن باورهاى قوم خود، چنين گفت: قالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ ما لا يَنْفَعُكُمْ شَيْئاً وَ لا يَضُرُّكُمْ* أُفٍّ لَكُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (انبياء: 66 و 67).
ابراهيم همچنين هنگامى كه متوجه شد عمويش آذر دشمن خداست، از او برائت جست: فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهِيمَ لأَوَّاهٌ حَلِيمٌ (توبه: 114) و حتى در بازگويى آن مبالغه كرد: وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ لأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ إِنَّنِى بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ* إِلَّا الَّذِى فَطَرَنِى فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ (زخرف: 26).
مهم ترين آيه اى كه اين فريضه را برعهده مسلمانان قرار مى دهد، آيه اى است كه ابراهيم را از اين رو كه از قوم مشرك و بت پرستش و معبودهاى آنان برائت و بيزارى جست، الگوى مسلمانان مى خواند: قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِى إِبْراهِيمَ وَ الَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُو نَ مِنْ دُونِ اللهِ كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَهُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللهِ وَحْدَهُ (ممتحنه: 4).
ابراهيم (ع) از دوام دشمنى و كينه موحدان و مشركان تا هنگام ايمان آوردن آنان خبر مى دهد. بنابراين، برائت و بيزارى جستن از مشركان به دليل شرك ورزى آنان و ايستادگى در برابر موحدان است و تا هنگامى كه ايمان نياورند، رابطه ولايى ميان موحدان و مشركان برقرار نخواهد شد؛ چنان كه قرآن كريم در آيات فراوانى، مسلمانان را از تولّى كفار نهى مى كند. تولّى چه به معناى دوستى با كفار باشد و چه به معناى پذيرش سرپرستى و سلطه آنان، از ديدگاه قرآن پذيرفته نيست: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاتَتَّخِذُوا عَدُوِّى وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ (ممتحنه: 1).
حضرت موسى (ع) و پيروان او نيز مردم را به توحيد و برائت از ربوبيت فرعون فرا مى خوانند. رسول خدا (ص) كه خاتم پيامبران و مأمور هدايت بشر بود نيز به مشركان فرمود:
ص: 218
أَ إِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللهِ آلِهَهً أُخْرى قُلْ لا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ إِنَّنِى بَرِى ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ (انعام: 19). فخر رازى، مفسر پر آوازه اهل سنت، بر اين است كه اين آيه شريفه به سه وجه بر برائت از شرك و اثبات توحيد دلالت مى كند و جمله سوم وَإِنَّنِى بَرِى ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ، به صراحت همين دعوى را باز مى گويد. (1) حتى رسول خدا (ص) موظف بود كه از خويشاوندانش مشرك خود نيز برائت جويد: وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ* وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ* فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّى بَرِى ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ (شعراء: 214- 217).
پس برائت و بيزارى جستن و اعلان آن، ويژه رسول خدا (ص) نيست، بلكه پيامبران پيش از او نيز بدان معتقد و مقيد بودند. ابراز آن نيز تنها در سال نهم هجرى و در موسم حج روى نداد، بلكه پيامبر بارها از مشركان و عقيده و رفتار آنان برائت جست. البته اعلان رأى برائت از مشركان امارت حج و قرائت سوره توبه و اعلان برائت از مشركان نمود، اما به شهادت 73 تن از مفسران و مورخان اهل سنت، رسول خدا پس از مدتى على بن ابى طالب را مأمور كرد تا در پى ابوبكر روان شده و اين سوره را از او گرفته و در موسم حج به اطلاع مردم برساند. (2)
البته ميان محدثان و مفسران اسلام در اينكه ابوبكر هم چنان امارت حج را برعهده داشت يا نه، اختلاف نظرهايى وجود دارد. بر پايه برخى از روايات، ابوبكر از ميانه راه برگشت تا علت بركنارى خود را از اين مسئوليت بپرسد و هنگامى كه نزد رسول خدا (ص) رسيد، چنين گفت: «اى رسول خدا آيا درباره من چيزى نازل شده؟ حضرت فرمود: نه، اما جبرئيل نزد من آمد و گفت: اين مأموريت را جز تو يا مردى از خاندان تو انجام ندهد». (3)
ص: 219
و در برخى از روايات آمده است كه پيامبر با فرستادن على 7، به ابوبكر نيز ابلاغ كرد كه مخيّر است همراه و در ركاب آن حضرت سفر خود را پى گيرد يا بازگردد و ابوبكر بازگشت. بر پايه آيات نخست سوره برائت، رسول خدا از مشركان پيمان شكن برائت جست و به آنان مهلت داد تا در رفتار خود درباره مسلمانان بازنگرى كنند. مفسّران شأن نزول آيات را موجب تخصيص آيه به مورد خود نمى دانند و بنابراين، ابلاغ مأموريت در سال نهم هجرى در «حج اكبر» موجب نمى شود كه مسلمانان در ديگر سده ها و دوره ها، چنين وظيفه اى نداشته باشند. حتى اگر آيات سوره برائت ويژه زمان و مكان معين صدر اسلام باشد، دلايل قرآنى كافى ديگرى وجود دارد كه وظيفه اعلام برائت را از مشركان در سراسر زمين بر مسلمانان ثابت مى كند و چه مكانى مناسب تر از سرزمين وحى كه محل اجتماع مسلمانان از گوشه و كنار جهان! اينكه «پيامبر و مسلمانان اعلام برائت از مشركان نداشته اند و تنها پيامبر خدا در سال نهم هجرت به ابوبكر دستور داد كه سوره برائت را بر مردم بخواند و به على نيز دستور داد كه به او اقتدا كند تا رسالت رسول خدا را ابلاغ كنند كه پس از آن سال هيچ مشركى حق اداى حج و طواف بيت را به صورت عريان ندارد»، سخنى است كه با واقعيات تاريخى و آيات قرآن ناسازگار مى نمايد.
3. سجده كردن و طواف كردن پيرامون قبرها و قربانى كردن براى آنها و درخواست روزى و كمك و برآورده ساختن حاجات و رفع گرفتارى و آمرزش گناه از آنان، همه شرك اكبر و وثنيت جاهلى است كه اسلام براى ابطال و نابودى آنها آمده است و در دولت عربستان سعودى چنين مقبره هايى وجود ندارد.
توسّل به اولياى الهى و درخواست شفاعت از آنان، از مسلّمات عقايد اسلامى است و جز وهابيان، هيچ مسلمانى آن را انكار نمى كند. اينكه خداوند سبحان در قرآن كريم مى فرمايد: وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَهَ به همين معناست. آيا در صدر اسلام مسلمانان از پيامبر درخواست نمى كردند كه در حق آنان دعا كند؟ واسطه آمرزش گناهان آنان در
ص: 220
پيشگاه خدا شود؟ شيعيان چيزى نمى گويند؛ جز آنچه ديگر مسلمانان بدان باور دارند. عالمان شيعه بارها و بارها بدين سخنان و شبهات پاسخ گفته اند.
4. دولت سعودى، سلفى و حزبى نيست و وهابى خواندن آن، آسيبى به آبروى آن نمى رساند؛ وهابيان بدعتى در دين نگذاشته اند و به اهل سنت و جماعت منسوبند و همه مسلمانان، برادران دينى آنها به شمار مى روند و امام محمد بن عبدالوهاب، چيزى بر خلاف عقيده سلف امت و پيشوايان اسلام ابداع نكرده است.
درباره باورهاى محمد بن عبدالوهاب و بدعت هايى كه او در اعتقادات اسلامى و جناياتى كه پيروان او بر اثر تصلّب در آن عقايد انحرافى در حرمين شريفين و اعتاب مقدسه مرتكب شده اند، گزارش ها و نقدهاى فراوانى در كتاب ها و نوشته هاى دهه هاى اخير وجود دارد و در اين باره پژوهش هاى بسيارى صورت پذيرفته است. (1)
شيخ دكتر صالح بن حميد، امام جماعت و خطيب مسجدالحرام گفت: سرزمين وحى و مراسم حج، ميدانى براى اختلاف ها و درگيرى هاى سياسى نيست. به گزارش روزنامه «الرياض»، وى در نماز جمعه مسجدالحرام درباره سياسى شدن حج هشدار داد. ابن حميد، دراين سخنرانى با تأكيد بر برادرى مسلمانان و هم دلى آنان و دورى از همه نشانه هاى جدايى افزود: مراسم حج را بايد از هر چيزى كه به تفرقه ميان امت اسلامى مى انجامد، دور نگاه داشت. اين كارهاى تفرقه برانگيز، با هدفى جز ايجاد شكاف ميان مسلمانان صورت نمى پذيرد و نبايد اجازه داد كه آيين حج به منبرى سياسى براى جريانى خاص بدل شود.
وى همچنين با اشاره به اينكه كسى مدعى جدايى دين از دولت و دولت از دين نيست، درباره سياسى كردن آيين هاى دينى گفت: نبايد از مراسم دينى و تجمعات
ص: 221
مسلمانان در مشاعر مقدس، بهره بردارى سياسى كرد و جايگاه حج بالاتر از اين هاست. برائت از مشركان، از عقايد اسلامى و دينى ثابت و راسخ هر مسلمانى است و زمان و مكان آن را تغيير نمى دهد و كسى آن را نفى نمى كند و اين معناى حقيقى توحيد است كه همه پيامبران براى محقق ساختن آن فرستاده شدند و معناى آن، برائت از همه مشركان است نه برائت از يك حكومت يا دولت و جريان خاص سياسى و برائت در اسلام با حسن تعامل و نيكى كردن با ديگران در تضاد نيست و سوء استفاده از تجمع حجاج در چنين مراسم مهم اسلامى، نه تنها ارتباطى با اسلام ندارد كه بازى كردن با مناسك و اعمال حج به شمار مى رود.
وى با اشاره به سياست عربستان درباره چگونگى برخورد با چنين كارهايى افزود: دولت عربستان به هيچ روى اجازه نمى دهد كه صف هاى پيوسته مسلمانان و امنيت و آرامش حجاج از ميان برود و شكافى ميان آنان پديد آيد.
گفتنى است به دنبال سخنان غير منطقى و جنجالى خطباى جمعه مدينه و مكه در دو هفته پى در پى، علماى اسلام به ويژه دانش مندان شيعه حوزه علميه قم، در محافل علمى به اين سخنان پاسخ دادند. يكى از پاسخ هاى متين و علمى، سخنان حضرت آيت الله جوادى آملى در درس تفسير و در جمع صدها تن از فضلاى حوزه بود كه از ميان پاسخ هاى عرضه شده در برابر آن سخنان، براى اين بخش برگزيده شده است:
آيت الله جوادى آملى با اشاره به اينكه زائران حرمين از مشرق و مغرب جهان، كنار كعبه كه قبله مسلمانان و مَطاف آنان است، گرد هم مى آيند تا توحيد و معارف الهى را از نزديك تجربه كنند. آيت الله جوادى توجه به اين نكته مهم را بر همه مسلمانان
ص: 222
به ويژه مبلغان اسلامى، امامان محترم جمعه و جماعات حرمين لازم شمردند و افزودند: «توحيد اصل است و همه امور دينى به توحيد برمى گردد. از اين رو، در آغاز احرام كه تلبيه گفته مى شود، كلمه توحيد مكرّر در تلبيه آمده است و از جان و زبان همه مسلمانان ها برمى خيزد و دستور اسلامى است كه در هر فراز و فرودى تا رسيدن به حرم تكرار شود و اين همانند تكرار لا اله الّا الله است».
ايشان در ادامه به اثربخشى خالق هستى به موجودات به انگيزه مراجعه مردم به آنها براى رفع نيازهاى جسمى و روحى خود اشاره كرده و ماسوى الله را فقر محض دانسته اند كه اين خود از آموزه هاى اهل بيت عصمت و طهارت: است. ناگفته نماند كه فقير به معناى كسى است كه ستون فقراتش شكسته و قدرت قيام ندارد و چون مال و اقتصاد مايه قوام و ايستادگى فرد يا ملّت است، به شخص يا ملتى كه از نظر مالى ناتوان است، فقير گفته مى شود. ايشان در ادامه از رفع نيازهاى فراوان انسان با مراجعه به موجودات نظام هستى مانند آفتاب و ماه و ستارگان سخن گفت كه آدميان از حرارات و نور آنها بهره مى گيرند، اما اين كار هرگز به معناى آفتاب پرستى و ستاره پرستى نيست و آنها جز بندگى و بردگى، جايگاه ديگرى در پيشگاه باعظمت الهى ندارند.
ايشان، جريان توسل به اولياى الهى را كه به مراتب از شمس و قمر بالاترند، از همين سنخ مراجعه به موجودات نظام هستى دانستند؛ با اين تفاوت كه انسان كامل با شمس و قمر قياس نشدنى است. استقلال از آن خداست، توسل پيروان اهل بيت به آنان بدين دليل است كه خداوند به انسان دستور داده است براى رفع نيازهاى خود به موجودات نظام هستى مراجعه كند و گرنه، ائمه خود به توحيد و تلبيه فرمان داده اند و نبايد به كارى دست زد كه اهل بيت عصمت و طهارت آزار ببينند.
آيت الله جوادى آملى در بخش ديگرى از بيانات خود با تأكيد بر اهميت مودّت و
ص: 223
محبّت و لزوم توجه مسلمانان به اين آموزه مهم دينى، به تشريح مبناى اعلان برائت از مشركان در موسم حج پرداخته و گفته اند:
«اين را خطباى محترم حرمين عنايت كنند و در خطبه ها مواظب باشند كه اين حَسنه الهى و بركت الهى كه از امام راحل (رضوان الله تعالى عليه) به يادگار مانده است را كم نگيرند. با اين به مبارزه برنخيزند و اين را محكوم نكنند. زيرا برائت از مشركان به اين معناست كه مسلمانان عالَم اگر قدرتى داشتند از حريم خود در همان حوزه اسلامى دفاع مى كنند [و] نيازى نيست كه در جايى ديگر تبرّى خود را اعلام كنند. چون در همان كشور خود كافر را سرِ جاى خود مى نشانند؛ اما وقتى كه شما مخصوصاً خطباى محترم حرمين شريفين ملاحظه مى فرماييد، خاورميانه تقريباً در آتش مى سوزد و آتش بيار معركه هم غير مسلمانان هستند؛ گاهى فلسطين و غزّه و لبنان و سوريه مى سوزد. گاهى افغانستان و پاكستان شعله ور مى شود، گاهى عراق هر روز مشتعل مى شود، زمانى هم يمن و مانند آن و ساليان متمادى هم ايران اسلامى كه مَهد ولايت اهل بيت عصمت و طهارت است [و] مهد پيروى قرآن و عترت (عليهم الصلاه و عليهم السلام) است در آتش مى سوخت.
اين خاورميانه با اين وسعتِ آتش سوزى آيا به دست مسلمانان اين كار انجام مى گيرد يا به دست غير مسلمانان؟! و اگر احياناً به دست مسلمانان انجام مى گيرد، پشت پَرده، دست ناپاك مشركين است و اگر ملّت ستمديده افغانستان و پاكستان از يك سو، غزّه و فلسطين و سوريه و لبنان از سوى ديگر بخواهند از مشركين تبرّى كنند، غير از مراسم حج، غير از مناسك حج، غير از مواقف حج، غير از وقوف در عرفات، غير از يوم الحجّ الأكبر، غير از جايى كه سوره «برائت» درباره آنها نازل شده است و آنجا خوانده شده است، جاى ديگرى هست؟!
مبادا كسى بگويد كه برائت از مشركين جزء مناسك حج نيست! اين مسلمانان داغديده كجا فرياد برآورند؟! اين خانواده هاى مظلوم، اين جانبازان اين خانواده هاى
ص: 224
شهدا، اين اسيرداده ها كجا فرياد برآورند كه «إنّا مِنكم بُرَآؤا»؟!
مگر حج، حجّ ابراهيمى نيست؟ مگر اين كعبه با معمارى و مهندسى ابراهيم خليل ساخته نشد؟ مگر مؤمنان با هم اهل خُلّت و محبّت و مودّت نيستند؟ مگر اينها نبايد وجود مبارك خليل خدا را اسوه قرار بدهند؟ مگر خليل خدا نفرمود: إِنَّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ؟ (ممتحنه: 4) ما، من و همه از شما مشركان برى ء هستيم و بيزاريم. مگر ما نبايد تبرّى كنيم؟! بهترين راه تبرّى همان است كه در يوم الحجّ الأكبر و مانند آن انسان از مشركان اظهار تبرّى كند. مستحضريد كه سياست ما عين ديانت ماست يك چيز بيگانه از دين نيست، از خارج از اسلام نيامده [بلكه] از متن قرآن برخاسته است و در يوم حجّ اكبر اين وظيفه همه است كه از مشركان تبرّى بجويند؛ اگر دست ما نرسيد كه مسلمانان را يارى كنيم، لااقل با اين فرياد به كمك روانى آنها بشتابيم و برخى از مشكلات آنها را حل كنيم وگرنه همين مشركين، روزى حرمين را مورد تهاجم قرار مى دهند؛ اينها جهنّمى هستند كه لا تُبْقِى وَ لا تَذَرُ (مدثر: 28).
ايشان در پايان ابراز اميدوارى كردند كه بزرگان و مؤمنان و مسلمانان حجاز نيز توجّه كنند پيروان اهل بيت از مستغرقان و كاملان در توحيد و از هر گونه شرك بركنار و از هر تهمتى به دورند و جريان برائت را تقديس مى كنند؛ زيرا چنانچه كسى صداى «يا للمسلمين» مسلمانان را بشنود و آنان را يارى نكند، بى گمان به سَخط الهى گرفتار خواهد شد.
از بازتاب هاى سخنان خطيب جمعه مدينه، نامه سرگشاده ابومحمد حيدرى، از علماى اماميه، به امام مسجدالنبى در پاسخ به سخنان وى بود. سخنان حذيفى در اين نامه، نقل و نقد شده است. محورهاى مهم اين نامه بدين شرح گزارش مى شود:
1. ماجراى تعدّى قرامطه در سال 317 هجرى قمرى به مسجدالحرام و هتك حرمت
ص: 225
آن؛
2. متهم كردن برگزارى مراسم برائت از مشركان در سرزمين حجاز به جريان طايفه اى و سياسى و نفى شرعى بودن آن؛
3. تعريض به شيعيان به دليل احترام به مراقد شريف ائمه اطهار:؛
3. دفاع از سلفى ها و دولت سعودى و آنان را تابع سنت دانستن.
به نظر نويسنده نامه، تنها اين گروه به هتك حرمت خانه خدا نپرداختند، بلكه نمونه هاى ديگرى از تعدى و تجاوز بنى اميه پيش از قرامطه و تعدى و تجاوز وهابيان پس از ماجراى قرامطه، در تاريخ مضبوط است. افزون بر اينها، انتساب قرامطه به شيعه نادرست است. چون آنان گروهى تروريست شبيه خوارج بودند كه به تكفير همه مسلمانان (شيعه و سنى) دست زدند، بلكه كينه آنان درباره شيعه بيشتر بود. تأكيد بر شيعه بودن قرامطه جز خدمت به افراطى هاى تروريست كه تشنه خون شيعيان در كشورهاى اسلامى اند، تأثير ديگرى ندارد و به رسيدن امريكا و صهيونيسم به هدف هايشان كمك مى كند. وى در هر يك از اين محورهاى با استناد به منابع اهل سنت به نقد و بررسى آنها پرداخته است.
شمارى از روحانيان وهابى با انتشار بيانيه اى در موسم حج، به شيعيان و ايرانيان تاختند. آنان در اين بيانيه، دولت جمهورى اسلامى را به توطئه و كمك مالى و نظامى به دشمنان دولت هاى اسلامى متهم كردند و اين كار را مصداق «فساد فى الارض» خواندند و ايستادگى در برابر جمهورى اسلامى و نشر و گسترش مذهب اهل سنت و اتخاذ تدابير امنيتى و تبليغى را كارى ناگزير دانستند. جمهورى اسلامى در بخش ديگرى از اين بيانيه، به نقض حقوق اقليت هاى مذهبى در ايران متهم شده است.
اين بيانيه همچنين شيعيان حوثى يمن را متعدّى و متجاوز به سرزمين هاى سعودى
ص: 226
خوانده و آنان را از دولت صفوى فارسى زبان تأثيرپذير شمرده و خواهان سركوب آنان با قدرت نظامى و دفاع از حرمين شريفين شده است. امضاكنندگان اين اطلاعيه تحريك آميز، دولت شيعى ايران را كه مذهب شيعه را رواج مى دهد، به سختى نكوهش مى كنند و مذهب شيعه را با نصوص وحى ناسازگار مى دانند و برگزارى آيين برائت از مشركان را در موسم حج، بدعتى مى دانند كه تنها هدف هاى سياسى را دنبال مى كند و از اين رو، در بخش ديگرى از اين اطلاعيه از مسلمانان مى خواهند كه در برابر نفوذ تشيع در منطقه بايستند و از نيروهاى سعودى در دفاع از مرز خود پشتيبانى كنند.
اين اطلاعيه كه تنها براى ايجاد تفرقه ميان پيروان مذاهب اسلامى صادر شده، مسلمانان را به وحدت و اخوت اسلامى فراخوانده، برائت را «جدال» دانسته و مسلمانان را از آميختن سياست با دين يا سياسى كردن دين كه از خطرناك ترين روش هاى برخى از نظام ها براى گريز از مشكلات و چالش هاى دامن گير آنان است، به سختى پرهيز داده است. بنابراين، والاحضرت امير منطقه مكه مكرمه در پاسخ به پرسش سياسى سازى حج چنين گفت:
«دولت و ملت عربستان سعودى با سياسى ساختن فضاى حج موافق نبوده است و اجازه چنين كارى را نخواهند داد. به كسى اجازه داده نمى شود تا دست به ناآرامى و هرج و مرج بزند يا عليه مقررات و نظام وضع شده براى موسم حج به كارى دست زند. دولت و ملت و هر شهروند عربستان سعودى وظيفه دارد تا براى تأمين راحت و آرامى زائران گام بردارند و در اين راستا تلاش هاى خستگى ناپذير انجام دهند.
دولت عربستان سعودى با همه حجاج بيت الله الحرام برخورد مساوى داشته و حجاج كليه كشورها به نزد ما برابرند و ما مسئوليت دينى خويش را در برابر زايران انجام خواهيم داد و از ميهمانان خانه خدا هم مى خواهيم تا مسئوليت خود را بشناسند و مسئولانه عمل كنند».